├── .gitattributes
├── EngHau_test_corpus.txt
├── EngYor_test_corpus.txt
├── IgboYor_test_corpus.txt
├── README.md
├── Trigrams.xlsx
├── WORDList&Results.xlsx
├── Yoruba_training_corpus(part).txt
├── english_training_corpus.txt
├── hausa_training_corpus.txt
├── igbo_training_corpus.txt
└── trigramanalyzer_wordlanguageid.py


/.gitattributes:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | # Auto detect text files and perform LF normalization
2 | * text=auto
3 | 


--------------------------------------------------------------------------------
/EngHau_test_corpus.txt:
--------------------------------------------------------------------------------
  1 | ﻿HKo gwamnatin Nigeria na son kara farashin man fetur
  2 | Masu fashin baki sun fara tsokaci kan cewa da alama gwamnatin Najeriya na iya kara kudin litar man fetur a wani mataki na kawo karshen karancin man fetir din
  3 | 
  4 | Kimanin wata uku ke nan 'yan kasar na fama da dogayen layuka a gidajen mai ba ya da tsadar man
  5 | 
  6 | A ranar Alhamis ne dai gwamnan jihar Bauchi Muhammd A Abubakar wanda ya yi wa manema labarai bayani a karshen taron majalisar tattalin arzikin kasar ya ce majalisar ta umarci daya daga cikin kwamiocinta karkashin jagorancin gwamnan jihar Gombe Ibrahim Dan Kwambo da ya yi duba kan farashin man fetir a kasashe masu makwabtaka da kasar
  7 | 
  8 | Sannan kuma sai ya bayar da shawara dangane da farashin da ya dace a rinka sayar da litar man a Najeriyar
  9 | 
 10 | Daga cikin bayanin da gwamna MA Abubakar ya yi wanda ya fi daukar hankalin 'yan Najeriya shi ne inda yake fadin cewa daya daga cikin dalilan da suka janyo matsalar karancin man fetur din da ake fama a kasar taki ci taki cinyewa ita ce yadda 'yan wasu 'yan kasuwa kan karkakatar da akalar man da aka ba su zuwa wasu kasashe masu makwabtaka saboda ya fi daraja a can
 11 | 
 12 | Rahotanni dai na cewa Najeriya ce kasar da ake sayar da man fetur a farashi ma fi rahusa a Afirka
 13 | 
 14 |     Wadanne 'kurakurai' Buhari ya tafka tun hawansa mulki
 15 |     Ban ce kada a zabi Buhari a  ba  Babangida
 16 |     Sau nawa Obasanjo na yi wa shugabannin kasa baki
 17 | 
 18 | Yadda masu sharhi ke kallon lamarin
 19 | 
 20 | Bala Zaka Masanin harkar makamashi a jihar Legas da ke kudancin Najeriya
 21 | 
 22 | Kara farashin ba zai taimaka a magance karancin man fetur ba Ana rayuwar kunci yanzu a kasar da kuma tsanani Idan dai har gwamnati ta ce za ta dauki matakin kara kudin tatsattsen lu'ulu'u man fetur to gaskiyar magana ita ce a karshe gwamnati za ta nakasar da tattalin arzikin kasar nan kuma komai zai durkushe
 23 | 
 24 | Idan za ta bi wasu hanyoyin gara ta bi amma ban da karin farashin mai Idan ba haka za a jefa Najeriya a wani yanayi da a karshe kowa sai ya ce da ya sani
 25 | 
 26 | Ina mafita
 27 | 
 28 | Abun da ya kamata a yi shi ne a kara matatun man fetur domin idan muka ga duba za mu ga cewa tun tsakanin shekarun  zuwa  a lokacin shugabannin da muke da su sun gina matatun mai hudu Biyu a Fatakwal daya a Kaduna daya a Warrri
 29 | 
 30 | Amma tun daga  zuwa  ba a sake kara gina ko matatar mai daya ba Daga lokacin zuwa yanzu abubuwa sun karu kamar motoci da masana'antu
 31 | 
 32 | Abun da ya kamata ayi shi ne tun da akwai man a Najeriya to a hako shi a naira a tura shi matatu a naira a tace shi a naira a kuma sayar wa 'yan Najeriya a naira mu yi amfani da nairarmu
 33 | 
 34 | Wannan zai taimaka ya raba mu da duk abun da ake magana a kan kudin kasashen waje
 35 | Hakkin mallakar hoto Getty Images
 36 | Image caption An shafe wata uku ana wahalar man fetur a Najeria
 37 | 
 38 | To idan aka bi wadannan matakai gaskiya za mu iya farfo da arzikin Najeriya in ji Bala Zaka
 39 | 
 40 |     Zan sa kafar wando daya da masu boye fetur  Buhari
 41 |     Wahalar fetur ta bude wa wata hanyar samun kudi
 42 | 
 43 | 'Gara a kara kudin man'
 44 | 
 45 | Wasu 'yan kasar dai na ganin gara a ce an yi mai gaba daya wato a kara kudin man idan har man zai samu maimakon karin bayan 'yan kasa sun gama jigata
 46 | 
 47 | Sai dai ana ganin shugaba Buhari ne ba ya son yin karin watakila saboda tausayin talaka ko kuma tsoron ka da a kalli gwamnatin da mai son kara kudin man fetir har karo biyu
 48 | 
 49 | Gwamnain ce dai ta kara kudin man fetur jim kadan bayan hawanta daga Naira  zuwa  ko wacce lita
 50 | Labarai masu alaka
 51 | 
 52 |     Najeriya
 53 |     Karancin man fetur
 54 | 
 55 | Tura wannan labarin Game da aika wa
 56 | 
 57 |     Email
 58 |     Facebook
 59 |     Messenger
 60 |     Twitter
 61 | 
 62 | Koma sama
 63 | Manyan labarai
 64 | Yadda BH da talauci suka 'wawure' kudin 
 65 | 
 66 | Babban jami'in hukumar  reshen jihar Yobe Sanusi Atose ya ce yaki da kungiyar Boko Haram a yankin arewa maso gabashin kasar ya sa ya salwanltar da naira 
 67 |  Fabrairu 
 68 | Yadda masu ciki za su kula da kansu
 69 |  Fabrairu 
 70 | Magoya bayan Liverpool sun rera wakar 'zan musulunta'
 71 |  Fabrairu 
 72 | Talla
 73 | Kimiyya da Fasaha
 74 | An kirkiro manhajar gano kalaman ta'addanci
 75 | An kyankyashe Kwan halittar dan Adam a dakin bincike
 76 | Mata ne a baya a fannin kimiyya da fasaha 
 77 | An yi nasarar harba roka mafi karfi zuwa Mars
 78 | Sauyin Facebook ya sa an rage amfani da shi
 79 | 'Facebook ba wurin kananan yara ba ne'
 80 | Mafi shahara
 81 | 
 82 |      Yadda Boko Haram da talauci suka 'wawure' kudin 
 83 |      Buhari ya gana da gwamnonin a Daura
 84 |      Nigeria Kun taba jin maciji ya hadiye naira miliyan 
 85 |      Za a bada tukwicin kwai ga ma'aikatan da ke zuwa aiki da wuri
 86 |      'Yan bindiga sun kashe akalla mutum  a jihar Zamfara
 87 | 
 88 | Kewaye a shafin 
 89 | 
 90 |     News
 91 |     Sport
 92 |     Weather
 93 |     Radio
 94 | 
 95 |     Ka'idojin Amfani
 96 |     Dangane da 
 97 |     Manufar tsare sirri
 98 |     Cookies
 99 |     Accessibility Help
100 |     Parental Guidance
101 |     Tuntubi 
102 |     Get Personalised Newsletters
103 |     Tallata haja a shafinmu
104 |     Zabin tallacetallace
105 | 
106 | Copyright    ba za ta dauki alhakin abin da ke kunshi a wasu shafukan na daban ba Karanta tsarinmu game da bakin shafuka
107 | Yadda Boko Haram da talauci suka 'wawure' kudin 
108 | Hukumar da ke shirya jarrabawar shiga jami'a a Najeriya  ta ce ta kama wasu jami'anta da dama da hannu a almundaha da kudaden hukumar a jihohi dabandaban tun daga  zuwa watan Agustar 
109 | 
110 | Mai magana da yawun hukumar Fabian Benjamin ya shaida wa  cewa hukumar ta gano hakan ne sakamakon wani kwamiti da ta kafa tun bayan zamowar Farfesa Ishaq Oleyede shugabanta bayan ya gano cewa ana tafka badakala wajen sayar da katin yin rijistar jarrabawar wato Scratch Card
111 | 
112 | Tana binciken miliyoyoin kudin da aka samu ne daga katin duba sakamakon jarabawar da dalibai suka dauka daga shekarar  zuwa 
113 | 
114 | Mista Benjamin ya ce wannan dalili ne ya sa aka kafa kwamitin bincike don gano irin badakalar da aka yi ta yi a hukumar don dakatar da faruwar hakan da kuma daukar matakan da suka dace
115 | 
116 | A jihar Yobe da ke arewa maso gabashin Najeriya an samu babban jami'in hukumar Sanusi Atose da hannu a salwantar da naira  wanda ya ce yaki da kungiyar Boko Haram a yankin ne ya jawo
117 | 
118 | A lokacin da Mista Atose yake ba da ba'asi ya ce tashin hankalin Boko Haram ne ya sa bai san inda kudin suke ba
119 | 
120 | Jami'in ya ce takardun banki da rasitan duk sun lalace sanadiyyar hareharen kungiyar inda ya ce hakan ya sa ba shi da wata shaidar lissafelissafen kudaden da aka samu
121 | 
122 | Sai dai shugaban hukumar Farfesa Oleyede ya yi watsi da hanzarinsa inda ya ce wani yunkuri ne kawai na zamba
123 | 
124 | Ka je ka biya gwamnati kudinta nan da mako daya idan kuma ba haka ba kana cikin matsala in ji shugaban kwamitin binciken
125 | 
126 | Hakazalika babban jami'in hukumar a jihar Kogi Daniel Agbor ya ce ya kashe naira miliyan bakwai wajen taimakawa wadansu ma'aikata wadanda talauci ya yi wa kanta
127 | 
128 |     Nigeria Kun taba jin maciji ya hadiye naira miliyan 
129 |     'Abin da ya sa aka zabi Buhari jagoran yaki da rashawa na Afirka'
130 |     Wadanne 'kurakurai' Buhari ya tafka tun hawansa mulki
131 | 
132 | Har ila yau jami'in ya ce wadansu daga cikin katuna duba jarabawar da aka aika jihar wadansu mutane da ba a san ko su waye ba sun sace su
133 | 
134 | Halin da ake ciki a ofisoshinmu shi ne akwai talauci kuma akwai kudi a tare da mu in ji babban jami'in hukumar yayin da yake ba da ba'asi a gaban kwamitin
135 | 
136 | Mista Agbor ya ce mutum yana bukatar taimakon Ubangiji don Ya tsare shi daga yin sata saboda kudi na sauya mutum Mun yi aron kudin ne kuma ba ni kadai ba ne zan ba da sunayen duk wani da yake da hannu a wannan zambar
137 | 
138 | Babban jami'in hukumar a jihar Nasarawa Labaran Tanko shi ma cewa ya yi naira miliyan  na hukumar sun salwanta a hannunsa ne bayan motarsa ta kama da wuta
139 | 
140 | Haka dai manyan jami'an hukumar na jihohin Kano da Gombe da Edo da Ondo da sauransu suka kasa yin bayanin yadda suka yi da miliyoyin kudin hukumar daya bayan daya
141 | 
142 | Wannan batun ya fara mamaye kafafen yada labarai a fadin Najeriya ne bayan wata jami'ar hukumar a jihar Benue Philomena Chieshe ta yi ikirarin cewa wani maciji ya hadiye naira miliyan  na hukumar
143 | Hakkin mallakar hoto 
144 | Image caption An sha kama kudade a wurare dabandaban a Najeriya
145 | 
146 | Kuma tun bayan haka ne ake ci gaba da samun bayanai masu daure kai daga jami'an hukumar wadanda ake zargi da aikata zamba
147 | 
148 | Hukumar ta dakatar da dukkan jami'an hukumar da ake zargi da almundahanar kuma ta mika wa 'yan sanda batun don fara bincike kan al'amarin kamar yadda mai magana da yawun hukumar Fabian Benjamin ya tabbatar wa 
149 | 
150 |  ta kama makudan kudi a Lagos
151 | 
152 | Da gaske ne  ta gano kudi a makabarta
153 | 
154 | Hakazalika ya ce hukumar ta rubuta rahoto kan wadanda ake zargin kuma ta mika shi ga ma'aitakar ilimi
155 | 
156 | Da zarar ta amince to za mu dauki matakan da suka dace kan wadanda ake zargin kamar yadda dokokin aikin gwamnati suka tanada in ji shi
157 | 
158 | Cin hanci da rashawa da kuma almundahana da kudin gwamnati dai ya zama tamkar ruwan dare a Najeriya sai dai tun bayan hawan Shugaba Muhammadu Buhari mulki ya fara yaki da wannan dabi'a kamar yadda ya yi alkawari lokacin neman zabe
159 | 
160 | A yanzu dai ba za a iya cewa an daina cin hanci baki daya ba a Najeriya amma akwai alamun cewa ana samun nasara a yaki da dabi'ar wacce Shugaba Buharin ke yi ta hanyar bankado duk wanda aka samu da laifin
161 | Hakkin mallakar hoto 
162 | Image caption A bara ma an tseguntawa hukumar  cewa an gano kudi a makabarta
163 | Labarai masu alaka
164 | 
165 |     Najeriya
166 |     Cin Hanci Da Rashawa
167 | 
168 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
169 | Buhari ya gana da gwamnonin a DauraShugaban Najeriya Muhammadu Buhari ya yi wata ganawar sirri da gwamnonin jam'iyyarsa ta  a garin Daura jihar Katsina
170 | 
171 | An yi ganawar tsakanin Buhari da gwamnonin a yau Juma'a kamar yadda mai magana da yawun shugaban ya sanar tare da wallafa hotunan ganawar a shafin Facebook
172 | 
173 | Sai dai kuma gwamnonin Yobe da Plateau da Ogun da Benue da Osun sun tura mataimakansu ne suka wakilce su a taron
174 | 
175 | Wadanda suka halarci ganawar a Daura sun hada da shugaban kungiyar gwamnonin kuma gwamnan Zamfara Abdul'aziz Yari Abubakar da gwamnan Kano Abdullahi Umar Ganduje da na Jigawa Badaru Abubakar da na Kaduna Malam Nasir El Rufa'i
176 | 
177 | Sauran sun hada da gwamnan Imo Rochas Okorocha da gwamnan Bauchi Abubakar Muhammed da na Borno Kashin Shettima da na Edo Godwin Obaseki da na Kogi Yahaya Bello da Abubakar Sani Bello na Niger da kuma gwamnan Nasarawa Tanko AlMakura
178 | 
179 | Jam'iyyar dai na fama da rigingimun cikin gida tun bayan da ta lashe zaben shekarar 
180 | 
181 |     Shin Bola Tinubu zai iya sasanta rikicin
182 |     ta ya da tsintsiya ta dauki makami 
183 | 
184 | Yanzu haka rikicin a jihar Kaduna na ci gaba da ruruwa bayan da wani bangare na jam'iyyar ya yi ikirarin bude sabon ofis tare da shelar dakatar da wasu shugabanni a Jam'iyyar
185 | 
186 | Wannan kuma na zuwa bayan rikici tsakanin tsohon gwamnan jihar Kano Rabi'u Musa Kwankwaso da mutumin da ya gaje shi Abdullahi Umar Ganduje
187 | 
188 | Dalilin rikicerikicen jam'iyyar a wasu jihohi ne a makon da ya gabata shugaba Buhari ya kafa kwamiti domin sasanta 'ya'yan jami'yyar
189 | 
190 | Tsohon gwamnan Legas Alhaji Asiwaju Bola Ahmed Tinubu Buhari ya nada a matsayin shugaban kwamitin da zai yi kokarin ganawa da sasantawa tare da inganta zamantakewar 'ya'yan jam'iyyar
191 | Labarai masu alaka
192 | 'Yan bindiga sun kashe akalla mutum  a jihar Zamfara
193 |  Shugaban Najeriya Muhammadu Buhari ya bayar da umurnin gaggauta tura sojoji zuwa jihar Zamfara a arewa maso yammacin kasar da ke fama da ke matsalar 'yan fashi da barayin shanu
194 | 
195 | Wannan na zuwa bayan wasu da ake zargi 'yan bindiga ne sun kashe mutane  a harin da suka kai a kauyen Birane cikin karamar hukumar Zurmi
196 | 
197 | Maharan sun kai harin ne a kan babura inda suka tsare wata mota da ke dauke da wadansu 'yan kasuwan jihar kamar yadda shaidu suka bayyana
198 | 
199 | Daga nan ne sai suka yanka makogwaro direban kafin suka fara bude wa motar wuta abin da ya jawo mutuwar dukkan mutanen da ke cikin motar
200 | 
201 | Bayan faruwar wannan ne sai 'yan bindigar suka tafi wata kasuwa suka fara harbi kan mai uwa da wabi inda suka sake kashe wani mutum guda
202 | 
203 |     Talakawa sun sa sarki barin gari a Zamfara
204 |     Zamfara 'An kashe mutane  a mahakar zinare'
205 |     'Shugabanni ne suka jawo fushin Allah a Zamfara'
206 | 
207 | Zuwa yanzu dai jami'an tsaro ba su bayyana adadin mutanen da suka rasa rayukansu ba sanadiyyar hareharen wanda ake zargin barayin shanu da kai wa
208 | 
209 | Amma wasu mazauna yankin da al'amarin ya faru sun shaidawa  cewa mutane  aka kashe
210 | 
211 | Shugaba Buhari a cikin wata sanarwa da fadarsa ta fitar ya yi Allah wadai da harin wanda ya danganta na marar imani da rashin hankali
212 | 
213 | Shugaban kuma ya bukaci ministan tsaro ya kai ziyara jihar domin tantance halin matsalar tsaron da jihar take ciki
214 | 
215 | Jihar Zamfara ta sha fuskantar harehare daga mutanen da ake zargi barayin shanu ne a baya
216 | 
217 | A watan Nuwambar bara akalla mutum  ne suka rasa rayukansu kuma aka cinnawa gidajen jama'a da dama wuta a jihar
218 | Labarai masu alaka
219 | 
220 |     Najeriya
221 |     Tsaro
222 | 
223 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
224 | Nigeria Talakawa sun hana sarki shiga fadarsa a Zamfara
225 | Al'ummar garin Boko na jihar Zamfara a arewacin Nigeria sun yi wata zangazanga don nuna rashin amincewa da yunkurin mayar da basaraken garin wanda suka kora daga garin kan mulki
226 | 
227 | Mutanen dai na zargin Sarkin kayan Moriki Abubakar Ahmad Rufa'i da kwace musu gonaki da kuma hada kai da jami'an tsaro don cin zarafinsu koda yake basaraken ya musanta zargezargen
228 | 
229 | Basaraken dai ya arce daga garin na Boko ne wanda ke a Karamar Hukumar Zurmi ta jihar Zamfara ne a watannin baya saboda fusatar da jama'arsa suka yi da yadda suka ce yake kwace musu filaye yana saida wa masu hali abin ya kai suka lalata fadarsa
230 | 
231 | Rahotanni sun nuna dambarwar ta faro ne bayan mutanen garin sun zargi basaraken da kwace wa kimanin mutum  gonaki shekaru biyu da suka wuce a karon farko
232 | 
233 | Karo na biyu kuma a bana ya sake kwace wa mutum  ta hanyar aika shanu su cinye amfanin gona da damina sannan daga baya sai ya nemi kowa ya fanshi gonarsa wadanda suka gaza yin haka kuma sai a sayar da nasu ga wani mai hali
234 | 
235 | A ranar Talata mahukuntan jihar suka yi kokarin mayar da shi garin amma hakan ya gamu da turjiya daga mutanen garin
236 | Image caption Da ma dai gwamnati ta bukaci basaraken da kada ya koma yankin sai an sasanta
237 | 
238 | Haka kwatsam sai muka gan shi tare da kwamishinan 'yansanda ya rako shi tare da 'yansandan dauke da makamai wai da karfin tsiya sai sun shigar da shi gidan sarauta Mu kuma talakawa muka yi tunanin komai na iya faruwa don haka muka yi zangazanga ta lumana In ji wani mazaunin garin
239 | 
240 | Sai dai sarkin Kayan Moriki Abubakar Ahmadu Rufa'i ya musanta zargin inda ya ce Fulani makiyaya ne suka yi korafi kan mamaye musu mashaya kuma burtali a yankin matsalar da sarkin 'Burmin Moriki Alhaji Isma'ila Ari na II ya ba shi umarnin ya warware
241 | 
242 | Ya ce ya je garin na Boko ne bisa gayyatar kwamishinan 'yansanda Alhaji Shaba Alkali wanda ya je rangadi don ganin inda za a bude caji ofis
243 | 
244 | Sai dai kwamishinan 'yansandan ya ce sun je garin ne don raka basaraken kwaso sauran dukiyarsa bayan ya shafe kusan wata shida rabonsa da garin sakamakon lalata masa fada
245 | 
246 | Basaraken yana da kadarorinsa da yake so ya kwashe don haka ya ce a taimaka masa Shi yasa muka je amma da ganinsa sai matasan garin suka dauko makamai Sai da muka kai zuciya nesa
247 | Labarai masu alaka
248 | 
249 |     Najeriya
250 | 
251 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
252 | Zamfara 'An kashe mutane  a wata mahakar zinare'
253 | Rahotanni daga jihar Zamfara sun ce kusan mutane arba'in ne aka kashe a cikin wani hari da wasu 'yan bindiga suka kai kan wata mahakar Zinare
254 | 
255 | Haka ma wasu mutane da dama sun bata yayin da wasu suka tsira da munanan raunukka a cikin harin da aka kai ranar Litinin kan mahakar zinarin wadda ke daura da kauyen Bindim na karamar hukumar Maru
256 | 
257 | Mazauna yankin sun shaida wa  cewa harin ya zo bayan da 'yan bindigar wadanda ake zaton 'yan fashin shanu ne suka kwashe makonni suna satar mutane don neman kudin fansa
258 | 
259 | Yawancin wadanda suka mutun lebarori ne masu aikin hakar zinari da kuma wadanda suka zo saye In ji wani mazauni yankin kodayake kawo yanzu hukumomin tsaro a jihar ba su tabbatar da faruwar lamarin ba 
260 | Adikon Zamani Yadda masu ciki za su kula da kansu
261 | 
262 | 
263 | Ku latsa alamar lasifikar da ke sama don sauraron cikakken shirin
264 | 
265 | A wannan makon mun kawo muku ci gaban tattaunawar da muka fara ne da wata likitar mata a makon da ya gabata kan rainon ciki da haihuwa
266 | 
267 | Bakuwata a wannan makon ita ce wata likitar mata wadda ita ma uwa ce Dr Habiba Ibrahim
268 | 
269 | Samun ciki na daya daga cikin abubuwa masu muhimmanci da kan samu mace a rayuwarta
270 | 
271 | Abun farin ciki ne amma wasu matan hakan kan zo musu da tarin matsaloli kama daga amai da tashin zuciya da sauran ciwuka manya da kanana a wasu lokutan ma har da ciwukan da kan yi barazanar tafiya da rayuwarsu
272 | 
273 | Ni da likitar mun tattauna sosai kan yadda za a iya daukar matakan rage radadin halin da mata kan samu kansu a ciki lokacin rainon ciki
274 | 
275 | Samun haihuwa abu ne mai matukar dadi a rayuwa sai dai a arewacin Najeriya har yanzu ana fama da yawan macemacen mata da jarirai a sanadin haihuwa saboda rashin wadatacciyar kula da ba sa samu yayin rainon ciki musamman ma a karkara
276 | 
277 | Muna nukatar neman mafita ga wannan yanayi da mata ke shiga Wani lokacin sai na ga kamar ba ma daukar yanayin ciki da haihuwa da muhimmanci bayan kuwa mun san cewa magana ce ta ko a mutu ko a rayu
278 | 
279 | Samun da ba abu ne na wasa ba amma ina mamakin yadda bangaren lafiya ba ya mayar da hankali sosai wajen taimakawa masu ciki da jariran da ake haifa
280 | 
281 | Yin awon ciki wanda ke da matukar muhimmanci ya zama kwalele ga mata marasa galihu
282 | 
283 | A cewar likitoci rashin isasshiyar kula na iya jawo wa uwaye da jarirai matsala ko da can gaba ne a rayuwarsu
284 | 
285 | Alal misali wani bincike ya gani cewa uwayen da ke samun isasshiyar kulawa yayin da suke da ciki sun fi haifar yara masu cikakkiyar lafiya
286 | Za a bada tukwicin kwai ga ma'aikatan da ke zuwa aiki da wuri
287 | Wani kamfani da ke daukar hayar masu gadi a Venezuela ya yi alkawarin bayar da tukwicin kwai  a duk wata ga ma'aikatan da ke shiga mai kyau da kuma zuwa aiki a kan lokaci
288 | 
289 | Kasar Venezuela dai ita ce kasar da tafi fama da matsalar hahhawa da tashi farashin kayayyaki a duniya kuma ta shafe shekaru tana fama da kanfar abinci da magunguna
290 | 
291 | Trump ya yi barazanar daukar matakin soji kan Venezuela
292 | 
293 | An lakadawa 'yan majalisar Venezuela duka
294 | 
295 | Manajan kamfanin na Atlas Security ya shaida wa kamfanin dillancin labarai na Reuters cewa mutane da dama sun nemi aiki a kamfanin wanda yawancinsu a matsayin masu gadi a gonakin da ke yammacin jihar Zulia
296 | 
297 | Shugaban kasar Nicolas Maduro ya ce kasar ta samu kanta cikin wannan yanayi ne saboda matakan karya tattalin azrikin da Amurka ta dauka a kanta ne
298 | An ci zarafin bakaken fata a bikin sabuwar shekara ta China
299 | Wani wasan kwaikwayo da gidan talbijin na China ya nuna don murnar shiga sabuwar shekara bisa kalandar gargajiya ta kasar a ranar Alhamis ya jawo cecekuce akan yadda aka nuna banbancin launin fata
300 | 
301 | A wasan kwaikwayon wanda aka shirya don nuna alakar 'yan Afirka da China sai aka sanya wata 'yar yankin Asiya ta shafa shuni fuskarta da kuma manyan mazaunai
302 | 
303 | Mutane da dama na daukar yin amfani da kayan kwalliyar da zai mayar da fuskar mutum baka a matsayin cin fuska sosai
304 | 
305 | Bikin sabuwar shekarar wanda aka saba yi duk shekara ya shahara sosai kuma kusan mutum miliyan  ne ke zuwa kallonsa
306 | 
307 | Wasu masu sa ido sun nuna cewa hakan ba zai kasance cin fuska ga 'yan Afirka ba
308 | 
309 | Duk da haka wannan ba shi ne karo na farko da wasannin nishadi na China suka haifar da rikici ba ta yadda ake ganin suna nuna kabilanci da wariyar launin fata
310 | 
311 | An fara bikin sabuwar shekarar ne da nuna wata kungiya ta masu rayeraye 'yan Afirka da kuma mutane da suka yi shiga kamar zakuna da bareyi da jakunan dawa
312 | 
313 | Daga nan kuma sai aka gabatar da wasan kwaikwayo inda wata bakar mata ta umarci wani dan China da ya fito a matsayin mijinta ya durkusa a yayin da ya hadu da mahaifiyarta don gaishe ta
314 | 
315 | Sai dai a yayin da yarinyar ta kasance baka ce sai wacce ta fito a matsayin uwar tata ta kasance 'yar China ce amma ta shafa bakin fenti a fuskarta ta kuma sanya manyan mazaunai na karya a matsayin tana kwaikwayar yadda halittar 'yan Afirka take
316 | 
317 |     Matar da ta shiga na'urar tantance kaya don kada a yi ma ta sata
318 |     An kama yaron da ya yankewa mahaifiyarsa kai a China
319 | 
320 | Labarai masu alaka
321 | 
322 |     China
323 | 
324 | Tura wannan labarin Game da aika wa
325 | 
326 |     Email
327 |     Facebook
328 |     Messenger
329 |     Twitter
330 | 
331 | Koma sama
332 | Karin labaran Labaran Duniya
333 | Ko gwamnatin Nigeria na son kara farashin fetur
334 | 
335 |      Fabrairu 
336 | 
337 | Ko gwamnatin Nigeria na son kara farashin fetur
338 | Yadda BH da talauci suka 'wawure' kudin 
339 | 
340 |     Sa'a  da ta wuce
341 | 
342 | Yadda BH da talauci suka 'wawure' kudin 
343 | Sauti
344 | Yadda masu ciki za su kula da kansu
345 | 
346 |     Mintuna  da suka wuce
347 | 
348 | Yadda masu ciki za su kula da kansu
349 | Manyan labarai
350 | Ko gwamnatin Nigeria na son kara farashin fetur
351 | 
352 | Masu fashin baki sun fara tsokaci kan cewa da alama gwamnatin Najeriya na iya kara kudin litar man fetur a wani mataki na kawo karshen karancin man fetir din
353 |  Fabrairu 
354 | Yadda BH da talauci suka 'wawure' kudin 
355 |  Fabrairu 
356 | Yadda masu ciki za su kula da kansu
357 |  Fabrairu 
358 | Talla
359 | Kimiyya da Fasaha
360 | An kirkiro manhajar gano kalaman ta'addanci
361 | An kyankyashe Kwan halittar dan Adam a dakin bincike
362 | Mata ne a baya a fannin kimiyya da fasaha 
363 | An yi nasarar harba roka mafi karfi zuwa Mars
364 | Sauyin Facebook ya sa an rage amfani da shi
365 | 'Facebook ba wurin kananan yara ba ne'
366 | Mafi shahara
367 | 
368 |      Yadda Boko Haram da talauci suka 'wawure' kudin 
369 |      Buhari ya gana da gwamnonin a Daura
370 |      Nigeria Kun taba jin maciji ya hadiye naira miliyan 
371 |      Za a bada tukwicin kwai ga ma'aikatan da ke zuwa aiki da wuri
372 |      'Yan bindiga sun kashe akalla mutum  a jihar Zamfara
373 | 
374 | 'Shugabanni ne suka jawo fushin Allah a Zamfara'
375 | Al'ummar jihar Zamfara na ci gaba da mayar da martani kan furucin da gwamnan jihar Abdul'aziz Yari ya yi cewa sabon Allah da ake yi ne ya janyo annobar sankarau da ake fama da ita a Nijeriya
376 | 
377 | Gwamnan yana jawabi ne kan halin ake ciki sakamakon annobar sankarau da ta kashe sama da mutum  a jihohin da aka samu bullarta a Nijeriya
378 | 
379 | Ya ce yana ganin sankarau ta sauya daga nau'in da aka santa a Nijeriya zuwa wani daban da ke tagayyara mutane ne saboda karuwar aikata sabo da al'umma ke yi
380 | 
381 | Sai dai wasu 'yan jihar ta Zamfara sun bayyana rashin jin dadi a kan wadannan kalamai da gwamnan ya yi a daidai lokacin da mutane ke ci gaba da mutuwa sakamakon annobar
382 | 
383 | Sama da mutum  ne a hukumance ya zuwa yanzu aka ba da rahoton cutar sankarau ta yi sanadin mutuwarsu a Zamfara kadai
384 | 
385 | A wani jin ra'ayoyin jama'a da  ta tattara wani mutumin jihar ya ce idan batu ne na sabon Allah to bai kamata gwamna Yari ya fitar da kansa ba don kuwa kowa yana sabon Allah
386 | 
387 | Ya ce sabon Allah talaka na yi na kasa na yi Su da ac cikin gwamnati na yi
388 | 
389 | A cewarsa akwai inda ake tafka sabon Allah da ya fi na jihar Zamfara amma Allah bai kaddara musu wannan annoba ba
390 | 
391 | Shi ma wani mutumin jihar ya ce in dai aka ce Allah ne ya kawo annoba ba shakka sun yarda da Allah don haka suna rokonsa ya kawo musu saukinta
392 | 
393 | Shi kuma wani daban ya ce gaskiya maganar da gwamna Yari ya fada ba ta dace ba
394 | 
395 | Ya ce matukar suna ganin sabon Allah ne ya kawo annobar sankarau to a gwamnati ake aikatawa
396 | 
397 | In fushin Allah ne ya kawo annobar sankarau to waye sanadi Ai su ne sanadiyya Su ne shugabanni su suka janyo
398 | 
399 | Sai dai mashawarci na musamman ga gwamnan jihar Zamfara kan harkokin yada labarai Alhaji Ibrahim Dosara ya ce ba a bahaguwar fahimta aka yi wa kalaman da gwamna Yari
400 | Labarai masu alaka
401 | 
402 |     Najeriya
403 |     Lafiya
404 | 
405 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
406 | Kofin Europa Arsenal ta doke Ostersunds 
407 | Arsenal ta kama hanyar samun gurbi a matakin kungiyoyi  na cin kofin Turai na Europa bayan da ta doke mai masaukinta kungiyar Ostersunds FK ta Sweden  a ranar Alhamis din nan
408 | 
409 | A wasan wanda shi ne karo na farko dan bayan Arsenal Nacho Monreal ne ya fara daga raga a minti na  bayan da mai tsaron ragar Ostersund Aly Keita ya yi aman wata bal da Alex Iwobi ya sheka masa
410 | 
411 | Sai kuma a minti na  inda dan bayan kungiyar ta Sweden Sotirios Papagiannopoulos ya kuskure ya ci kansu bayan da Henrikh Mkhitaryan ya cillo wata bal daga gefe
412 | 
413 | 'Yan Ostersund din sun dan farfado bayan da aka dawo daga hutun rabin lokaci amma kuma Mesut Ozil ya kara kwantar da su da ci na uku a minti na 
414 | 
415 | Masu gidan sun samu damar cin ladan gabe da fanareti amma kuma golan Arsenal David Ospina ya haramta musu ya kama kwallon
416 | 
417 | A ranar Alhamis mai zuwa  ga watan nan na Fabrairu Arsenal za ta karbi bakuncin kungiyar ta Sweden wadda Graham Potter dan Ingila ke yi wa kociya a karawa ta biyu a filin Emirates da karfe  na dare agogon Najeriya da Nijar
418 | 
419 | Ga sakamakon wasu daga cikin wasannin na Europa  na Alhamis din
420 | 
421 | Olympique Marseille    Sporting Braga
422 | 
423 | Ludogorets    Milan
424 | 
425 | Real Sociedad    Salzburg
426 | 
427 | Spartak Moskva    Athletic Club
428 | 
429 | Nice    Lokomotiv Moskva
430 | 
431 | Borussia Dortmund    Atalanta
432 | 
433 | Astana   Sporting CP
434 | 
435 | København    Atletico Madrid
436 | 
437 | Celtic    Zenit
438 | 
439 | Napoli    RB Leipzig
440 | 
441 | Olympique Lyonnais    Villarreal
442 | 
443 | Partizan   Viktoria Plzeň
444 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
445 | Cristiano Ronaldo ya fi kowa a gasar zakarun Turai
446 | Cristiano Ronaldo na ci gaba da kafa gagarumin tarihi a wasannin da yake yi wa Real Madrid a gasar cin kofin zakarun Turai inda kawo yanzu ya ci wa kungiyar kwallo  kuma yana kan hanyar karawa
447 | 
448 | Ba ri mu fara da yin maraba da Cristiano Ronaldon cikin jerin 'yan wasan da suka ci kwallo  a gasar Su wane ne gwanayen da ke cikin wannan jeri  Mutum daya ne tal
449 | 
450 | Kwallo biyun da ya ci wa Real Madrid ta farfado ta doke Paris StGermain da ci  a wasansu na farko na kungiyoyi  na karshe a ranar Laraba Ronaldo ya zama dan wasa na farko da ya ci kwallo sama da  a gasar zakarun Turai a kungiya daya
451 | 
452 | Dan wasan na gaba a yanzu ya ci kwallo  a wasa  na karshe da ya yi a gasar ta zakarun Turai kuma kwallo  a wasa bakwai a wannan kakar
453 | 
454 | Amma kuma duk da wannan bajinta wasu mutanen na ganin kokarinsa na raguwa ya riga ya kai kololuwarsa yanzu dakushewa yake yi
455 | 
456 | To idan aka kwatanta shi da abokan hamayyarsa ya yake
457 | 
458 | Ba shakka Ronaldo zai ji dadin wannan kwatanci Domin yana da tsiran kwallo hudu da ya ci wa kungiya daya a gasar ta zakarun Turai tsakaninsa da babban abokin hamayyarsa Lionel Messi na Barcelona
459 | 
460 | Bayan Messi babu ma wani dan wasa da yake kusa da bajintar ta Ronaldo wajen daga raga a gasar ta zakarun Turai
461 | 
462 | Ga jadawalin sunayen 'yan wasa da kwallayen da suka ci wa kungiya daya a babbar gasar ta Turai
463 | 
464 | Cristiano Ronaldo Real Madrid 
465 | 
466 | Lionel Messi Barcelona 
467 | 
468 | Raul Real Madrid 
469 | 
470 | Alessandro del Piero Juventus 
471 | 
472 | Karim Benzema Real Madrid 
473 | 
474 | Thomas Muller Bayern Munich 
475 | 
476 | Didier Drogba Chelsea 
477 | 
478 | Ruud van Nistelrooy Manchester United 
479 | 
480 | Thierry Henry Arsenal 
481 | 
482 | Wayne Rooney Manchester United 
483 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
484 | Kila Aaron Ramsey ba zai buga wasan karshe na Carabao ba  Wenger
485 | Kociyan Arsenal Arsene Wenger ya ce kila dan wasansu na tsakiya na Wales Aaron Ramsey ba zai buga wasan karshe da za su yi ba na cin kofin EFL Carabao da Manchester City ranar Lahadi  ga watan Fabrairu
486 | 
487 | Ramsey wanda ya ci kwallonsa uku rigis a karon farko a wasan da ya yi wa Arsenal na karshe lokacin da ta doke Everton  bai taka leda ba a karawar hamayya ta Arewacin Landan wadda Tottenham ta casa su
488 | 
489 | Wenger ya ce raunin da Ramsey ke jinya yana da hadari saboda haka ne ma ba a tafi da shi ba wasansu na kofin Europa da za su yi ranar Alhamis da Ostersunds
490 | 
491 | Kociyan ya kara bayani da cewa suna tsammanin dan wasan ya kara murmurewa a raunin matsematsin da ya ji saboda har zuwa yanzu ba ya gudu sosai kamar yadda suke son ganin yana yi
492 | 
493 | Ramsey ne ya ci balabalan da suka ba Arsenal nasara a wasanninta na karshe na cin kofin FA a  da 
494 | Sunday Oliseh ya yi karya in ji kungiyarsa Fortuna Sittard
495 | Kungiyar Fortuna Sittard da ke rukuni na biyu a Holland ta musanta zargin da Sunday Oliseh ya yi na cewa ya ki yarda a aikata wasu abubuwa da suka saba ka'ida ne shi ya sa ta dakatar da shi daga aikin kociya
496 | 
497 | A ranar Laraba ne kungiyar wadda ke wasa a rukuni na biyu ta dakatar da tsohon kyaftin din na Najeriya a kan abin da ta kira ayyukan da ba za ta lamunta da su ba
498 | 
499 | A martanin da ya mayar Oliseh ya ce kungiyar tana son ya saba doka ne
500 | 
501 | A wata sanarwa da kungiyar ta fitar ranar Alhamis din nan ta ce tana karbar shawarwarin shari'a domin duba yadda za ta kori kociyan
502 | 
503 | A sanarwar kungiyar ta ce za ta gabatar da maganar gaban hukumar kwallon kafa ta Holland wadda mai zaman kanta ce wadda za ta duba ta ga ko akwai isassun dalilan da za su sa kungiyar soke kwangilar aiki da kociyan
504 | 
505 | A watan Disamba na  kungiyar Sittard ta nada Oliseh a matsayin kociyanta
506 | 
507 | A kakar da ta wuce kungiyar ta gama a matsayi na  a gasar mai kungiyoyi  amma a yanzu tana matsayi na uku a tebur kuma maki biyar ne tsakaninta da ta daya NEC
508 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
509 | Luwadi An samu tsohon kociyan Man City Bennell da karin laifuka
510 | An samu tsohon kociyan kwallon kafa na matasa Barry Bennell da laifuka bakwai na lalata da yara maza bayan daman tun a baya an yanke masa hukuncin zaman yari a Birtaniya da Amurka
511 | 
512 | A ranar Talata ne aka samu Bennell mai shekara  wanda ya yi aiki da kungiyoyin matasa na Crewe Alexandra da Manchester City a shekarun  da laifi  na lalata da matasan 'yan kwallo
513 | 
514 | Ayarin masu taimaka wa alkali yanke hukunci a kotun Crown Court ta Liverpool ya same shi da karin tuhuma bakwai
515 | 
516 | An sheda wa masu taimaka wa alkalin cewa tsohon kociyan ya kasance da iko kan 'yan wasa masu shekara takwas zuwa  kuma ya yi amfani da wannan dama wajen muzguna musu ta hanyar lalata
517 | 
518 | Saboda rashin lafiya da yake fama da shi Bennell wanda yanzu ake kiransa da suna Richard Jones ya bayyana ne a kotun ta hanyar hoton bidiyo a tsawon mako biyar na shari'ar
519 | 
520 | Wannan shi ne karo na hudu da ake samun Bennell da laifin lalata da yara
521 | 
522 | Tun a baya an sheda wa masu taimaka wa alkalin cewa an yanke wa tsohon kociyan hukuncin zaman gidan yari uku a Birtaniya da Amurka
523 | Liverppol ta sharara wa Porto kwallaye
524 | FC Porto ta yi rashin nasara a gida a hannun Liverpool da ci  a wasan farko na zagaye na biyu a gasar cin kofin Zakarun Turai da suka kara a ranar Laraba
525 | 
526 | Liverpool ta fara cin kwallo ta hannun Sadio Mane a minti na  da fara wasa sannan minti hudu tsakani Mohamed Salah ya kara na biyu
527 | 
528 | Bayan da aka dawo daga hutu ne Sadio Mane ya ci na uku da wadda Roberto Firmino ya ci na hudu sai Sadio Mane ya kara na biyar na uku rigis da ya ci a karawar
529 | 
530 | Liverpool ta ci kwallo  a gasar Zakarun Turai ta bana inda ta ci  a wasannin cikin rukuni
531 | 
532 | Liverpool za ta karbi bakunci FC a wasa na biyu a ranar  ga watan Maris din  a Anfield
533 | Europa Tazara tsakanin Arsenal da Ostersund
534 | Kungiyar kwallon kafa ta Arsenal za ta ziyarci Sweden domin karawa da Ostersund a wasan farko na zagaye na biyu a gasar Europa Cup a ranar Alhamis
535 | 
536 | Babu yadda za a hada kwarewar Arsenal da Ostersund a fagen tamaula to amma a filin wasa ne za a bambamci gwani a tsakaninsu
537 | 
538 | An kafa Ostersund a shekarar Arsene Wenger ya zama kocin Arsenal
539 | 
540 | Ga bambamcin dake tsakanin Ostersund da Arsenal
541 | 
542 | Shekarar da aka kafa kungiya
543 | 
544 | Ostersund 
545 | 
546 | Arsenal 
547 | 
548 | Lashe lambobin yabo
549 | 
550 | Ostersund Guda   Division One Northern da kuma Svenska Cupen
551 | 
552 | Arsenal Guda   Rukunin farkoPremier League  da FA Cup  da League Cup  da Cup Winners' Cup da InterCities Fairs Cup da kuma Community Shield 
553 | 
554 | Yawan 'yan kallo a filin wasa
555 | 
556 | Ostersund Jamtkraft Arena  
557 | 
558 | Arsenal Emirates Stadium  
559 | 
560 | Dan wasa mai tsada da kungiya ta saya
561 | 
562 | Ostersund Saman Ghoddos  Fam  daga Syrianska a watan Janairun 
563 | 
564 | Arsenal PierreEmerick Aubameyang  Fam miliyan  daga Borussia Dortmund a Janairun 
565 | 
566 | Tura wannan labarin Game da aika wa 
567 | Zidane bai damu da makomarsa a Real ba
568 | Kocin Real Madrid Zinedine Zidane ya ce baya tunanin makomarsa a Real Madrid tun kafin karawar da kungiyar za ta yi da PSG
569 | 
570 | Real Madrid za ta karbi bakuncin Paris St Germain a wasan farko na zagaye na biyu a gasar cin Kofin Zakarun Turai a ranar Laraba
571 | 
572 | A bara ne Real ta lashe kofin Zakarun Turai na  kuma ta zama ta farko da ta ci kofin karo biyu a jere tun bayan shekarar 
573 | 
574 | Zidane na fuskantar kalubale bayan da aka fitar da Madrid a gasar Copa del Rey sannan tana ta hudu a kan teburin gasar La Liga ta bana
575 | 
576 | Kocin ya ce kullum sai kayi fama da kalubale a Bernabeu saboda haka zai ci gaba da bayar da gudunmawa kamar yadda yake yi
577 | 
578 | Real za ta karbi bakuncin PSG da karfin gwiwa bayan da ta ci Real Sociedad  a karshen mako inda Ronaldo ya ci uku a karawar
579 | Real Madrid ta samu kwarin gwiwa a kan PSG
580 | Real Madrid ta ci Paris St Germain  a Gasar Cin Kofin Zakarun Turai da suka kara a ranar Laraba a Santiago Bernabeu
581 | 
582 | PSG ce ta fara cin kwallo ta hannun Adrien Rabiot a minti na  da fara tamaula kuma daf da za a tafi hutu Madrid ta farke ta hannun Cristiano Ronaldo a bugun fenariti
583 | 
584 | Saura minti bakwai a tashi daga wasan Cristiano Ronaldo ya ci na biyu sanan Marcelo Vieira Da Silva ya kara na uku a raga
585 | 
586 | Real da PSG sun kara a gasar cin kofin Zakarun Turai a kakar  inda suka tashi canjaras a Faransa a wasan farko a ranar  ga watan Oktoba a wasa na biyu a ranar  ga watan Nuwamba Real ta ci  a Spaniya
587 | 
588 | PSG zata karbi bakuncin Real Madrid a wasa na biyu a ranar  ga watan Maris din 
589 | 
590 | Ga jerin 'yan wasan PSG da suka fuskanci Real Madrid
591 | 
592 |     Alphonse Areola
593 |     Yuri Berchiche
594 |     Edinson Cavani
595 |     Dani Alaves
596 |     Angel di Maria
597 |     Lassana Diarra
598 |     Julian Draxler
599 |     Presnel Kimpembe
600 |     Layvin Kurzawa
601 |     Giovani Lo Celso
602 |     Marquinhos
603 |     Kylian Mbappe
604 |     Thomas Meunier
605 |     Neymar Junior
606 |     Javier Pastore
607 |     Adrien Rabiot
608 |     Thiago Silva
609 |     Kevin Trapp
610 |     Marco Verratti
611 | 
612 | Tura wannan labarin Game da aika wa
613 | 
614 |     Email
615 |     Facebook
616 |     Messenger
617 |     Twitter
618 | 
619 | Koma sama
620 | Manyan labarai
621 | Ko gwamnatin Nigeria na son kara farashin fetur
622 | 
623 | Masu fashin baki sun fara tsokaci kan cewa da alama gwamnatin Najeriya na iya kara kudin litar man fetur a wani mataki na kawo karshen karancin man fetir din
624 |  Fabrairu 
625 | Yadda BH da talauci suka 'wawure' kudin 
626 |  Fabrairu 
627 | Yadda masu ciki za su kula da kansu
628 |  Fabrairu 
629 | Talla
630 | Kimiyya da Fasaha
631 | An kirkiro manhajar gano kalaman ta'addanci
632 | An kyankyashe Kwan halittar dan Adam a dakin bincike
633 | Mata ne a baya a fannin kimiyya da fasaha 
634 | An yi nasarar harba roka mafi karfi zuwa Mars
635 | Sauyin Facebook ya sa an rage amfani da shi
636 | 'Facebook ba wurin kananan yara ba ne'
637 | Mafi shahara
638 | 
639 |      Yadda Boko Haram da talauci suka 'wawure' kudin 
640 |      Ko gwamnatin Nigeria na son kara farashin man fetur
641 |      Buhari ya gana da gwamnonin a Daura
642 |      'Yan bindiga sun kashe akalla mutum  a jihar Zamfara
643 |      Wadanne 'kurakurai' Buhari ya tafka tun hawansa mulki
644 | 
645 | Kwallo hudu aka ci a wasan Juventus da Tootenham
646 | Kungiyar Juventus ta tashi wasa  da Tottenham a wasan farko na zagaye na biyu a Gasar Cin Kofin Zakarun Turai da suka kara a ranar Talata a Italiya
647 | 
648 | Juventus ce ta fara cin kwallo ta hannun Gonzalo Higuain minti biyu da fara tamaula sannan minti bakwai tsakani ya ci ta biyu a bugun fenariti
649 | 
650 | Saura minti  a tafi hutu ne Tottenham ta zare kwallo daya ta hannun Harry Kane sannan Christian Eriksen ya ci na biyu a bugun tazara bayan da aka koma wasan zagaye na biyu
651 | 
652 | Tottenham za ta karbi bakuncin Juventus a wasa na biyu a ranar  ga watan Maris din 
653 | Manchester City ta sharara wa Basel kwallaye
654 | Basel ta yi rashin nasara a gida a hannun Manchester City bayan da aka doke ta da ci  a wasan farko a zagaye na biyu a gasar cin kofin zakarun Turai da suka kara ranar Talata
655 | 
656 | City ta ci kwallayen ne ta hannun Ilkay Gundogan wanda ya ci biyu a karawar sai Bernardo Silva da Sergio Aguero suka ci daidai kowannensu
657 | 
658 | Dan wasan City Leroy Sane ya buga karawar wanda aka yi tsammanin zai yi jinyar mako shida bayan da ya yi rauni a Cardiff a gasar kofin FA a ranar  ga watan Janairu
659 | 
660 | Manchester City za ta karbi bakuncin Basel a wasa na biyu a ranar  ga watan Maris din  
661 | Gasar Turai Madrid ta yi wasa  ba a doke ta a gida ba
662 | Lacazaette zai yi jinyar mako shida
663 | likitoci suka yi masa aiki a gwiwar kafarsa a ranar Talata
664 | 
665 | Dan kwallon mai shekara  ya buga karawar da Tottenham ta ci Arsenal  a gasar Premier inda ya barar da damarmaki
666 | 
667 | Arsenal ta ce aikin da likitoci suka yi wa dan kwallon an yi shi cikin nasara zai kuma dawo takaleda tsakanin mako hudu zuwa shida
668 | 
669 | Danny Welbeck ne kadai dan wasa mai cin kwallo da ya rage a karawar da Arsenal za ta yi da Ostersunds FK a gasar Europa a ranar Alhamis
670 | 
671 | Sabon dan wasan da Arsenal ta saya a watan Janairu PierreEmerick Aubameyang ba zai buga wa Arsenal gasar Europa ba
672 | 'Yan Juventus  da za su kara da Tottenham
673 | Kocin Juventus Massimiliano Allegri ya bayyana 'yan wasa  da za su karbi bakuncin Tottenham a gasar cin Kofin Zakarun Turai a ranar Talata
674 | 
675 | Tottenham za ta ziyarci Italiya domin buga wasan farko a zagaye na biyu a gasar ta Zakatun Turai kuma wannan ne karon farko da kungiyoyin biyu za su keceraini a tsakaninsu
676 | 
677 | A ranar  ga watan Maris ne Tottenham za ta karbi bakuncin wasa na biyu a Wembley
678 | 
679 | Ga jerin 'yan wasan Juventus da za su kara da Tottenham
680 | 
681 | Rocchi ne zai busa wasan Real Madrid da PSG
682 | Hukumar kwallon kafa ta nahiyar Turai ta nada Gianluca Rocchi a matsayin wanda zai alkalanci karawa tsakanin Real Madrid da PSG a Santiago Bernabeu a ranar Laraba
683 | 
684 | Paris St Germain za ta ziyarci Real Madrid a wasan farko na zagaye na biyu a gasar cin Kofin Zakarun Turai ta shekarar nana
685 | 
686 | Wannan ne karo na biyar da Rocchi zai yi alkalancin wasan Real Madrid bayan da ya hura wasa uku a kofin Zakarun Turai da daya a Europa Super Cup
687 | 
688 | Rocchi ya fara da alkalancin karawar da Real Madrid ta ci Apoel  a gasar cin kofin Zakarun Turai a kakar 
689 | 
690 | Ya kuma ja ragamar wasan da Manchester City da Real Madrid suka tashi  a karawar cikin rukuni a gasar ta Zakarun Turai ta 
691 | 
692 | Shi ne ya kuma hura wasan da Real Madrid ta ci Wolfsburg  a wasan daf da na kusa da karshe a dai gasar Zakarun Turan a 
693 | 
694 | Rocchi shi ne ya hura wasan da Real Madrid ta ci Manchester United  a wasan Europa Super Cup a ranar  ga watan Augustan 
695 | Copa del Rey An tsayar da ranar wasan karshe
696 | Hukumar kwallon kafar Spaniya ta tsayar da ranar  a ga watan Afirilu domin buga wasan karshe a gasar Copa del Rey na bana
697 | 
698 | A ranar Litinin hukumar ta sanar da fafatawar tsakanin Barcelona da Sevilla a filin wasa na Athletico Madrid mai cin 'yan kallo  
699 | 
700 | Wannan ne karon farko da sabon filin Atletico zai karbi wasan karshe a Copa del Rey kuma shi ne zai karbi bakuncin wasan karshe a gasar cin kofin Zakarun Turai ta 
701 | 
702 | Barcelona mai tarihin lashe Copa del Rey ta taba yin wasa a sabon filin inda ta tashi  a cikin watan Oktoba
703 | Yanzu ne PSG ke tasowa  Cabani
704 | Edison Cavani ya ce har yanzu Paris St Germain tana tasowa a fagen tamaula bai kamata a saka buri a kanta a Gasar cin Kofin Zakaraun Turai ba
705 | 
706 | PSG wadda ke mataki na daya a kan teburin gasar Faransa za ta ziyarci Real Madrid a wasan farko na zagaye na biyua a Gasar Cin Kofin Zakarun Turai ranar Laraba
707 | 
708 | Cavani ya shaida wa Marca cewa bai zama dole sai sun lashe kofin na Zakarun Turai nan kusa ba saboda sun sayi sababbin 'yan wasa kuma fitattu
709 | 
710 | Dan wasan ya ce karawar da za su yi a Bernabeu wani tsani ne da zai kara musu kwarin gwiwar da zai kai kungiyar mataki na gaba a wasanninta sannu a hankali
711 | 
712 | A bara a irin wannan matakin PSG ta doke Barcelona  a wasan farko amma Barca ta yi nasara a karawa ta biyu da ci  jimilla
713 | Florida school shooting FBI under pressure over failure to act
714 | 
715 | Media captionFlorida survivors on gun laws 'Something has to change'
716 | 
717 | Pressure is mounting on the FBI over the agency's failure to act on a tip that Florida school shooting suspect Nikolas Cruz might carry out an attack
718 | 
719 | Florida Governor Rick Scott said the agency's director must resign while Attorney General Jeff Sessions ordered a review lamenting FBI failures
720 | 
721 | Some of those close to the  victims of Wednesday's shooting also voiced dismay at the FBI's actions
722 | 
723 | President Donald Trump on Friday met survivors of the attack in Parkland
724 | 
725 | Mr Trump and First Lady Melania Trump visited a hospital and later the local sheriff's office thanking them for their response to the tragedy
726 | 
727 | What a great job you've done Mr Trump told law enforcement officials adding I hope you get credit for it because believe me you deserve it
728 | Media captionInside the classroom 'We watched gunman shoot our friends'
729 | 
730 | Nikolas Cruz  has confessed to carrying out Wednesday's attack at Marjory Stoneman Douglas High School in Parkland and has been charged with  counts of murder
731 | 
732 | It was the deadliest US school shooting since  and has reignited debates about gun control with many students from the school weighing in
733 | In several images a masked man is shown holding up large knives to the camera
734 | 
735 | One of the Instagram accounts shows Mr Cruz wearing a Make America Great Again hat  worn by supporters of President Donald Trump  with a red white and blue bandana masking his face according to CBS News
736 | 
737 | Two students also told the Daily Beast website that the suspect was previously seen wearing the hat at school
738 | 
739 | The mayor of Broward County Mayor Beam Furr told CNN that Mr Cruz had sought treatment at a mental health facility over a year ago
740 | 
741 | The suspect allegedly carried out the massacre with an AR that he had legally bought
742 | A very heroic janitor stopped us says David He said 'Don't go that way  he the shooter is over there'
743 | 
744 | After they turned round Ashley Kurth  the teacher in charge of the culinary programme known in school as Chef Kurth  funnelled the crowd into her own classroom
745 | 
746 | Within  seconds she easily had  or  people in there says David The lights were switched off


--------------------------------------------------------------------------------
/EngYor_test_corpus.txt:
--------------------------------------------------------------------------------
  1 | ﻿ORÍKÌ ORÍLẸ̀ ÒǸDÓ NÍ ÌLÀNÀ sociology theory of Literature
  2 | 
  3 | 
  4 | 
  5 | ADÉDÈJÌ, ADÉNÍKẸ̀Ẹ́ TÓSÌN            
  6 | O7/15CC003
  7 | 
  8 | 
  9 | APÁ KAN IṢẸ́ ÀṢEKÁGBÁ FÚN Ẹ̀KỌ́ ÀKÀGBOYÈ NÍNÚ ÌMỌ̀ ÌPÌLẸ̀ Ẹ̀DÁ (Bii Eè) NÍNÚ ÈDÈ YORÙBÁ NÍ Ẹ̀KA Ẹ̀KỌ́ ÌMỌ̀ Ẹ̀DÁ-ÈDÈ ÀTI ÈDÈ NÀÌJÍRÍÀ, YUNIFÁSÍTÌ ÌLỌRIN, ÌLỌRIN, NÀÌJÍRÍÀ.
 10 | 
 11 | 
 12 |   OṢÙ ÈBÌBÌ (MAY), ỌDÚN 2011.
 13 |  
 14 | ÌFỌWỌ́SÍ
 15 | Iṣẹ́ àkànṣe yìí ni a ti kà tí a sì rí i pé ó wà ní ìbámu pẹ̀lú ìlànà tí a fi lélẹ̀ ní ẹ̀ka ẹ̀kọ́ ìmọ̀ Ẹ̀dá-Èdè àti Èdè Nàìjíríà, Yunifásítì Ìlọrin, Ìlọrin.
 16 | 
 17 |   ...................................				.........................
 18 |   ALÀGBÀ ÒKÉWÁNDÉ, O.T. 					ỌJỌ́
 19 |    ALÁBÒÓJÚTÓ   
 20 | 
 21 | 
 22 |  ...................................				.........................
 23 |  OLÙYẸ̀WÒ ÌTA     						ỌJỌ́
 24 | 
 25 | 
 26 | 
 27 | ....................................				.........................
 28 | Ọ̀JỌ̀GBỌ́N A.S. ABDUSSALAM   				ỌJỌ́
 29 | OLÓRÍ Ẹ̀KA Ẹ̀KỌ́ ÌMỌ̀ Ẹ̀DÁ- 
 30 | ÈDÈ ÀTI ÈDÈ NÀÌJÍRÍÀ
 31 |  
 32 | ÌFISỌRÍ
 33 | 	Mo fi ìwé yìí sọrí ọba àwọn ọba, Àìkú, Àìsá, Atẹ́rẹrẹ káríayé, ògbìgbà tí í gba aláìlárá, Ẹlẹ́rù níyìn, ọba tó ń gba aláìlẹ́ni kan, ají-pọjọ́-ikú-dà yaágbóyaájù ọkùnrin ogun Ajagungbadé, ọba ìyanu, ìbẹ̀rẹ̀ àti òpin fún dídà tí ó da mi sí dọjọ́ òní.
 34 | Àti
 35 | 	Àwọn òbí mi, ọ̀gbẹ́ni àti ìyáàfin Adédèjì fún akitiyan wọn lórí mi láti le jẹ́ kí ń jẹ́ ènìyàn láyé. Ẹ ṣeun.
 36 |  
 37 | ÌDÚPẸ́
 38 | 	Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ Ọlọ́run ọba, Ọlọ́run àwọn Ọlọ́run, awímáyẹhùn, òwí bẹ́ẹ̀, ṣe bẹ́ẹ̀, Ẹ́kùn ọkọ Fáráò, Adúró gbọin gbọin lẹ́yìn aṣòótọ́. Òun ni o ràn’mọ níṣẹ́ fàyà tì í. Ọba tó fún mi ni àṣeyọrí tó lógo nínú ẹ̀kọ́. Òun ló tún mú kí iṣẹ́ ìwádìí mi gúnlẹ̀ láyọ̀. 
 39 | 	Bákan náà, mo dúpẹ́ lọ́wọ́ bàbá àti ìyá mi fún àtìlẹ́yìn sùúrù, ìjìyà àti ìtọ́jú wọn lórí mi. Ẹ ṣeun púpọ̀, oúnjẹ ọmọ á jiná fún-un yín jẹ ní orúkọ Jésù ẹ kò ni ṣe àṣedànù. Ẹni ẹlẹ́ni kò sì ni gbà ṣe yín ṣe.
 40 | 	Ọpẹ́ pàtàkì mi tún lọ sọ́dọ̀ alábójútó iṣẹ́ mi ọ̀gbẹ́ni Okewande Olúwọlé Tẹ́wọ́gboyè fún akitiyan wọn láti mú kí iṣẹ́ ìwádìí mi yìí yọrí sí rere. Ẹ ṣeun, ẹ kú iṣẹ́ mi.
 41 | 	Ọpẹ́ mi tún lọ sọ́dọ̀ àwọn ọ̀gá mi alàgbà Wàlé Rafiu, Alàgbà Ọmọlayọ̀ Ògúnlọlá, Alàgbà Friday Ọ̀tún, Ọ̀mọ̀wé Adéyẹmí, èmi kò ní gbàgbé yín. Ẹ ṣeun.
 42 | 	Ọpẹ́ mi tún lọ sí ọ̀dọ̀ abẹ́nà-ìmọ̀ mi Chief Akinbinuade (J.P.)
 43 | 	Mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn ẹ̀gbọ́n àti àbúrò mi gbogbo. Aya Ọlánírègún, Jọkẹ́ Adédèjì àti Seun Adèdèjì.
 44 | 	Bákan náà, mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn akẹgbẹ́ mi gbogbo; mo sì tún dúpẹ́ púpọ̀ lọ́wọ́ àwọn ọ̀rẹ́ mi ọ̀wọ́n yìí: Ọláníran Láídé, Akínpẹ̀lú Abímbọ́lá, Aj’ibóyè Ọmọ́wùnmí, Tọ́pẹ́ Ràmọ́nù, Abíọ́lá, Folúkẹ́, Bùsáyọ̀ àti Abíọ́dún.
 45 |  
 46 | ÀṢAMỌ̀
 47 | Nígbà tó jẹ́ wí pé afìṣẹ̀lẹ̀ àwùjọ hàn ni lítíréṣọ̀, kókó ohun tí a gbéyẹ̀wò nínú iṣẹ́ ìwádìí yìí ni ewì alohùn Yorùbá láti fa ìṣẹ̀lẹ̀ àwùjọ yọ. Àwùjọ tí iṣẹ́ yìí sì dálé lórí ni àwùjọ ìlú Òndó.
 48 | Nínú iṣẹ́ yìí oríkì àwọn ọba ìlú Òndó ni a gbé yẹ̀wò oríṣìíríṣìí ọgbọ́n ìwádìí ni a sì ṣe àmúlò rẹ̀ nínú iṣẹ́ ìwádìí yìí. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé a kò le ṣe àtúpalẹ̀ iṣẹ́ aláwòmọ́ lítíréṣọ̀ kan bí i ewì láìṣe àmúlò tíọ́rì kan tàbí àtinúdá. Tíọ́rì tí a ṣe àmúlò nínú iṣẹ́ yìí ni tíọ́rì Ṣosíọ́lọ́jì lítíréṣọ̀.
 49 | Bákan náà a ṣe ìgbéléwọn àwọn oríkì ọba ìlú Òndó láti mọ àmúyẹ àti àléébù iṣẹ́ ìwádìí yìí, a sì tún fi àwọn oníṣẹ́ akadá tó ń bọ̀ lẹ́yìn ní ìmọ̀ràn fún ìwádìí ọjọ́ iwájú.
 50 |  
 51 | ÀTẸ ÀKÓÓNÚ
 52 | Àkọlé 										i
 53 | Ìfọwọ́sí 									ii	
 54 | Ìfisọrí										iii
 55 | Ìdúpẹ́ 									iv
 56 | Àṣamọ̀									vi
 57 | Àtẹ Àkóónú								         vii
 58 | 
 59 | ORÍ KÌÍNÍ 
 60 | ÌPILẸ̀ṢẸ̀ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ YÌÍ 
 61 | 1.0	Ìfáàrà									1
 62 | 1.1	Èrèdí iṣẹ́ ìwádìí							2
 63 | 1.2	Ibi tí ìwádìí gbòròò dé						3
 64 | 1.3	Ọgbọ́n ìwádìí 							3
 65 | 1.4	Àǹfààní iṣẹ́ ìwádìí yìí 						5
 66 | 1.5	Ètò ìwádìí 								5
 67 | 
 68 | ORÍ KEJÌ 
 69 | AÁYAN Ọ̀MỌ̀RÀN 
 70 | 2.0	Ìfáàrà 								6
 71 | 2.1	Oríkì ní àwùjọ Yorùbá 				 		6
 72 | 2.2	Oríkì orílẹ̀ 								11
 73 | 2.3	Ìbáṣepọ̀ láàárín oríkì àti lítíréṣọ̀ alohùn Yorùbá mìíràn 	13
 74 | 2.4	Tíọ́rì									18 2.5	Tíọ́rì Ìṣàmúlò: Tíọ́rì Ìfojú-ìmọ̀ ìbára-ẹni-gbépọ̀-láwùjọ-
 75 | wo-iṣẹ́ lítíréṣọ̀ 							21
 76 | 
 77 | 
 78 | ORÍ KẸ́TA 
 79 | ÀWÙJỌ TÓ BÍ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ: ÌLÚ ÒǸDÓ 
 80 | 3.0	Ìfáàrà									27
 81 | 3.1	Ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ ìlú Òǹdó         					27
 82 | 3.2	Àlàyé lórí oríkì orílẹ̀ Òǹdó       					32
 83 | 3.3	Oríkì àwọn Ọba kọ̀ọ̀kan      					35
 84 | 3.4	Àwọn ọba tó ti jẹ àti ọdún wọn 				41	
 85 | 3.4	Díẹ̀ nínú ìtàn ìgbésí ayé àwọn ọba ìlú Òǹdó 			43
 86 | 
 87 | 
 88 | ORÍ KẸ́RIN 
 89 | FÍFI TÍỌ́RÌ ÌBÁGBÉPỌ̀ ÀWÙJỌ Ṣ`ETÚPA LẸ ÀWỌN 
 90 | ORÍKÌ ORÍLẸ̀ ÒǸDÓ 
 91 | 4.0	Ìfáàrà 								49
 92 | 4.1	Àgbéyẹ̀wò ipa àti ipò àwọn ọba ni ìlú Òǹdó      		50
 93 | 4.1.0	Ìgbésẹ̀ ìfinijoyè              					         52
 94 | 4.2	Ipa àti ipò Òǹdó nípa ogun jíjà					54
 95 | 4.2.1	Ipa àti ipò àwọn ọba Òndó gẹ́gẹ́ bí alágbára 		55
 96 | 4.2.2	Ogun jíjà								56
 97 | 4.2.3	Iṣẹ́ òòjọ́ wọn 							57
 98 | 4.2.4	Ètò ìṣèlú 								58
 99 | 4.3	Ìmúra 								60
100 | 
101 | ORÍ KARÙN-ÚN
102 | ÀGBÁLỌGBÁBỌ̀ 
103 | 5.0	Ìfáàrà 								62
104 | 5.1	Ìsọníṣókí àbọ̀ ìwádìí yìí 						63
105 | 5.2	Àmúyẹ àti àléébù iṣẹ́ ìwádìí yìí 					64
106 | 5.3	Ìmọ̀ràn fún ìwádìí ọjọ́ iwájú 					65
107 | 5.4	Àgbálọgbábọ̀ 							65
108 | Àkójọ orúkọ ìwé							66
109 | ORÍ KÌÍNÍ
110 | ÌPILẸ̀SẸ̀ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ  
111 | 1.0	ÌFÁÀRÀ 
112 | Náání, nàànì, náání, ohun a ní làá náání, ìran aṣẹ́gità ní í náání èèpo igi ìran ọmọ Yorùbá a sí máa náání àṣà wọn.
113 | Onírúurú bí aṣọ alágẹmọ a ní àṣà tí ó wà ní ilẹ̀ Yorùbá jẹ́ mọ èyí  a fi ń dánilárayá bì í orin, ìtàn àròsọ àti ewì.
114 | Nínú gbogbo iṣẹ́ ìwádìí yìí, ewì ni a yàn láàyò. Ẹ̀yà ara ewì alohùn ni oríkì wà oríṣìíríṣìí oríkì sí ni ó sí wà. Bí oríkì ìnágijẹ bọ̀rọ̀kìnní, àníjẹ́, àdájẹ́ oríkì orílẹ̀ àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Bí a ṣe rí oríkì àwọn ohun ti kì í ṣe ènìyàn, ṣùgbọ́n tó jẹ́ ohun abẹ̀mí bí i ẹyẹ, ẹranko àti àwọn ohun ọ̀gbìn mìíràn.
115 | Nínú iṣẹ́ yìí oríkì ni a ó máa gbẹ́ yẹ̀wò, kì í sí i ṣe oríkì àwọn ènìyàn lásán, bí kò ṣe oríkì àwọn ọba oríkì àwọn ọba tí a sí ń wí yìí rinlẹ̀ ni àwọn ìlú ilẹ̀ Yorùbá. Ó máa ń fi bí ipò oníkálùkú àwọn ìlú wọ̀nyí ló ní ọ̀nà tí wọn ń gbà gbé oríkì kalẹ̀. Bí àpẹẹrẹ àrà ọ̀tọ̀ ní oríkì ọba ni Ọ̀yọ́. Àwọn apohùn ló máa ń kéwì yìí.
116 | Bí a ṣe rí ìgbékalẹ̀ oríkì àwọn ọba ìlú Ọ̀yọ́ náà ni ṣe rí ìgbékalẹ̀ oríkì àwọn ọba ìlú Ẹ̀gbá, Ìjẹ̀bú Òǹdó láti mọ ètò láti mọ ètò àṣà àti ìṣẹ̀dá àwọn ẹ̀yà yìí ìlú Òǹdó jẹ́ ẹ̀yà Yorùbá ni ijọbá ìwọ̀ oòrùn ní ìpínlẹ̀ Òǹdó ìlú tí wọ́n bá pààlà ní ìlú Ìkálẹ̀ tí òun  náà wà ní abẹ́ ijọbá Gúúṣú ìwọ̀ oòrùn ní ìpínlẹ̀ Òǹdó.
117 | 
118 | 1.1	ÈRÈDÍ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ YÌÍ
119 | Bí kò bá nídìí obìnrin kì í jẹ́ kúmólú. Ìdí pàtàkì tí a fi dágbálé iṣẹ́ yìí ni láti ṣàfihàn oríkì gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà kan pàtàkì nínú ọ̀nà tí a ń gbé àṣà ìbílẹ̀ Yorùbá ga. A wò ó gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà kan pàtàkì tí a fi ń pa ìtàn ìlú mọ́. Ó jẹ́ ọ̀kan nínú àṣà tí ó rinlẹ̀ ni ìlú Òǹdó. Kò sí ilé àdúgbò, ọlọ́danni tàbí olóyè tí ó wà ni ìlú Òǹdó lónìí tí kò ni oríkì kan tí ó ń fi orísun àti ìhùwàsí wọn hàn.
120 | Àtúpalẹ̀ oríkì yóò fún wá ní àǹfààní láti mọ ibi ti wọn ti ṣè wá iṣẹ́ wọn, èèwọ̀ wọn, gẹ́gẹ́ bí ọ̀kan lára ẹ̀yà Yorùbá. Lọ́nà mìíràn orísun wọn àti ìbátan wọn pẹ̀lú ẹ̀yà àti ìlú mìíràn.
121 | 
122 | 1.2	IBI TÍ ÌWÁDÌÍ GBÒÒRÒ DÉ
123 | Nínú iṣẹ́ yìí a ṣe àgbéyẹ̀wò iṣẹ́ ọnà àtinúdá bì i ewì ní pàtàkì jùlọ oríkì láwùjọ Yorùbá. Iṣẹ́ yìí tan iná wo oríkì tí a le bá pàdé láwùjọ Yorùbá bí i; oríkì orílẹ̀ àti ti ọba. Ṣe okùn kì í gùn kò má ni ibi tí a fàá wà. Iṣẹ́ yìí tọpinpin orírun ìlú Òǹdó tí a ń gbéyẹ̀wò ìdílé kọ̀ọ̀kan tó ti jẹ́ láti ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ títí di òní.
124 | Síwájú sí i, a ó ṣe àtúpalẹ̀ oríkì orílẹ̀ ní ìlànà tíọ́rì ìfojú ìmọ̀ ìbára-ẹni-gbépọ̀ láwùjọ wo-iṣẹ́ lítíréṣọ̀. 
125 | Ní àgbálọgbábọ̀ a ó wo àwọn àmúyẹ àti àléébù iṣẹ́ ìwádìí yìí àti ìmọ̀ràn fún ìlò atọ́ka ọjọ́ iwájú.
126 | 
127 | 1.3	ỌGBỌ́N ÌWÁDÌÍ  
128 | Kí èròǹgbà wa lórí ìfojú tíọ́rì ìmọ̀-ìbara-ẹni-gbépọ̀-láwùjọ-wo oríkì orílẹ̀ le di mímú ṣẹ, a gbọdọ̀ ṣe àmúlò ọgbọ́n ìwádìí tó kún tó sí múná dóko ọgbọ́n ìwádìí ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò àti ọgbọ́n ìwádìí líọ sí yàrá ìkówèépamọ́sí.
129 | Ọgbọ́n ìwádìí ìfọ̀rọ̀wánilẹ́nuwò jẹ́ ọgbọ́n ìwádìí kan tó ṣe pàtàkì. Ṣe bí ọmọdé kò bá ìtàn dandan ni kí ó bá àrọ́bá. Ẹ̀rọ agbohùn tí a mọ sí téèpù ni a ó lò láti gba ohun òǹkọ̀wé sílẹ̀ kí a tó lọ sí ọ̀dọ̀ abẹ́nà-ìmọ̀ a tí kọ́kọ́ ṣe àkọsílẹ̀ àwọn ìbéèrè tó múnádóko tí a ó béèrè lọ́wọ́ rẹ̀. Ìdí tí a fi lo ẹ̀rọ agbohùn nínú iṣẹ́ yìí ni kí o bà a lé rọrùn fún wa láti rántí ohùn gbogbo tí a bá gbọ́ lẹ́nu abẹ́nà-ìmọ̀.
130 | Síwájú sí i, ọgbọ́n ìṣèwádìí mìíràn ni lílọ sí iyàrá ìkówèépamọ́sí. Èyí sí fún wa ní àǹfààní láti rí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìwé tí àwọn onímọ̀ ti ṣe lọ́kan-ó-jọ̀kan lórí iṣẹ́ tó jẹ́ mọ́ iṣẹ́ yìí. A rí àwọn oríṣìíríṣìí ìwé ti àwọn aṣááju tí kọ. Gbogbo ìwọ̀nyí ni yóò ran wá lọ́wọ́ nínú iṣẹ́ ìwádìí yìí.
131 |  
132 | 1.4	ÀǸFÀÀNÍ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ      
133 | Iṣẹ́ ìwádìí yìí yóò fún wa ní ìmọ̀ tí o gbòòrò nípa iṣẹ́ ọ̀nà àtinúdá Yorùbá ewì ní pàtàkì oríkì. Iṣẹ́ ìwádìí yìí wà fún ìgbélárúgẹ àṣà àti iṣẹ́ Yorùbá. Ojú abùkù tí àwọn kan fi ń wo ó sì le fi bẹ́ẹ̀ di ohùn ìgbàgbé pátápátá.
134 | Bákan náà yóò ṣe àfikún ìmọ̀ nínú oríkì àwọn ọba ilẹ̀ Yorùbá tí a ti mọ tẹ́lẹ̀ bẹ́ẹ̀ sí ni láti mu kí àwọn oríkì wọ̀n yìí wà lákọọ̀lẹ̀ yóò sí tún ran wá lọ́wọ́ láti mọ ipa, ipò àti ìtàn ìgbé ayé àwọn ọba tó ti jẹ́ ni ìlú Òǹdó.
135 | 
136 | 1.5 	ÈTÒ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ
137 | Orí márùn-ún niṣẹ́ yóò pín sí orí kìíní ni a ti ṣàlàyé ohun tí ó pilẹ̀ iṣẹ́ ìwádìí yìí gẹ́gẹ́ bí ìfáàrà ibi ni a ó ti sọ̀rọ̀ lórí èrèdí iṣẹ́ yìí ni a ti wọ́n aáyan àwọn ọ̀mọ̀ràn lórí oríkì níbẹ̀ ni a ti wo ohun tí oríkì orílẹ̀ jẹ́. Bákan náà a o wo ohùn tí àwọn aṣáájú ṣe lórí tíọ́rì ìbará-ẹni gbépọ̀-láwùjọ.
138 |  
139 | ORÍ KEJÌ
140 | AÁYAN Ọ̀MỌ̀RÀN 
141 | 2.0	ÌFÁÀRÀ 
142 | Ohun tí orí kejì iṣẹ́ ìwádìí dálé lórí ni aáyan ọ̀mọ̀ràn lórí oríkì láwùjọ Yorùbá. Bákan náá ni a ó tan ìmọ́lẹ̀ sí ìbáṣepọ̀ láàárín oríkì àti lítíréṣọ̀ alohùn yòókù a ó sí tún ṣàlàyé kíkún nípa tíọ́rì ìṣàmúlò. Tíọ́rì ìmọ̀ ìbára-ẹni-gbé-pọ̀ wo iṣẹ́ lítíréṣọ̀.
143 | 
144 | 2.1	ORÍKÌ NÍ ÀWÙJỌ YORÙBÁ 
145 | Gẹ́gẹ́ bí èrò Ọlábímtán (1986:197) ní “Oríkì jẹ́ ọ̀nà pàtàkì tí a fi ń da ẹni tó bá jẹ́ Yorùbá mọ̀”
146 | Ó tẹ̀síwájú láti ṣe àgbéyẹ̀wò oríkì àwọn orúkọ àmútọ̀runwá bí í Táyé, Ìlọ̀rí, Dàda àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Èrò rẹ̀ nípa oríkì orílẹ̀ pé:
147 | “Ó jẹ́ ọ̀nà kan pàtàkì tí a fi lè mọ ògidi èdè Yorùbá tó gbámúṣé kún inú oríkì orílẹ̀ fọ́fọ́”.
148 |  
149 | Lọ́nà mìíràn, ó ní:
150 | Oríkì orílẹ̀ ma ń rán wa létí ohun tí àtìrandíran bàbá bàbá-ńlá ìran kan ṣe nígbà ayé rẹ̀. Ó ń sọ nípa iwa iṣẹ́ àti akitiyan àwọn tí a bí sínú ìran tàbí orílẹ̀ yìí. Ó tún rán wa létí ìtàn ìpìlẹ̀ wa láti ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ irú  ènìyàn wo ní àwọn bàbá-ńlá wa jẹ́?.
151 | Ohun tí ó sọ fún wa pé oríkì orílẹ̀ kì í bo àṣírí ìwà ikà tàbí ìwà rere kan tí àwọn ará wọ̀nyí bá hù. Fún ìdí èyí oríkì jẹ́ orísun ohun àmúyangàn fún ọmọ abínibí Yorùbá.
152 | Láṣebìkan (1958:32) ṣàlàyé pé;
153 | “It is oríkì which tells where a person originates from how powerful his ancestors were, how wealthy they were, and all the noble things that they had done”.
154 | 
155 | (Oríkì ní í sọ ibi tí ènìyàn ti ṣẹ̀, bí wọ́n ti là tó, àti oríṣìíríṣìí nǹkan akọni tí wọ́n ṣe gbogbo).
156 | 	Ohun tí Láṣebíkan ń sọ ni pé, ọ̀nà kan gbòógì tí a fi lè mọ ènìyàn dunjúdunjú ni nípasẹ̀ oríkì irú ẹní bẹ́ẹ̀, nítorí pé oríkì rẹ̀ yóò túṣu dé ìsàlẹ̀ ìkòkò irú ẹ̀dá bẹ́ẹ̀.
157 | 	Ulli Beier àti Gbàdàmọ́sí (1959:12) sọ pé oríkì ni: “A poetic phrase that is used to describe or praise”
158 | 	Ohun tí àwọn onímọ̀ méjèèjì yìí ń sọ ni wí pé, oríkì ni a fi máa ń ṣàpèjúwe ènìyàn tàbí fi gbóríyìn fún ènìyàn.
159 | 	Adéoyè (1972:1-2) sọ pé;
160 | A sọ ọmọ ní sọ́de, ó sebí sódẹ̀, a sọ ọmọ ní sóbọ̀, ó lọ àjò, ó bọ. A wá sọ ọmọ ní Sórìnlọ, ó lọ sájò kò mọ pé ilé lọmọ ti mú orúkọ ànù lọ?
161 | 	Kókó ohun tí Adéoyè ń sọ ni pé orúkọ ọmọ ni ìjánu ọmọ. Ìdí nìyí tí ó fi jẹ́ wí pé àkíyèsí tó gbọnngbọ́n máa ń wà kí a tó sọ ọmọ lórúkọ nítorí ní ọ̀nà kan tàbí òmíràn ó máa ń ní ipa lórí ọmọ tàbí ẹbí lápapọ̀ bóyá ní èyí tí ó dára tàbí èyí tí kò dára.
162 | 	Ọlátúnjí (1984:67-105) ṣe àlàyé lẹ́ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ nípa bí oríkì ṣe ṣe pàtàkì tó láwùjọ Yorùbá àti bí ó ṣe jẹ́ ohun èlò tí àwọn ẹ̀yà Yorùbá kò lè ṣe aláìlò nínú ìṣe ojoojúmọ́ wọn. Nínú àkóónú ó sọ báyìí pé;
163 | Oríkì is used to define its subject, usually by maximazing those attributes which the Yorùbá society consider to be good qualities and laying down as much as possible.
164 | 
165 | (Oríkì wúlò fún ẹni tí à ń kì nípa ṣíṣe àwọn àbùdá rere tí àwọn Yorùbá kà sí àti ṣíṣe àfẹ́rìí àwọn àbùdá tí kò ṣe é fi yangan)
166 | 	Síwájú sí i, nínú iṣẹ́ rẹ̀ kò ṣàì ṣe àlàyé lórí àwọn oríkì orílẹ̀, oríkì ọlọ́danni, oríkì àwọn ọba ìlú àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Ó sì tún jẹ́ kí a mọ̀ wí pé ọ̀nà tí a ń gba gbé àwọn oríkì yìí kalẹ̀ le yàtọ̀ ní ọ̀nà kan tàbí òmíràn. 
167 | Dáramọ́lá àti Jẹ́jẹ́ (1967:67-68) sọ̀rọ̀ nípa oríkì, wọ́n ní;
168 | Oríkì jẹ́ àwọn ọ̀rọ̀ ìṣírí tí àwọn Yorùbá máa ń fi yin ara wọn tàbí ẹni tí inú wọn bá dùn sí.
169 | 	Yorùbá bọ̀ wọ́n ní kò ní í tán lára ọmọ ọba kó má ku dàńsáákì. Ohun tí a rí fà yọ nínú rẹ̀ ni pé kò le burúburú nínú ìgbà oṣùn kí a má fi pa ọmọ lára, kò le burúburú fún ọmọ ọba kí ó máa ní oríkì  bọ̀rọ̀kìnní.
170 | 	Àríwòye olùṣèwádìi ni pé àwọn Yorùbá a tún máa sọ oríkì àdájẹ́, oríkì orílẹ̀ ọmọ. Àríwòye pàtàkì tí a tún rí níbi oríkì orílẹ̀ ni pé ó jẹ́ oríkì kan gbòógì tí ó wà fún ẹ̀dá kan, tọkùnrin, tobìnrin ni ó sì máa ń ní oríkì orílẹ̀ ní ilẹ̀ Yorùbá.
171 | 
172 | 2.2	ORÍKÌ ORÍLẸ̀ 
173 | 	Oríkì orílẹ̀ ni oríkì tí a mọ̀ mọ àwọn oríṣìíríṣìí àwọn ìdílé tí ó wà ní ilẹ̀ Yorùbá. Ohun mìíràn tí a lè pè ní oríkì orílẹ̀ ni oríkì orírun láti ara oríkì orílẹ̀, gbogbo ohun tí a bá fẹ́ mọ̀ nípa ènìyàn ni ó lè jẹyọ.
174 | 	Adéoyè (1969) sọ pé, ibi tí a bá mọ ọ̀nà dé là á ki ìlú dé. Oríkì orílẹ̀ ṣe àfihàn bí ìran kan ṣe bá ìran kejì tan ní ilẹ̀ Yorùbá. Ibi tí àwọn ìlú kọ̀ọ̀kan ti ṣẹ̀, pàtàkì púpọ̀ nítorí pé ó máa ń ṣe àfihàn bí ìran kan ṣe bá ìran kejì tan ní ilẹ̀ Yorùbá. Ibi tí àwọn ìran kọ̀ọ̀kan ti ṣẹ̀, iṣẹ́ ìdílé ni ó lè jẹ jáde. Bí àpẹẹrẹ nínú oríkì ọkọ̀ ni a ti gbọ́ pé “wọn kò gbọdọ̀ jẹ́ ẹyẹ ẹ̀gà”, gbogbo àwọn nǹkan wọ̀nyí ni ó máa ń fara hàn nínú oríkì orílẹ̀.
175 | 	Pàtàkì ni oríkì orílẹ̀ láwùjọ Yorùbá kò sí ìlú kan nílẹ̀ Yorùbá tí kò ní oríkì orílẹ̀. Àpẹẹrẹ bí ìhùwàsí ìlú ṣe lè jáde nínú oríkì ni ohun tí ó ṣẹlẹ̀ nínú oríkì ìlú Ìbàdàn pé;
176 | Ìbàdàn ọmọ ajoròsùn
177 | Ọmọ afìkarahun fóri mu
178 | Ìbàdàn ibi olè gbé ń jàre olóhun.
179 | 	Ẹni tí kò bá gbọ́ àlàyé ọ̀rọ̀ yìí á lérò pé Ìbàdàn ń fara kín olè ni, ṣùgbọ́n ohun tí ó ń ṣe ni pé Ìbàdàn a máa bá ẹni tí ó bá jáfara pẹ̀lú ohun ìní rẹ̀ wí.
180 | 	Yàtọ̀ sí èyí, a tún rí nínú oríkì orílẹ̀ ìlú Òǹdó pé ènìyàn pàtàkì ni wọ́n, ó lọ báyìí pé; Akínbínuadé (2003)
181 | Ará ìta Ìjámà
182 | Èkímògún, ọmọ aládé igbó
183 | Iyẹ magogo ide mu omi
184 | Ọmọ lílà mẹ̀ríndínlógún ṣẹ̀yẹ
185 | 	Ohun tí oríkì orílẹ̀ yìí ń tọ́ka sí ni pé, kò sí ààyè fún ọ̀lẹ àti ìmẹ́lẹ́ ní ìlú Òǹdó.
186 | 	Níbi yìí ohun tí a rí fàyọ ni pé oríkì orílẹ̀ ní í ṣe pẹ̀lú ìlú, iṣẹ́ àti ìhùwàsí ìlú. Gbogbo ìwọ̀nyí a máa jẹ jáde nínú oríkì nígbà tí àríwòye ènìyàn. Ìrírí àti ẹni tí ó jẹ́ a máa sábà jẹ jáde nínú oríkì àbísọ, àdájẹ́, ìnágijẹ àti bọ̀rọ̀kìnní, ṣùgbọ́n gbogbo oríkì pátá ni ó jẹ́ ara àṣà Yorùbá.
187 | 
188 | 2.3	ÌBÁṢEPỌ̀ LÁÀÁRÍN ORÍKÌ ÀTI LÍTÍRÉṢỌ̀ ALOHÙN YORÙBÁ 
189 | MÌÍRÀN 
190 | 	Láì ṣe àní-àní, ìran Yorùbá lápapọ̀ ló ni àṣà àti ìṣẹ̀ṣe. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà ni wọ́n sì máa ń gbé èyí yọ nínú ìṣe wọn. Èyí ló sún wa dé ibi lítíréṣọ̀ alohùn Yorùbá. Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ̀ lítíréṣọ̀ alohùn jẹ́ iṣẹ́ ọnà tó ń ti ìran kan dé ìran kejì. Kò sí ní àkọsílẹ̀ rárá. Èyí ló bí òwe Yorùbá kan tó sọ pé ṣáájú kí àgbàdo tó dáyé ni, adìyẹ ti ní ohun tí ó ń jẹ. Fún ìdí èyí, kí àwọn Òyìnbó aláwọ̀ funfun tó dé ni àwọn ìran Yorùbá ti ní ohun tí wọ́n ń pè ní lítíréṣọ̀ ti wọn. Èyí sì ni lítíréṣọ̀ alohùn.
191 | 	Tí a bá ń sọ̀rọ̀ nípa lítíréṣọ̀ alohùn Yorùbá, oríṣìíríṣìí ọ̀nà ni a lè gbà rí lítíréṣọ̀ mìíràn ti máa ń bá oríkì pàdé. Ìdí ni pé wọn jọ máa ń ṣiṣẹ́ pọ̀ pẹ̀lú ara wọn. Gbogbo wọn ni ó ń lo oríkì, wọ́n kì í ya ara wọn nígbà kankan bí ti í wù ó mọ, nítorí pé wọ́n ní ìbáṣepọ̀ pẹ́kípẹ́kí. Àpẹẹrẹ díẹ̀ lára àwọn ewì Yorùbá mìíràn tí a ń bá oríkì pàdé ni ìjálá, Ẹkùn ìyàwó, rárà àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
192 | 	Lára lára àwọn onímọ̀ tó ṣiṣẹ́ lórí ìjálá ni Yémiítàn (1982:1), ó sọ pé;
193 | Ìjálá ni àwọn ọdẹ fi máa ń sọ ìtàn oríṣìíríṣìí nípa ògún tàbí nípa ọdẹ ṣíṣe àti gbogbo ohun tí ọdẹ ń fojú rí nínú igbó.
194 | 	Onímọ̀ mìíràn tó tún ṣiṣẹ́ lórí ìjálá ni Babalọlá (1966) nínú rẹ̀ ó sọ pé;
195 | Ìjálá ni ewì tí ògún máa lò ní ìgbà ayé rẹ̀.
196 | 	Níwọ̀n ìgbà tó jẹ́ pé ìjálá ní í ṣe pẹ̀lú ògún ní gbogbo ọ̀nà ó jọ ẹni pé àwọn tí wọ́n bá ti ni nǹkan án ṣe pẹ̀lú ògún ni wọ́n máa ń sun ún ìjálá tọkùnrin tobìnrin ló máa ń fi ṣiṣẹ́ ṣe tí àwọn obìnrin sì máa ń sùn-un lọ́ọ̀dẹ̀ wọn láti fi dárayá. Àwọn tí ó jẹ́ àgbàtẹrù rẹ gan-an ni àwọn ọdẹ. Àwọn ọdẹ ló ni ìjálá láti ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ wa. Wọ́n sí máa ki ògún báyìí;
197 | Ògún torí obì, o jẹkùú Ìjẹ̀ṣà
198 | Ogun jà wọ́n, ogun ò kẹ́rù wọn 
199 | 	Gẹ́gẹ́ bí mo ṣe sọ ṣáájú, wọ́n tún máa ń ki oríkì ẹranko látàrí iṣẹ́ tí wọn ń ṣe tàbí nípa ìhùwàsí wọn. Àpẹẹrẹ ni oríkì “Ẹtu”:
200 | Ẹtu lárún
201 | Ọ̀bẹ̀jẹ́ ń yẹkẹ
202 | A-bi-tete ológún ẹni fa
203 | A-bi-ìjànjá í pe alàárù tantan
204 | Ẹtu mọ́ṣalá, Ẹtu sàlàkọ́
205 | Òfèfè-nfe, ari’ ru tún raṣọ níwájú ọkọ. 
206 | 	Oríkì òkè yìí ń ṣe àlàyé bí “Ẹtu” ṣe rí ni. Ẹtu jẹ́ ẹranko tí kò tóbi, ṣùgbọ́n tí àwọ̀ ara rẹ̀ máa ń dán bọ̀lọ̀jọ̀, ó sì tún jẹ́ ẹni tí ó máa ń sare, ó ní irun lára. Ó sì tún jẹ́ ẹranko tí ó ní afínjú púpọ̀ (ìjálá aré ọdẹ láti ọwọ́ Yémiítàn (1982:65). Bákan náà oríkì òkè yìí ń ṣe àlàyé bí ó ṣe rí.
207 | 	Ọ̀kan lára àwọn ewì alohùn Yorùbá tí a ń rán lẹ́nu ni ìjálá èyí ni a mọ̀ sí Ìsàré. Èyí tí ó túmọ̀ sí pé ọ̀nà ìgbéjáde rẹ̀ ni a fi sọ wọ́n lórúkọ.
208 | 	Babalọlá (1966) ti ṣe onírúurú ìwádìí àkójọpọ̀ àti ìtúpalẹ̀ lórí ìjálá, ohun tó farasin nínú ìjálá ni ìrèmọ̀jé. Àwọn ọdẹ àti àwọn olùsin òrìṣà Ògún ló ni ìjálá. Ìjálá sísun máa ń wáyé lásìkò tí àwọn ọdẹ bá ní ètò pàtàkì ṣe. Ó lè jẹ́ àjọ̀dún ọdẹ tàbí lásìkò tí wọ́n bá ń bọ òrìṣà Ògún. Ìjálá sísun kún fún oríṣìíríṣìí èròǹgbà lítíréṣọ̀. Òun náà sí máa fi àwùjọ Yorùbá hàn dénúdénú gẹ́gẹ́ bí ẹ̀yà.
209 | Dáramọ́lá àti Jẹ́jẹ́ (1976:5) sọ pé ìjálá kò ṣe fọ sí wẹ́wẹ́ láti fún ni ìtumọ̀ kan pàtó fún ọ̀rọ̀ tí a mọ̀ sí ìjálá.
210 | Àwọn ọdẹ a máa dẹ ìgbẹ́ àdẹpọ̀ láti pa ẹran, bóyá nígbà tí ẹnìkan nínú wọn bá ni ohun pàtàkì láti ṣe lásìkò ọdún ọdẹ tàbí ọdún ògún bí wọn bá pa ẹran tán nínú igbó. Wọn a kó ara wọn jọ láti máa jó, àti láti máa fi ìdùnnú wọn hàn. Wọ́n a máa gbóríyìn fún orìṣà ògún pé ó mú kí ọwọ́ wọn yá. Wọ́n a sí máa fi bí agbára ọdẹ ṣíṣe wọn ṣe ga tó hàn. Wọ́n a kí ọdẹ aperin sí erin pípa. Wọn a kí ọdẹ apẹkùn sí ẹkùn pípa pẹ̀lú. Wọ́n a bẹ̀rẹ̀ ìlù àti ijó láti inú igbó títí wọn a fi dé àrín ìlú bí wọ́n ti ń jó bẹ́ẹ̀ ni wọn ó máa yín bọn fún òrìṣà ògún .
211 | Oríṣìíríṣìí ọ̀nà ni a lè gbà pín ewì Yorùbá lọ́nà kan a lè fi ojú ìlò wo ó. Èyí ni àwọn ewì tó jẹ́ ti gbogbogbò tàbí tí ó jẹ́ ti àwùjọ Yorùbá lápapọ̀ bí í ìjálá ìwé tàbí ẹ̀ṣà egúngún, ekún ìyàwó, rárá òkú pípè, òwe, ọfọ̀, òkú pípè òwe ọfọ̀ eṣe ifá àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Bákan náà ni àwọn kan wà tí ó jẹ́ ti àdúgbò lára wọn ni.
212 | Alámọ̀ (Èkìtì) orin ọpa (Ìgbómìnà) olele (ijẹ̀ṣà) orin etíyẹrí Ègè (Ẹgbá)
213 | Lọ́nà mìíràn a lè fi ọ̀nà ìgbé jáde pín ewì Yorùbá sí ìsọ̀rí tí a bá ṣe èyí a lè tọ́ka sí ìsọ̀rí wọ̀nyí. Ajẹ́mọrọ ẹnu àpẹẹrẹ oríkì ọfọ̀, òwe àlọ́ àpamọ̀ àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
214 | Bákan náà ni a tún rí àwọn ewì tí a ń rán lẹ́nu tí wọn kọjá ọ̀rẹ́ ṣíṣọ pọ́ńbélé àpẹẹrẹ rárà, yùngbà Iwì/Ẹ̀sà egúngún, ìjálá, ìrèmọ̀jé, ìyẹ̀rẹ́-Ifá, òkú-pípè àti àwọn tí o jẹ́ ti àdúgbò bí i olele, àdàmọ́, olúngbé, òsàré ipè, ọpa àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ.
215 | 
216 | 2.4	TÍỌ́RÌ  theory
217 | Yorùbá bọ wọn ni a kì í sòòṣà lódò kí làbẹlàbẹ̀ mọ́ mọ̀. A kò le ṣe àgbéyẹ̀wò tàbí ṣe iṣẹ́ lámèyítọ́ láì ṣe àmúlò ìlànà kan. Ìlànà kan tí a ṣe àmúlò láti sọ nípa tíọ́rì.
218 | Adéyẹmí (2006:8) sọ pé tíọ́rì ni abẹfẹ́lẹ́ ìmọ̀ tí a fi ń la ìfun àti ẹ̀dọ̀ onírúurú iṣẹ́. Ó sọ síwájú sí i pé nínú ìmọ̀ science Sáyẹ́ńsì ni tíọ́rì theory tí jẹyọ àti pé ìwádìí yòówù ti kò bá gùnlé tíọ́rì kan nínú iṣẹ́ rẹ̀, irú iṣẹ́ bẹ́ẹ̀ òfútùfẹ́tẹ̀ ni. Ó tún fi kún-un pé tíọ́rì náà tún tí ìlànà kan tí a ti dánwò tí a sì rí i pé ó jẹ́ òótọ́ bákan náà.
219 | Ọbafẹ́mi (1997:7) sọ pé 
220 | Theory is the aesthetic discourse improving disciplines, to achieve a harmony between the artists vision, knowledge or craft, and successful communication 
221 | 
222 | (Tíọ́rì ni irinṣẹ́ ìmọ̀ nípa ẹwà lítíréṣọ̀ láti jẹ́ kí ìbáṣepọ̀ ó wà láàárín ìran òǹkọ̀wé, ìmọ̀ọ́nṣe rẹ̀ àti ìbánisọ̀rọ̀ tó péye)
223 | Ohun tí Ọbafẹ́mi ń sọ ni pé àwọn ohun èlò fún àlàyé lórí iṣẹ́ lítíréṣọ̀ ni tíọ́rì jẹ́.
224 | Jonathan Cullar (1997:8) sọ báyìí pé 
225 | “Theory is the criticism in order to keep criticism on courses”.
226 | 
227 | (Tíọ́rì ni lámèyítọ́ tí a ṣe lórí lámèyítọ́ kí iṣẹ́ lámèyítọ́ lè tẹ̀síwàjú)
228 | Ọmọniyì (2002:123) ki tíọ́rì báyìí
229 | Ìlànà tí à ń tẹ̀lé láti ṣe ìtúpalẹ̀ lítíréṣọ̀ òun ní o dúró bí ìránṣẹ́ tí a ń lò fún ìtúpalẹ̀ lítíréṣọ̀.
230 |  	Ohun tí Ọmọniyì náà ń sọ ni pé, láìsí tíọ́rì agogo ẹnu lásán ni a máa lù lórí ìtúpalẹ̀ lítíréṣọ̀.
231 | Ọ̀wọ́ méjì ni tíọ́rì yìí pín sí, ọ̀wọ́ kìíní rí tíọ́rì lítíréṣọ̀ gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà tí kò ni àjọṣe pẹ̀lú òǹkọ̀wé àwùjọ ni èyí tí ó jẹ́ pé a kò le ya lítíréṣọ̀ kúrò lára àwùjọ. Ìpín kejì yìí ni tíọ́rì tí a fẹ́ ṣe àmúlò nínú. Iṣẹ́ àkànṣe yìí ìyẹn tíọ́rì ìfojú-ìmọ̀-ìbára-ẹni-gbépọ̀ wo iṣẹ́ lítíréṣọ̀.
232 |  
233 | 2.5	TÍỌ́RÌ ÌFOJÚ-ÌMỌ̀-ÌBÁRA-ẸNI-GBÉPỌ̀-LÁWÙJỌ WO IṢẸ́ LÍTÍRÉṢỌ̀
234 | Láì ṣe àníàní, ó ṣòro kí a tó lè rí oríkì gbé e tán fún Soṣíọ́lọ́jì, ṣùgbọ́n ohun tó jẹ mọ́ ìbáṣẹpọ̀ láàárín wọn, ìrírí àwọn ènìyàn láwùjọ ni ohun tí irú ìrírí àti àjọṣepọ̀ bẹ́ẹ̀ lè fà bá ẹ̀dá. Soṣíọ́lọ́jì ni ènìyàn, àwùjọ àti ìbágbépọ̀ wọn àti ipa tí irú ìbágbépọ̀ bẹ́ẹ̀ ní lórí àwùjọ. 
235 | Ó sọ síwájú sí i pé ohun tó jẹ Soṣíọ́lọ́jì lógún jù ni ìgbé-ayé ẹ̀dá, ìwà rẹ̀, èdè rẹ̀ tí ó jẹ òpómúléró fún ìdúró ẹ̀dá láyé nínú èròǹgbà Soṣíọ́lọ́jì ni láti dáhùn àwọn ìbéèrè bí i. Báwo ni àwùjọ ṣe ṣe? Báwo ló ṣe ń ṣiṣẹ́? Kíló fa ìdúró àwùjọ? Kí èyí tó lè ṣe è ṣe ìgbéléwọ̀n a máa wáyé lórí ètò àwùjọ, ètò ọrọ̀ ajé, ètò ìṣèlú àti àwọn nǹkan mìíràn tí ó parapọ̀ jẹ́ ètò àwùjọ.
236 | Ohun mìíràn tó tún jẹ Soṣíọ́lọ́jì lógún ni ọ̀nà ìkọ́ni àwùjọ, ìfòye àṣà kọ́mọlẹ́kọ̀ọ́ àti bí oníkalukú bí i ọba, àgbà àgbà àti ọdẹ ìlú lọ́kùnrin àti lóbìnrin ṣe ń gba ipa ti yóò kó láwùjọ kí ìlú ba à lè tòrò.
237 | Onímọ̀ mìíràn tó tún ki Soṣíọ́lọ́jì ni Caudwell (1977:15) ó sọ báyìí pé:
238 | In relation to one another the study of these human relation in a general form is sociology.
239 | 
240 | (Nígbà kan rí àwọn ènìyàn a máa bára wọn ṣe nǹkan pọ. Ìmọ̀ nípa ìbára ẹni ṣe pọ̀ yìí).
241 | Ohun tí Caudwell ń wí ni pé ìmọ̀ nípa ìbáṣepọ̀ láwùjọ àwọn ènìyàn ni Soṣíọ́lọ́jì jẹ́. Ṣùgbọ́n kì í ṣe ìmọ̀ ìbára-gbépọ̀ nìkan ni Soṣíọ́lọ́jì dúró lé, ó tún máa ń ṣe ìwòye onírúurú ìyípadà tí ó dé bá àwùjọ. Àwùjọ lè rọra máa yí padà tàbí kí o yí padà wìrìwìrì, gbogbo èyí ni Soṣíọ́lọ́jì ma ń ṣe ìwádìí rẹ̀.
242 | Bákan náà, Bísí Ògúnṣínà (1981:4) ki defined sociology Soṣíọ́lọ́jì báyìí pé:
243 | Gẹ́gẹ́ bí orúkọ rẹ̀ Soṣíọ́lọ́jì jẹ́ àhunpọ̀ nǹkan méjì. Soṣíọ́lọ́jì jẹ́ ẹ̀kọ́ ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ ìbákẹ̀-gbẹ́pọ̀ tí ó ní ìbáṣepọ̀ àti ìgbẹ̀yìn fún ohun tí ó ní ìyípadà pẹ̀lú àwọn nǹkan tí ó ń ṣẹlẹ̀ sí ènìyàn látàrí ìbáṣepọ̀ tí wọ́n ni sí ara wọn. Gẹ́gẹ́ bí ìmọ̀ ìbákẹ̀-gbẹ́pọ̀ yòókù.
244 | Ohun tí ó jẹ́ Soṣíọ́lọ́jì lógún ni ìgbé ayé ẹ̀dá pẹ̀lú ìrírí ẹ̀dá, ẹ̀dá pẹ̀lú àwọn tó ń tẹ̀lé wọ́n. Ṣùgbọ́n ohun tó jẹ́ ajólórí Soṣíọ́lọ́jì ni àkójọpọ̀ àwọn ènìyàn inú àwùjọ.
245 | Ọ̀kan lára àṣà Yorùbá ni oríkì jẹ́ ìdí nìyí tí a fi lo tíọ́rì yìí fún ṣíṣe ìtúpalẹ̀ iṣẹ́ yìí. iṣẹ́ àti ìhùwàsí ẹ̀dá ènìyàn àti ohun tí ènìyàn ń ṣe ni àwùjọ ní o wa nínú oríkì, tí a sì ń fi èdè tí ó dùn gbé e jáde. Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ pé èdè tó dùn náà ni òpómúléró àṣà àti wí pé àṣà oríkì àti èdè tí a ń lò fi gbé e jáde inú àwùjọ ni gbogbo wọn tí jẹ́ jáde. Èyí ni o mú kí a gbé àtúpalẹ̀ oríkì yìí ka orí tíọ́rì ìfojú-ìbágbépọ̀ àwùjọ wo lítíréṣọ̀. Èyí yóò sí jẹ́ kí a tún ètò àti àṣà ìbá gbẹ́pọ̀ àwùjọ ìlú Òǹdó sí ìta.
246 | Ní àfikún, ohun tí a ń sọ ni pé inú àwùjọ kan náà ni ènìyàn, èdè àti àṣà tí jẹ́ jáde, wọ́n sí ní ìbáṣepọ̀ pẹ̀lú ara wọn. Yálà àṣà ilẹ̀ wa tàbí àṣà àtọ̀húnrìnwá àti àwọn aláṣà fúnra wọn. Inú àwùjọ náà ni gbogbo wọn tí wá. Kò sí àwùjọ kan tí kò ni àṣà àti iṣẹ́ tí ó ń gùnlé. Ìdí nìyí tí a ṣe rí oríkì láti ara àṣà Yorùbá tí àwọn ìran Yorùbá lápapọ̀ sí ń gbé e lárugẹ ní gbogbo ìgbà.
247 | Àtọba, àtìjòyè, àtọmọdé, àtàgbà tó jẹ́ ìran tàbí ẹ̀yà Yorùbá pátá ni wọ́n ni oríkì tí wọn, yálà ti àbísọ tàbí ti orílẹ̀ tó jẹ́ tí gbogbogbò, tí ó sì jẹ́ pé inú àwùjọ ni gbogbo wọn tí wá tí ìbáṣepọ̀ tó lọ́ọ̀rìn sí wà láàárín wọn.
248 | Ní àwùjọ ìlú Òǹdó tí iṣẹ́ yìí dá lé lórí jẹ́ ọ̀kan pàtàkì lára ìlú ilẹ̀ Yorùbá àwọn ẹ̀yà Yorùbá náà ló sí wá níbẹ̀. Àwọn àṣà tí a mọ̀ mọ́ àwọn ènìyàn ibẹ̀.
249 | Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mo àwọn ìlú ilẹ̀ Yorùbá fẹ́ràn oríkì nínú lítíréṣọ̀ alohùn wọn. Wọn a máa lò ó níbi ayẹyẹ tí wọn bá ń ṣe. Bí àpẹẹrẹ níbi ìkọ́mọjáde, ìṣìlè, ìgbéyàwó ìfinijoyé, ìsìnkú tàbí lásìkò àwọn ọdún ìbílẹ̀ wọn gbogbo.
250 | Oríkì yìí máa ń jẹ́ kí a ni ìmọ̀ nípa ẹní tí o ni oríkì gẹ́gẹ́ bí a ṣe sọ ṣáájú. A ó mọ orírun àwọn babańlá rẹ̀ àti àwọn nǹkan akọni mìíràn tí wọ́n tí gbé ṣe nínú ìran wọn. Bákan náà ó máa ń fi iṣẹ́ òòjọ́, àmúyẹ àti àléébù wọn hàn. Bí a ṣe lè fi ṣe kóríyá fún ènìyàn. Gẹ́gẹ́ bí èyí ṣe rí ni àwọn àwùjọ Yorùbá yòókù pátá náà ni ti àwùjọ ìlú Òǹdó ṣe rí.
251 |  
252 | MÁÀPÙ ÌPÍNLẸ̀ ÒǸDÓ 
253 | ORÍ KẸ́TA 
254 | ÀWÙJỌ TÓ BÍ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ ÌLÚ ÒǸDÓ
255 | 3.0	ÌFÁÀRÀ 
256 | Ní orí kẹ́ta iṣẹ́ iwadiii yìí ni a o ti ṣe àgbéyẹ̀wò àwọn ọba tó tí jẹ́, ètò ìṣèlú wọn. Àti àwọn ètò mìíràn tí ó ń mú ìlú Òǹdó yọ gẹ́gẹ́ bí ọwọ́ ti i yọ ju orí lọ láàárín àwọn ìlú mìíràn.
257 | 
258 | 3.1	ÌTÀN ÌṢẸ̀DÁLẸ̀ ÌLÚ ÒǸDÓ   
259 | Ìlú Òǹdó jẹ́ ẹ̀yà Yorùbá ni ìjọba ìwọ oòrùn ni ìpínlẹ̀ Òǹdó ìlú tí wọ́n sí bà pààlà ni ìlú Ìkálẹ̀ tí òun náà wà ní abẹ́ ìjọba Gúúṣù ìwọ oorun ni ìpínlẹ̀ Òǹdó.
260 | Ní ayé àtijọ́ àwọn ènìyàn rí ìbejì gẹ́gẹ́ bí àmì burúkú, wọ́n sí máa ń pa wọ́n lójú ẹṣẹ̀ tí wọ́n bá ti bí wọn. Ní ayé ìgbà náà ọ̀kan lára ìyàwó Aláàfin Ọ̀yọ́ bí ìbejì, ṣùgbọ́n ọba yìí nífẹ̀ẹ́ ìyàwó rẹ̀ púpọ̀. Èyí ló mú kí ó gbìyànjú láti dáàbò bo ìyàwó àti àwọn ọmọ rẹ̀ nípa rírán wọn kúrò láàárín ìlú lọ sí ibi tó jìnnà, nígbà tí wọ́n fẹ́ máa lọ sí ìrin àjò yìí. Aláàfin fún wọn ni ẹrú àti àwọn nǹkan mìíràn.
261 | Ìtàn sọ fún wá pé nígbà tí wọ́n dé Ilé-Ìfẹ́ pẹ̀lú àwọn ẹmẹ̀wà wọn. Ọba (Ọọ̀ni) ṣe àdúrà fún wọn, ó sí kọ àwọn ọmọ wọ̀nyí ni ilà, kí o bà le fi dá wọn mọ̀. Wọ́n tẹ̀síwàjú nínú ìrìn àjò wọn. Wọ́n de ibi kan tí a ń pé ní ita ìjámà láti ibẹ̀ wọ́n dé Ẹ̀pẹ́ ẹni tí ó jẹ́ olórí ìlú yìí sí tẹ́wọ́ gbà wọn.
262 | Wọ́n bẹ̀rẹ̀ sí ni wa ibi kan tí a mọ̀ sí Ilẹ̀-Olújìí a fi ìgbà tí ó parí sí òkè kan ni Òǹdó tí a mọ sí Òkè Àgunlà. Bí wọn ṣe débi òkè yìí, wọ́n  rí èéfín wọ́n sí tẹ̀lé ipa ọ̀nà yìí. wọ́n pàdé ọkùnrin kan tí orúkọ rẹ̀ ń jẹ́ “Ẹkiri” ọkùnrin yìí gbà wọ́n tọwọ́-tẹsẹ̀ ó sì mú wọn lọ sí ibi kan tí a pé ni ìjọré ni ìlú Òǹdó. Àwọn ènìyàn ìlú Òǹdó fi ọ̀kan nínú àwọn ìbejì yìí jé ọba àkọ́kọ́ wọ́n sí ń gbé ìgbé ayé ìrọ̀rùn.
263 | Bákan náà ni a tún rí ètò ìṣèlú ìlú Òǹdó. Ní ilé Yorùbá, ọ̀nà tí wọn tí ó jé pé ọba ni aláàkóṣo ohun gbogbo ohun tí ó dájú ni wí pé, igi kan kì í dá igbó ṣe. Èyí ni wí pé ni inú àwùjọ kì í ṣe ọba nìkan ni ó máa ń dá àkóso ìlú ṣe ó pọn dandan kí àwọn ìjòyè jé amúgbálẹ́gbẹ̀ẹ́ tàbí alábàá ṣíṣe pọ̀ pẹ̀lú ọba.
264 | Ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́ takun-takun ni àwọn ọba àti ìjòyè tó ti jẹ ní ìlú yìí tí gbé ṣe láti rí i wí pé ìlọsíwájú tàbí ìdàgbàsókè dé bá ìlú Òǹdó. Nínú gbogbo ẹ̀dá kan ti ń bẹ lábẹ́ ọ̀run Yorùbá jẹ́ ẹ̀dá kan tí o kórìra ìwà ọ̀lẹ àti ìmẹ́lẹ́ wọn. Yorùbá gbà pé iṣẹ́ ni oògùn iṣẹ́ wọ́n a máa sọ pé “òṣùpá wù mi ju òkùnkùn, ẹni tí ń ṣiṣẹ́ wùmí ju ọ̀le àti pé aríṣẹ́máṣe ní í sán fùrọ̀ lóògùn. Ìgbàgbọ́ Yorùbá sì ni pé, ènìyàn kò lè mú iṣẹ́ jẹ kí ó sì mú ìṣẹ́ jẹ àti pé àgbàlagbà tí ó bá ń la igi tà, ó ti sinmi rẹ̀ léwe ni, ẹ̀dá tí kò bà sì ṣiṣẹ́ yóò jalè.
265 | Ní ìlú Òǹdó, wọn kì í jí kí wọ́n káwọ̀ gbenú gẹ́gẹ́ bí a ti rí ìwà àti iṣẹ́ wọn. Iṣẹ́ ni wọn máa ń múṣe. Akíkanjú àti akin ènìyàn ni a mọ àwọn ará Òǹdó. Onírúurú iṣẹ́ ni wọ́n sí yàn láàyò ní èyí tí o ń mú kí ìlọsíwájú ó máa bà wọn nínú ìlú náà yálà nínú iṣẹ́ ọdẹ ni tàbí nínú iṣẹ́ àgbẹ̀ èyí tí ó jẹ́ iṣẹ́ àtìrandíran wọn tí ó sì ń mú kí ètò ọrọ̀ ajé wọn ó máa gbòòrò síwájú sí i, tí o sí tún mú ìdàgbàsókè wọ ìlú wọn.
266 | Ètò ẹ̀sìn náà kò gbẹ́yìn nínú ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ ìlú Òǹdó. Ìgbàgbọ́ àwọn Yorùbá ni pé Olódùmarè ni ó dá ayé tí ó sì tẹ̀ ẹ́ dó. Òun náà ló sì dá àwọn ènìyàn síbẹ̀ kí wọ́n sì tún padà wá láti wá jábọ̀. Lẹ́yìn náà àwọn Yorùbá gbà wí pé wọ́n ní láti máa fi orúkọ Olódùmarè sí ohunkóhun tí wọ́n bá ń ṣe láyé nítorí pé bí kò bá sí Olódùmarè ni, kò le sí ẹ̀dá kankan.
267 | Látàrí èyí ní ó ṣe jẹ́ pé kò sí ẹ̀sìn náà ni ilẹ̀ Yorùbá ti àwọn babańlá wa ń sìn tí wọn kì í ki Olódùmarè níbẹ̀ gẹ́gẹ́ bí adẹ́dàá, aṣẹ̀dá àti gẹ́gẹ́ bí ẹni tí í ó fi àṣẹ sọ̀rọ̀, tí ó  sì ń fàṣẹ dáhùn sí onírúurú ìbéèrè ti ẹ̀dá bá bèèrè lọ́wọ́ rẹ̀.
268 | Ìran Yorùbá lápapọ̀ ló ní ọ̀nà tí wọ́n ń gbà ké pe Olódùmarè pẹ̀lú ìgbàgbọ́ pé yóò dá àwọn lóhùn èyí yàtọ̀ ni ìlú sí ìlú, ìletò sí ìletò àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Irú ìlànà yìí náà ni a rí ní ìlú Òǹdó.
269 | Ṣáájú kí ó tó di pé àwọn ẹ̀sìn àjòjì méjèèjì wọ̀lú Òǹdó ni wọ́n tí ó ní ọ̀nà tí wọ́n ń gbà ṣe ẹ̀sìn wọn; àti irú ìbọ tí wọ́n máa ń jẹ́sìn fún. Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ́ pé ẹ̀sìn ìbọ̀rìṣà tí í ṣe ẹ̀sìn ìbílẹ̀ náà ló wọ́pọ́ ni ayé tí ìdílé kọ̀ọ̀kan nínú ìlú sí ni òrìṣà ìdílé tí wọ́n ń bọ yàtọ̀ sí òrìṣà tó jẹ́ tí gbogboo gbò bẹ́ẹ̀ náà ni wọ́n ń ṣe ní ìlú Òǹdó yìí láti ayébáyé. Àpẹẹrẹ irú ọdún bẹ́ẹ̀ ni ọdún Gbélérù, ọdún Ọlọ́kà, ọdún Ìta Mafo, ọdún Agẹmo, ọdún Ògún, ọdún Ajé, ọdún Ọba, ọdún Èkímògún, ọdún Atakùnmọ̀, ọdún Ìfọ̀rẹ́, ọdún Olórí, ọdún Ọba, ọdún Ẹrínlà, ọdún Lódún.
270 | Ọdún oirì, òṣémàwé àti otu ni Àjàlé (òkè-ilé) ni agogo mẹ́rin àárọ̀ kò sí ẹnikẹ́ni kò gbọdọ̀ sọ̀rọ̀ kí ó tó di àárọ̀. Kété lẹ́yìn èyí ni ẹgbẹ́ òtú yóò máa kúnlẹ̀ fún àdúrà ni ọ̀dọ̀ òṣémàwé ní kọ̀ọ̀kan pẹ̀lú obìí kọ̀ọ̀kan láti ọ̀dọ̀ òṣémàwé bẹ̀rẹ̀ láti ọ̀dọ olórí òtu títí kan olóyè kékeré láì ku olóyè kankan. A kò sí gbọdọ̀ tan iná. Wọn kò sí gbọdọ̀ rí ara wọn. Èyí wà fún àdúrà pàtàkì pé ìbẹ̀rẹ̀ ọdún ọba fẹ́ bẹ̀rẹ̀..
271 | Ọdún Ìfòré. Ní ìgbà ọdún Ìfòré, àwọn olóyè ìlú Òǹdó yóò mú oríṣìíríṣìí ẹ̀bùn wá fún òṣémàwé. Òṣémàwé yóò mú lára àwọn ènìyàn rẹ̀, yóò gba ìlù fún ayẹyẹ ọdún. Àwọn òpójì, tí a mọ̀ sí (òpò ilé) yóò mú ìkájú ẹja ńlá àti ọ̀pọ̀lọpọ̀ obì wà fún òṣémàwé.
272 | Lẹ́yìn ọgbọ́n ọjọ́ ọdún Ìfòrè àwọn òpòjì yóò gbé obì lọ fún òṣémàwé ọba yóò gún méjìlélógún pẹ̀lú ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọtí àti iṣu tí yóò gbé fún Òyìnbó kan tí a mọ̀ sí olóyè gíga Lisa Lóbùn.
273 | 
274 | 3.2	ÀLÀYÉ LÓRÍ ORÍKÌ ORÍLẸ̀ ÒǸDÓ      
275 | Oríkì orílẹ̀ ní àárín àwọn Yorùbá jé ohun tí o ṣe pàtàkì. Oríkì orílẹ̀ ni àpapọ̀ oríkì àwọn babańlá àti àwọn ìyáńlá tí ó wà ní ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀, ìtàn ìdílé olúwarẹ̀, oríkì orílẹ̀ jẹ́ oríkì tí ó ń júwe ìwà, ìṣe, babańlá àti ìyáńlá ẹni tí a ń sọ̀rọ̀ bá wọ̀nyí. A kò le sọ ní pàtó iye àwọn oríkì orílẹ̀ Yorùbá, ṣùgbọ́n àwọn tó ṣe pàtàkì jùlọ nínú wọn tó mẹ́ẹ̀dọ́gbọ̀n, kókó ọ̀rọ̀ tó sì wà nínú oríkì orílẹ̀ ni ìwà ọmọlúàbí. Ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ ìtumọ̀ ọ̀rọ̀ inú oríkì máa yan ìtàn àtijọ́, àlàyé kíkún yóò sí kù sí ọwọ́ olùwádìí.
276 | Ìgbà tí wọ́n bá ń kí ènìyàn ni ọ̀nà pàtàkì ní òwúrọ̀ kùtukùtù bí ọmọ bá ti dòbálẹ̀ tàbí kúnlè láti kí òbí rẹ̀ kú òwúrọ̀. Ìyá yóò lo gbólóhùn mélòó kan láti inú oríkì ìdílé wọn, láti fi ki ọmọ náà tàbí nígbà tí ó bá lọ kí ìbátan àwọn òbí rẹ̀ tí kò rí fún ọjọ́ pípẹ́, tí ìbátan náà ba jẹ́ obìnrin gbàrà tí ó bá tí rí ọmọdé náà ni yóò tẹnu bọ oríkì orílẹ̀ wọn; yóò máa fi oríkì orílẹ̀ kí ọmọdé náà lọ bí ilẹ̀ bí ẹní, ó le máa dẹ́nu dúró lẹ́ẹ̀kọ̀ọ̀kan láti wí pé “ó káre ǹlẹ́” “o kú àtijọ́ gbogbo àwọn ara-ilé ńkọ́?”, àti bẹ́ẹ̀ bẹ́ẹ̀ lọ. Orí rẹ̀ náà yóò mu ara rẹ̀ a sí yá gágá pẹ̀lú ẹ̀rín múṣẹ́.
277 | Bákan náà nígbà tí àgbàlagbà bá ń ṣe àjọyọ̀ ní agboolé rẹ̀ nítorí ohun mìíràn, oríkì orílẹ̀ rẹ̀ ni wọ́n a máa fi kì í.
278 | Síwájú sí i, a tún rí oríkì orílẹ̀ ìlú Òǹdó pé ènìyàn pàtàkì ni wọ́n ó lọ báyìí pé.
279 | Ará ìta ìjámà 
280 | Èkímógún, ọmọ Aládé igbó 
281 | Ọmọ afi agogo idẹ mú omi 
282 | Ọmọ onílà mẹ̀ríndínlógún ṣẹ̀yẹ.
283 | Bákan náà ni a tún rí àwọn nǹkan to mú oríkì orílẹ̀ Òndó wáyé. 
284 | Láyé àtijọ́, ogun ni o ya tọkọ-taya. Ogun ní ó ya ìyá pẹ̀lú ọmọ. Bí ọmọdé kò bá sí bá ìtàn ó yẹ kò bá àrọ́bá, àrọ́bá sì ni bàbá ìtàn. Ogun mú lélé lọ ẹ̀gbá alaké ìyá kò bí lélé ni ẹrú, bàbá kò sí sọ ọmọ rẹ̀ ni ìwọ̀fà, Àkúnlẹ̀yàn wọn ló tí wọ́n dé ọkọ ẹrú lóko ẹrú tí lélẹ̀ wà. Ó múra ṣiṣẹ́, ó sì rẹ ara rẹ̀ sílẹ̀ lélé ṣiṣẹ́ kára. Ó sì ra ẹrú tó pọ̀. Lára ẹrú tí lélè tún rà ni mòrẹ̀ tún wà láì mọ. Lélé pa àṣẹ wí pé kí mórẹ̀ máa lọ ògì. Ìgbàkugbà tí mórẹ̀ bá tún lọ ògì ni ó máa ń kọrin tí ó bá sí tí ń kọrin yìí ni àwọn ọmọ olówó rẹ̀ ń fi etí gbọ títí wọ́n fi mọ orin náà kọ. Wọ́n wa ń kọ orin náà ni ojú bàbá wọn (Lélè). Lélè gbọ, ó ṣe hàá ẹnu ya bí àwọn ọmọ rẹ tí ń kọrin wọ́n ṣe àlàyé wí pé ẹrú titun tí ó ṣẹ̀ṣẹ̀ rà ni o máa ń kọ. Lélè wá pé  ẹrú o sí bẹ̀rẹ̀ orúkọ rẹ̀ ẹrú sí dáhùn pé “Morẹ” Lélè wá sọ fún Mòrẹ pé òun ni Lélè àbúrò rẹ̀, mọ̀rẹ̀ náà tún fi hàn wí pé òun ni mọ̀rẹ̀ àti wí pé ìyá wọn ni oólìbàbì. Lélè wá pàsẹ wí pé kí àwọn ẹrú tó kù kí wọ́n pọ́n omi kí wọ́n sí wẹ mọ̀rẹ̀. Ìdí pàtàkì tí a fi ń jẹ oríkì ni wí pé kí a lè mọ ibi tí a ti wa tàbí bí a bá sọnù kí a le rí ara wa padà.
285 | 
286 | 3.3	ORÍKÌ ÀWỌN ỌBA KỌ̀Ọ̀KAN        
287 | Ní ìlú Òǹdó, yàtọ̀ sí pé àwọn ọba wọn ń jẹ́ oríkì papọ̀. A tún rí díẹ̀ gbà nínú àwọn oríkì bọ̀rọ̀kìnní ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn. Èyí ni oríkì tí àwọn ọ̀rẹ́ àti ojúlùmọ̀ fi máa ń kì wọ́n látàrí ohun ribiribi tí wọ́n tí gbé ṣe, àti nípa pé wọ́n jẹ́ akikánjú ènìyàn oríkì bọ̀rọ̀kìnní ọba kọ̀ọ̀kan lọ báyìí ni ṣókí.
288 | YÉSÀN 
289 | Láte fẹ̀fẹ̀
290 | Onísu to ta gbòngbò
291 | Ìyá ẹní, aya aláya ṣe sọ 
292 | Ó le eku wọ́nu ẹgàn pátápátá
293 | Ó na aya ẹní túká
294 | Ó bi ọmọ ẹbí ní 
295 | Ọjọ́ dínkù ó ṣe tán olósùn ńlá 
296 | Ó sùn gàdágbà légbè ọ̀run
297 | Ohun tí oríkì yìí ń sọ nípa rẹ̀ ni pé ọba yìí fẹ́ràn iṣẹ́ ọdẹ láìṣeyeméjì rárá. Ó fẹ́ràn láti máa dẹ̀gbẹ́.
298 | ORÍKÌ ADÁJÀ
299 | A ń wa 
300 | O fi agogo idẹ mọ tí
301 | Eléwù gbòho, onikédìgbò
302 | Ó dá títí ọlá 
303 | Ó gún le egbò
304 | Òkè Àlejó
305 | Àlajó gba ilé gbé
306 | Ádajà, Eléwù gbòho
307 | Orílẹ̀ egbé
308 | Òkè àlejó
309 | 
310 |  
311 | ORÍKÌ JOMU
312 | Òyàn onídà
313 | Òyànyán onimú
314 | Ogbogbo létí
315 | Ó ṣe ọwọ́ bàbá núdà
316 | Egún ńlá o 
317 | Ó pá ayé run 
318 | Ó pa ifọ̀ láyìnmí
319 | Ó pa onígbọ̀wọ́
320 | Ó dà jẹ ẹran mìmìmì
321 | Ó fi ọwọ́ gbọ́ ifá
322 | Ó ń àyé láìláì   
323 | Ó dàgbà lọ́dọ̀ èṣù
324 | 
325 | ORÍKÌ LÓSÙNLÁ
326 | Ajágìgì oògùn
327 | Olókè mẹ́ta 
328 | Òkòkò Balógun 
329 | Ó dúró lókè
330 | Ó sọmọ di pùyé pùyè
331 | Òkè gbọ́mọ di tilolo
332 | Ologun tí kà di 
333 | Odidi mọndè
334 | Ojú ogun láwé sawé
335 | 
336 | ORÍKÌ LÓGBÒSÉRÉ
337 | Ató àgbà gbọngbọn
338 | Ó kó ẹbí mọ́ra 
339 | Ó pàlàngà ẹbí 
340 | Ó mú gogo rẹ̀ ṣe
341 | Ó fi pópó nu ojú 
342 |  
343 | ORÍKÌ ARÓGBÓ 
344 | Àgbède onígèlè
345 | Ọkọ pupa 
346 | Ó lọ sòko
347 | Elétí arógbó 
348 | Ọba kú kegun
349 | Elete dèyìn
350 | Olè lébà onílé
351 | Arógbó ilà ṣẹ̀gi 
352 | 
353 | ORÍKÌ LÓYÌNMÍ
354 | Òkè odò
355 | Alájé orùn akingbájìn
356 | Ó ṣe pẹ̀lẹ́
357 | Oní pẹ̀lẹ́
358 | Ajerú mo boku ṣenu
359 | Òrún to, Ato
360 | Ató ọba nífẹ̀
361 | Ìgbésí tọ̀wọ̀-tọ̀wọ̀
362 | Lóyìnmí aláte ìlèkè 
363 | 
364 | ÀYÀDÌ
365 | Ìyálà lepegun
366 | Ó mú aṣọ ọba 
367 | Ó mú idà,
368 | Ó fi idà sẹ́yìn
369 | Ó fi idà jẹṣu
370 | Ó sojú kókó 
371 | Alálè, orò tí 
372 | Sun ọmọ ayé jẹ
373 | Àyàdì, légbàdà
374 | Ó kò inà léyìn jọyọ
375 | 
376 | ORÍKÌ ÒṢÉMÀWÉ 
377 | Kábíyèsí àbá ìyé
378 | Ikú alaṣẹ
379 | Ògbìgbà gbọmọ là
380 | Ó la lóni o 
381 | Ó jìwàjiwa ìlẹ̀kẹ̀
382 | Ó sọkọ àkókó
383 | Alagbára jeni níyà
384 | Afèrín sí 
385 | Ikú aláṣẹ èkejì òrìṣà 
386 | 
387 | ORÍKÌ AJISÓWÓ
388 | Ọtún owó
389 | Ọmọ afèrì wọ̀wọ̀
390 | Sọrọ méjì Ajisówó
391 | Ọmọ Lísà pátákó
392 | Aṣọ orúkọ, oníbàràká
393 | Òtẹ̀lú, òrèrú, o fi 
394 | Owí erú jọba 
395 | Ará ìgúrì.
396 | 
397 | 3.4	ÀWỌN ỌBA TO TÍ JẸ́ ÀTI ỌDÚN WỌN    
398 | 1.	Pùpùpù		1510-1530		ọdún mẹ́rìnlá 
399 | 2.	Airo 			1530-1561		ọdún mọ́kanlélógún
400 | 3.	Lújù 			1561-1590		ọdún mọ́kanlélógún
401 | 4.	Òkùta 		1591-1614		ọdún mẹ́rìndínlọ́gbọ̀n
402 | 5.	Lúyaré		1614-1630		ọdún mọ́kàndínlógún
403 | 6.	Fòyì			1630-1649		ọdún mọ́kàndínlógún
404 | 7.	Léyò 			1649-1668		ọdún mọ́kàndínlógún
405 | 8.	Gbayi 		1668-1685		ọdún mẹ́tàdínlógún  
406 | 9.	Liyen			1685-1702		ọdún mẹ́tàdínlógún
407 | 10.	Bàjùmú		1702-1711		ọdún mẹ́tàdínlógún 
408 | 11.	Aperuwa 		1711-1716		ọdún márùn-ún
409 | 12.	Gbede- Gbede 	1716-1716
410 | 13.	Làmolè 		1716-1731		ọdún márùndínlógún
411 | 14.	Aganmede 		1731-1748		ọdún mọ́kànlá
412 | 15.	Olowolaiye 		1748-1759		ọdún mẹ́tàdínlógún 
413 | 16.	Jógundè		1759-1770		ọdún mọ́kànlá
414 | 17.	Térere 		1770-1796		ọdún mẹ́rindínlógún
415 | 18.	Ajímósó		1786-1802		ọdún mẹ́rindínlógún
416 | 19. 	Árobiréré		1802-1811		ọdún mẹ́sàn-án 
417 | 20.	Ayanlọlá	 	1811-1814		ọdún mẹ́ta 
418 | 21.	Ọdúnọla 		1814-1817		ọdún márùn-ún
419 | 22.	Jílù			1817-1822		ọdún márùn-ún 
420 | 23.	Olówólakun 	1822-1826		ọdún márùn-ún 
421 | 24.	Jíwòmó		1826-1833		ọdún méje
422 | 25.	Jílàlá			1833-1844		ọdún mọ́kànlá
423 | 26.	Jímósùn		1844-1853		ọdún mẹ́sàn-án 
424 | 27.	Afunbiye ọ̀dúndún 1853-1861	ọdún méje 
425 | 28.	Arílékọ́lásì 		1861-1866		ọdún márùn-ún 
426 | 29.	Jímosùn		1866-1870		ọdún mẹ́rin 
427 | 30.	Ọ̀ṣungbádelọlá	1870-1873		ọdún mẹ́ta 
428 | 31.	Ayíbíkíwòdì		1873-1876		ọdún márùn-ún 
429 | 32.	Afàìdùnóyè 	1876-1881		ọdún márùn-ún 
430 | 33. 	Jímẹ́kùn		1881-1889
431 | 
432 | 3.5	DÍẸ̀ NÍNÚ ÌTÀN ÌGBÉSÍ AYÉ ÀWỌN ỌBA ÌLÚ ÒǸDÓ 
433 | Ní ilẹ̀ Yorùbá ní ayé àtijọ́, tí wọn ba tí bí ìbejì, wọn a pa wọ́n nítorí abàmì ọmọ ní wọ́n kàásí, lásìkò yìí ni wọ́n bí Òsárewá-sakin ọmọ ọba Olááso ni aláàfin Ọ̀yọ́, ó sí ni ìyàwó púpọ̀. Ó fẹ́ràn ìyá àwọn ọmọ wọ̀nyí kò sí fẹ́ pa wọ́n. Ó kó àwọn ìbejì náà pẹ̀lú ìyá ránsẹ́ sí Epinni ni ìlú àwọn Ìbàrìbá. Nígbà tí ọba Oluaso tẹ̀rí gbaṣo ní 1477, ọba Onígbogí jẹ́ tẹ́lẹ̀.
434 | Onígbogí jẹ́ obìnrin tí o jẹ́ ọba ni 1498, kò fé kí wọn fi ìyá jẹ wọ́n, ó sọ fún ìránṣẹ́ rẹ̀ ìjà kí ó kọ wọ́n kúrò ní ìlú gba ọ̀nà Ilé-Ìfẹ́, Ìjẹ̀bú ọba Ọọ̀ni sí tún ràn wọ́n lọ́wọ́. Ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn lò tẹ̀lé wọn títí wọ́n fi de ìlú Ẹ̀pẹ́. Láti ìlú Ẹ̀pẹ́ ni wọ́n tí rin ìrìnàjò wọn dé ibi ìdí-èdó pẹ̀lú ẹsẹ̀ ọmọ náà, tó túmọ̀ sí Ese-Omore títí o fi di Òṣemàwé tí ìdí-èdó sí da Òǹdó.
435 | 
436 | Ọba pùpùpù 1510-1530
437 | Gẹ́gẹ́ bi a tí gbọ́ nínú ìtàn pé ìjọba rẹ̀ dára. Ó fẹ́ràn àwọn ohun ọ̀sin púpọ̀ gẹ́gẹ́ bi a tí gbọ pé àwọn ìgbìmọ̀ rẹ̀ jọ ń ṣe ìpàdé pọ̀, ó kúrò lọ́dọ̀ wọn, ó lọ mójútó àwọn ohun ọ̀sìn rẹ̀. Irú ìwà yi bí wọn nínú, tí wọ́n sí pinnu wí pé àwọn kò ní fi obìnrin jẹ  ọba mọ́ ni ìlú Òǹdó.
438 |  
439 | Ọba Airo 1530 – 1561
440 | Lẹ́yìn ikú ọba Pupupu ni ọba Airo tẹ̀lé ìyá rẹ̀. ó sí kéré nígbà tí ó jẹ́ ọba, ṣùgbọ́n Àyàdì lọ ń tọ sọ́nà, ó sí ń ba ṣe ìjọba rẹ̀, títí tí o fi le ṣe ìjọba fún ra rẹ̀. 
441 | Ó dá ẹgbẹ́ Àyàdì àti ẹgbẹ́ òrúnbátó sílẹ̀, ní ọjọ́ kan ó ṣe ìpèdè pọ̀ pẹ̀lú àwọn ìgbìmọ̀ rẹ̀. ó bẹ̀rẹ̀ sí pààrọ̀ oyè wọn. Ó mú Lísà ṣáájú Jomu, ó mú ọ̀dunwò ṣáájú sàseré. Ó pààrọ gbogbo wọn ó mú ẹni tí ó ṣáájú lọ sí ẹ̀yìn. Nítorí ìwà yìí ni àwọn ìgbàanì ṣe ń pè ní “Airo” ìjọba rẹ̀ sí dára.
442 | 
443 | Ọba Lújù 1561 – 1590
444 | Nígbà tí ọba Airo tẹ́rí gbaṣọ ni ọba Lújù bọ sí orí ìtẹ́,  kò tó di ìgbà tó jẹ ọba ni àwọn baálẹ̀. Yorùbá máa ń lọ bá ọba Ọ̀yọ́ ṣe ọdún tàbí kí wọn rán àwọn oníṣe wọn lọ pẹ̀lú ẹ̀bùn.
445 | Kété tí ọba Lújù gún orí oyè ní ó lọ farahàn aláàfin ní Ọ̀yọ́. Nígbà tí ó wà ní Ọ̀yọ́, o fi ojú sí bí ọba Aláàfin tí ṣe kọ́ ààfin rẹ̀. Ọba ají bóyèdé ló wà lórí ìtẹ́. Bí Lújù ṣe tí Ọ̀yọ́ dé, ó sọ fún àwọn ará ìlú Òǹdó kí wọ́n kò irú ilé yìí. Ogun bẹ́ sílẹ̀ ni ìlú Òǹdó tí o sí ba ọ̀pọ̀lọpọ̀ ohun jẹ́ kò sí àlàáfíà. Ìjà yìí pọ̀ tó jẹ́ pé wọ́n kó lára àwọn Òǹdó lẹ́rú; wọ́n sí ṣẹ́gun àsìkò yìí ni Jomu-ńlá yọ sí wọn  ó pa púpọ̀ nínú wọn.
446 | Lẹ́yìn ogun yìí ni ọba Lújù ṣe oògùn fún Òǹdó pé ogun kò ni jà Òǹdó mọ láéláé. Ó sí rí igi ẹ̀gún káàkiri ìlú, ó sọ fún wọn pé kí wọ́n má ṣe kọ́ ilé sẹ́yin igi yìí. Àwọn Òǹdó kò sí kọ́ ilé sí ẹ̀yìn odi ìlú nígbà náà. Ọlọ́run sì gbà bẹ́ẹ̀ fún ọba yìí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ nǹkan ló ṣẹlẹ̀ lásìkò ọba Lújù, àwọn ọmọ rẹ̀ ni òkúta, Lúyàré, Fòyì àti Lẹ́yò.       
447 | 
448 | Ọba Lúyàrè 1614 - 1630  
449 | Kò sí ogun tàbí ọ̀tẹ̀ lásìkò tirẹ̀ ọmọ Lújù sí ni. Ó sí jẹ́ kí àwọn Òǹdó máa pe ọmọ ìyá kán náà ni gbogbo wọn ó ń ba àwọn Òǹdó kẹ́dùn tí ọfọ̀ bá ṣẹ̀ wọ́n ó sí ní àánú púpọ̀ fún ara ìlú rẹ̀ orúkọ rẹ̀ sí gbilẹ̀ lásìkò tirẹ̀.
450 | 
451 |  
452 | Ọba Fayi 1630 – 1649
453 | Ọba alákínkanjú ló jẹ́, ó sí jẹ́ ọmọ ọba lúyàré, kí ọba yìí tó jẹ ni àwọn ara ìlú Àmọ̀ná díde ọ̀tẹ̀, tí wọn sí ba ìlú jẹ́, ṣùgbọ́n ó dìde bí akọni ó jẹ́ dódun tí ó bá de ojú ìjà, a mú kí òòyì máa kọ àwọn ọ̀tá rẹ̀ lójú títí o fi gba àwọn ènìyàn rẹ̀ sílẹ̀ ìdí tí wọ́n ṣe ń pé ni ọba Fóyì ni èyí.
454 | 
455 | Ọba Lẹ́yọ̀ 1649 – 1668
456 | Ọba Lẹ́yọ̀ ni o jẹ ọmọkùnrin tí ó kéré jùlọ nínú ọmọ ọba Lújù, ó jẹ́ ọlọ́gbọ́n. Ó sí jé ọ̀rẹ́ sí ọba Ayíbí (ọba Aláàfin Ọ̀yọ́) ṣe ọ̀rọ̀ ìmùlẹ̀. Nígbàkúùgbà ní ọba yìí ń fi àwọn ọmọ ògún ránṣẹ́ sí í, ó sì máa ń ṣẹ́gun àwọn ọ̀tá rẹ̀.
457 | 
458 | Ọba Gbàjì 1668-1685   
459 | Ọba gbàjì jẹ́ ọmọ ọba òkúta, ó kéré nígbà tí ó jẹ́ ọba kò sì olùdádàmọ̀ràn kan fún kò sí gbọ́n púpọ̀, Òǹdó sí rẹ́ ẹ jẹ́. Irú ìwà játi jàti yìí ló mú kí ó máa hu ìwà àíbìkítà sí àwọn Òǹdó, kí o tó wá di pé gbogbo rẹ̀ rọlẹ̀ díẹ̀.
460 | 
461 | Ọba Liyen 1685 – 1701
462 | Ó jẹ́ ọmọ ọba lújù ìyá rẹ̀ jẹ́ ọmọ Ìjẹ̀bú, olóògùn ni ọba yìí. oríṣìíríṣìí egbògi lò wà lọ́wọ́ rẹ̀ kí o tó wá jẹ ọba. Òǹdó sí fẹ́ràn rẹ̀ ó ma ń ṣe oògùn fún aláboyún, ọmọdé àti àgbà. Kí o tó kúrò ni Ìjẹ̀bú, ó mú òrìṣà Ifá àti agẹmọ wá sí Òǹdó lẹ́yìn ìgbà tí ọba yìí tẹ́rí gbaṣọ, àwọn ènìyàn fẹ́ràn láti jẹ́ kí ọmọbìnrin kan ṣoṣo tí o ni di òṣémàwé, nítorí ìfẹ́ tí wọ́n ni sí ọba yìí, ṣùgbọ́n àwọn Òǹdó tí ṣe ìbúra pé obìnrin kò jẹ ọba ní ìlú Òǹdó mọ́. 
463 | 
464 |  
465 | 	
466 |  
467 | ORÍ KẸ́RIN 
468 | FÍFI TÍỌ́RÌ ÌBÁGBÉPỌ̀ ÀWÙJỌ ṢÈTÚPALẸ̀ ÀWỌN ORÍKÌ ORÍLẸ̀ ÒNDÓ
469 | 4.0	ÌFÁÀRÀ 
470 | 	Oríkì ṣe pàtàkì láàárin àwọn Yorùbá ó máa ń tan ìmọ́lẹ̀ sí ọ̀pọ̀lọ́pọ̀ àwọn nǹkan tí kí bá fi ara sin nípa ẹni tí ó ni oríkì. Oríkì jẹ́ ewì gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ Oyèrìndé (1934:6) tí ó sọ pé Aristotle sọ pé ewì alohùn jẹ́ òtítọ́ ju ìtàn lọ. Bí èyí bá rí bẹ́ẹ̀, a jẹ́ pé, ó sàn kí a ṣe àgbéyẹ̀wò àwọn oríkì àwọn ọba ìlú Òndó kí a ba le rí kókó kan dì mú nípa àwọn ọba wọ̀nyí. Àwọn nǹkan tí ó ṣe pàtàkì tí a lè rí nínú oríkì àwọn ọba ìlú Òndó ni ètò ọrọ̀-ajé, ìbágbépọ̀ àwùjọ.
471 | 	Bákan náà ni a tún rí àwọn kókó mìíràn bí ìfaradà wọn, agbára wọn, iṣẹ́ wọn, ọgbọ́n wọn, ìtàn wọn àti ìwà wọn.
472 | 
473 |  
474 | 4.1	ÀGBÉYẸ̀WÒ IPA ÀTI IPÒ ÀWỌN ỌBA NÍ ÌLÚ ÒNDÓ
475 | 	Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ̀ ènìyàn lásán kò le jẹ́ ọba ní ìlú Òndó bí kò ṣe akọni ènìyàn. A lè mọ ipa àwọn ọba wọn nípasẹ̀ ìwà akin wọn àti agbára tí wọ́n ní pẹ̀lú.
476 | 	Tí a bá wo ẹni tí ń jẹ ọba ní ìlú Òndó, a máa rí i pé, olórí ogun ni. Èyí fihàn pé a lè mọ ipa àwọn ọba nípasẹ̀ ipò wọn. Díẹ̀ nínú àwọn tó jẹ ọba:
477 | 			OYÈ 				IPÒ 
478 | Olóyè Àyàdí			Ijámà
479 | Olóyè Òrúnbátó			Lótù ìjámà
480 | Olóyè Légírí			Líyé majà
481 | Olóyè Àrùwá			Láogo Ijámà
482 | Olóyè Lódàsá			Itáwuyì Ijámà
483 | Olóyè Lóyìnmi			Lójòjò Ijámà
484 | Olóyè Sòkòtí			Lotogbe Ijámà
485 | 	Báyìí ni ipò àwọn olóyè tí ó jẹ́ ọba ní ìlú Òǹdó. Àwọn ipò yìí jẹ́ pàtàkì ó sì tún jẹ́ ipò fún àwọn alágbára pẹ̀lú.
486 | 	Ipò àwọn ọba yìí kì í ṣe nǹkan tí a lè fojú tẹ́ńbẹ́lú tí ìlú bá ń dára, ó kù sí ọwọ́ ọba tí eku kò bá ké bí eku mọ́, tí ẹyẹ bá ń ké bí ẹyẹ kò ba sì ké bí ẹyẹ mọ́, ó wà lọ́wọ́ rẹ̀ nítorí ọba ni olùdarí ìlú.
487 | 	Gẹ́gẹ́ bí a ṣe mọ̀, ọba ni olórí ohun gbogbo, ipa ọba ni láti pàṣẹ fún ìlú tí àṣẹ náà sì gbọdọ̀ múlẹ̀. Ipa àwọn ọba Òǹdó ni pípa àṣẹ gẹ́gẹ́ bí ipò tí wọ́n wà. Lára àwọn ipa ọba ìlú ni láti to ìlú wọn. wọ́n a máa to ìlú kí rúdurùdu má ba à le wáyé èyí sì jẹ́ pàtàkì lára ipa àwọn ọba yìí kí alaafia le bá a jọba ní ìlú Òndó.
488 | 	Bákan náà ni a tún rí àwọn Ìwàrẹ̀fà tí ó ní ipa tí ẹni kọ̀ọ̀kan wọn ń kó ní ìlú Òǹdó, kí ìjọba ó lè rọrùn ní ṣíṣe, wọ́n máa ń yan àwọn ìjòyè láàárín ìlú sí àwọn agbègbè kọ̀ọ̀kan tí ìbáṣẹpọ̀ wọn sì máa ń dánmọ́rán. Bí àpẹẹrẹ
489 | 			OYÈ 					IPÒ 
490 | Olóyè Òrúntó wà fún 			Òkèlísà
491 | Olóyè Arógbó 				òkè odunwo
492 | Olóyè Lógbòsẹ́rẹ́				ọ̀rérétu
493 | Olóyè Sàsọ̀rẹ				odòsídà
494 | Olóyè Jomu Lẹ́gírí			ìdí Lẹ́gírí
495 | 	Bákan náà ni a tún rí àwọn ìgbìmọ̀ olùdámọ̀ràn ọba tí ó j ewì pé ojúṣe wọn ni yíyan ọba sí ipò. Ó ní àwọn ìgbésẹ̀ kọ̀ọ̀kan tí wọ́n gbọdọ̀ tẹ̀lé ní yíyan ọba sí ipò ní ìlú Oǹdó.
496 | 	Lára àwọn olóyè ni ó máa ń kópa nínú àwọn ètùtù ìfijoyè. Ìlànà tí wọ́n máa ń lò nìwọ̀nyí
497 | 
498 | 4.1.0	Ì	GBÉSẸ̀ ÌFINIJOYÈ ỌBA ÌLÚ ÒNDÓ
499 | 	ÌGBÉSẸ̀ KÌÍNÍ: Àwọn olùránṣẹ́ tí a ń pè ní òdìbò, Lísà, Jomu, òdunwò sàsọrẹ́ àti Adájà ni yóò sin àwọn olóyè àti ṣamọ̀rà lọ sí abúlé láti lọ mú òṣèmàwé tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn. Wọn yóò sọ fún un wí pé, wọ́n wá láti wá mu nítorí ìbáṣẹpọ̀ tí ó ní pẹ̀lú ìyàwó olóyè gíga Lísà.
500 | 	Lẹ́yìn tí òṣemàwe tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn bá ti tako ẹ̀sùn yìí ni wọn yóò sọ fún pé àwọn ará ìlú Òǹdó ni ó fẹ́ kí ó jẹ òṣemàwe ti ìlú  Òǹdó, yóò dúpẹ́ lọ́wọ́ wọn, bẹ́ẹ̀ ni yóò sì ta wọ́n lọ́rẹ ewúrẹ́ kan.
501 | ÌGBÉSẸ̀ KEJÌ 
502 | Olóyè Lísà sàsọrẹ́ yóò mú òṣèmawé tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn lọ sí ilé olóyè Lísà ni òkèlísà ní àdúgbò lákó ní nǹkan bí déédé agogo márùn-ún àárọ̀ ọjọ́ kejì tí ó bá dé ilé rẹ̀. Níbẹ̀ ni àwọn Ìwàrẹ̀fà yóò ti ṣe ayẹyẹ ìkọlà ojú fún òṣemàwé. Egbò ilà yìí gbọdọ̀ san láàárín ọjọ́ méje tí ó jẹ́ wí pé kò sí ẹni tí ó gbọdọ̀ rí wọn lásìkò náà. Lẹ́yìn ọjọ́ méje oṣù mẹ́ta wọ́n ní láti parí gbogbo ètò yìí gbogbo àwọn olóyè ni wọ́n yóò ránṣẹ́ sí láti wá kó ipa tí ó tọ́ sí ẹnìkọ̀ọ̀kan láti kó nínú ètò ìfijoyè yìí.
503 | ÌGBÉSẸ̀ KẸ́TA
504 |  Nígbà tí ó bá ku ọjọ́ méjì tí àwọn ayẹyẹ wọ̀nyí yóò bẹ̀rẹ̀ àwọn olùbọ olóyè márùn-ún tí orúkọ wọn ń jẹ́ Ekìrì, Ọbalúfọ̀n, Súmọ́ Sàò sanyìn àti ọlọ́jà dókò ni yóò lọ sí ilé olóyè gíga Sàsọré láti mú Òṣemàwé tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn lọ sí ojúbọ tí ó wà ní ọ̀nà Èpè fún ètùtù, kí wọ́n tó kúrò náà yóò ti ta aṣọ funfun mọ́ lọ́rùn. Nígbà náà ni wọn yóò mu lọ tààrà sí ilé ọlọ́jà-Dókò tí wọ́n bá ti dé ìlú. Lẹ́nu ibodè tí ó kángun níbi tí ọlọ́jà-Dókò tí ń dúró dè wọ́n ni yóò ti bọ aṣọ funfun ọrùn Òṣémàwe tí wọ́n ṣẹ̀ṣẹ̀ yàn.
505 | 	Lẹ́yìn èyí ni wọ́n yóò kẹ̀yìn sí ara wọn. èyí tí ó fi hàn pé Òṣemàwé tuntun yìí kò gbọdọ̀ gbá ilé ọlọ́jà Dókò mọ́. Àwọn olùbọ olóyè yìí yóò máa mú Òṣemáwe padà lọ sí ilé olóyè gíga Sàsọré.
506 | 
507 | 4.2	IPA ÀTI IPÒ ÌLÚ ÒNDÓ NÍPA OGUN JÍJÀ
508 | 	Tí a bá ń sọ̀rọ̀ nípa ipa àti ipò Òǹdó nípa ogun jíjà, Òǹdó kì í ṣe nǹkan tí a lè fi ọwọ́ rọ́ sẹ́yìn nínú ogun jíjà. Ogun jíjà ni ó sọ Òǹdó di ìlú tí ipò rẹ̀ ga ní àwùjọ Yorùbá lónìí yìí. Bákan náà, tí a bá wo ọba pùpùpù tí ó tẹ ìlú Òǹdó dó, alágbára ni jagunjagun sì ni pẹ̀lú.
509 | 	Agbára, akínkanjú tí àwọn jagunjagun Òǹdó jẹ́ kì í jẹ́ kí àwọn ara àdúgbò wọn le è kọ iyán wọn kéré. Wọ́n máa ń fi Òǹdó sí ipò ńlá nípa èyí.
510 | 	Ènìyàn kò le è ni ipò tó ní láárí ní ìlú Òǹdó bí kò bá jẹ́ akọni. Akọni ni ó ń di ipò mú ní ìlú Òǹdó. Wọ́n sì máa ń yàn wọ́n sípò nípa ipa tí wọ́n ti kó sẹ́yìn. Bí àpẹẹrẹ ọba Bàjùmù tí ó jẹ́ alákínkanjú bí bàbá rẹ̀, ó lọ sígun bá ìlú kan tí ó súnmọ́ Òǹdó nígbà tí ó gbọ́ pé wọ́n fẹ́ máa jẹ gàbalé àwọn ènìyàn rẹ̀ lórí.
511 | 
512 | 4.2.1	IPA ÀTI IPÒ ÀWỌN ỌBA ÌLÚ ÒNDÓ GẸ́GẸ́ BÍ ALÁGBÁRA 
513 | Àwọn ọba ìlú Òǹdó jẹ́ olórí ogun. Wọ́n lágbára wọ́n sì jẹ jáde nínú oríkì wọn. Oríṣìíríṣìí ọ̀nà tí wọ́n gbà fi agbára hàn ló wà nínú oríkì wọn. Àpẹẹrẹ èyí jẹ jáde nínú oríkì ọba òkúta
514 | Òyán onídà
515 | Òyanyàn nímú
516 | Ògbogbò létí
517 | Ó ṣe owó ọba onídà
518 | Egún ńlá o. (ilà 1-5)
519 | 	Gẹ́gẹ́ bí ó ti hàn nínú oríkì wọn a tún rí àpẹẹrẹ agbára oògùn tí ó jẹyọ nínú oríkì ọba Lósùnlá (1893-1909)
520 | Ajagíjigì oògùn
521 | Orìṣà Ẹ̀gbá kúkú
522 | Olókè mẹ́ta 
523 | Ó sọmọ di pùyépùyé (ilà 2-8)
524 | 	Yàtọ̀ sí agbára oògùn tí àwọn ọba wọ̀nyí ń lò, wọ́n kápá àwọn ènìyàn dáadáa, wọn a sì máa lo agbára àti ipò wọn lórí àwọn ènìyàn wọn. Àpẹẹrẹ èyí hàn nínú oríkì Jomu (1909-1917)
525 | Ó pa baba wọn run
526 | Ó pa ayé run
527 | Ó pa onígbọ̀wọ́
528 | Ó dá jẹ ẹran míní-míní
529 | 	Gẹ́gẹ́ bí ó ti wà nínú òkè yìí, Jomu tí ó ni oríkì yìí náà le ní ẹ̀dá. Bákan náà agbára wọn pọ̀ dé ibì kan dé ibi pé wọn a máa fi ìyà jẹ ìjòyè ìlú wọn kò sì bẹ̀rù àjẹ́ nítorí wọ́n ní agbára.
530 | 
531 | 4.2.2	OGUN JÍJÀ 
532 | 	Yàtọ̀ sí àwọn ẹ̀rí tí a ti rí fàyọ nínú oríkì àwọn ọba yìí a tún rí ẹ̀rí mìíràn tó tún fúnka mọ́ ọn pé yàtọ̀ sí pé wọn lówó, wọ́n lọ́lá, wọ́n nípò, wọ́n ń ṣiṣẹ́ takuntakun láti rí i pé ogun kò ja àwọn ènìyàn wọn. Wọ́n ní agbára láti jagun ṣẹ́gun. Àpẹẹrẹ èyí ni a rí nínú oríkì ọba Àfaidùnjoyè (1876-1881) àsìkò ọba yìí ni wọ́n lọ ṣígun bá Ìrelé ní ìgbà kejì 
533 | “ọmọ ọba Arógun má tìdí
534 | Àjànàkú sọwọ́ ìjà sókè 
535 | Ọmọ aródẹ́dẹ́ wọnú ogun
536 | Ọmọ afẹ̀jẹ̀ ẹlẹ́jẹ̀ wẹ̀.
537 | 
538 | 4.2.3	IṢẸ́ ÒÒJỌ́ WỌN 
539 | Yàtọ̀ sí pé wọ́n máa ń ta kókó, wọn kì í fi ọwọ́ yẹpẹrẹ mú iṣẹ́ àgbẹ̀ ní ṣíṣe ní ìdílé wọn. Wọ́n a sì máa ṣe iṣẹ́ takuntakun nínú oko wọn, àti pé iṣẹ́ àgbẹ̀ yìí sì máa ń sọ wọn di olówó púpọ̀.
540 | “oroko-roko gbọwọ́ ọ fújà 
541 | Kì í sọmọ ìbílẹ̀ lo ṣe lọ 
542 | Ó mókó nílé
543 | Ó mú àdá nílé
544 | Ó dágbádá wọnú oko 
545 | 	Bákan náà ojúlówó iṣẹ́ wọn, àwọn ọba ìlú Òndó ní láti dábò bo àwọn ara ìlú. Àpẹẹrẹ èyí wa nínú oríkì ọba Àpèrúwà 1926-1935
546 | Ará ìjámá
547 | Ó sékẹ̀ ará ìlú 
548 | Ó sèké Àlejò
549 | Àlejò gbàgbé ilé 
550 | 
551 | 4.2.4	ÈTÒ ÌṢÈLÚ
552 | 	Onírúurú ọ̀nà ni àwọn Òndó ń gbà ṣe ètò òṣèlú wọn. Wọ́n ń ṣe àwọn nǹkan yìí kí ìlú ba à lè tùbà tùṣẹ. A lè rí lára ọ̀nà òṣèlú wọn. 
553 | 	Ọba Ìbídàpọ̀ Adédìísẹwo Adésànájè 1992-2000 ní kété tí ọba yìí gorí oyè, ó ṣe àbẹ̀wò sí gbogbo agbègbè tí ó wà ní Òǹdó láti rí i pé ìfẹ́ àti àlàáfíà wà. Ó rí i pé ìlú Òǹdó ń gbé ayé ìrọ̀rùn, ó dá agbègbè márùndínlógún mìíràn sílẹ̀ (Ijámà).
554 | 	Ọba yìí jẹ́ onígbàgbọ́ tí ó sin Ọlọ́run bí ó ti yẹ. Àsìkò rẹ̀ ni wọn dá ìjọba Òǹdó sí méjì (ìlà Oòrùn) àsìkò yìí ni wọ́n gbìmọ̀ láti sọ ilé ẹ̀kọ́ gbogbońṣe di Fásitì. 
555 | 	Olówó ni ọba Adésanoyè kí ó tó jẹ́ ọba ìlú Òǹdó, olówó jaburata ni. Ó kọ́ ààfin ìgbàlódé fún àwọn ará ìlú. Òun ni ọba kejì tí ó lọ sí ilẹ̀-ọba (Òkè-Òkun)
556 | 	Ní kété tí ó dádé lẹ́yìn ọdún mẹ́ta ni ọmọ bíbí ìlú Òǹdó di Gómìnà ìpínlẹ̀ náà. Òun ni Dókítà ọmọ bíbí ìlú Òǹdó tí ó jọba, ó sì tún máa fún àwọn aláìní lówó, ó sì tún fi owó rẹ̀ kọ́ ilé Ọlọ́run àti mọ́sálásí, ó gbìyànjú nígbà ayé rẹ̀.
557 | 	Ọba yìí ṣe ohun máànígbàgbé sí Òǹdó, ó fẹ́ràn ijó àti orin ìgbàgbọ́ púpọ̀. Ọba yìí kò gbà kí wọ́n fi owó du oyè mọ́. Ìgbà ọba yìí ni wọ́n kọ́ ọjà tuntun tí ó wà ní sábó. Ó ṣe gudugudu méje àti yàyà mẹfà fún ètò àti ìlọsíwájú ìlú Òǹdó.
558 | 
559 |  
560 | 4.3	Ìmúra 
561 | 	Bákan náà a máa rí i pé ìmúra wọn jẹyọ nínú oríkì wọn
562 | Ọmọ àfẹ́rí wọ̀wọ̀ sọrọ̀
563 | Aji ṣówó otùn ọwọ́
564 | Ekejì ìlẹ̀kẹ̀
565 | Ọmọ Aládé igbó
566 | Òjiwà jiwa ìlẹ̀kẹ̀
567 | 	Bákan náà, ní ìlú Òǹdó ìmúra wọn máa ń yàtọ̀ sí ara wọn. Ìdí èyí ni wí pé, àwọn ará ìlú yìí yóò tètè mọ̀ iru ẹgbẹ́ tí wọn wà. Èyí ni à ń pè ní ìpelè, ṣùgbọ́n lóde òní, olóyè àti ẹni tí kò jẹ oyè máa ń múra láì mọ̀ ìtumọ̀ wọn.
568 | 	Èkíní: Àwọn òtú máa ń fi tiwọn kọ́ ọrùn, ọwọ́ rẹ̀ méjèèjì yìí yóò kọjá àyà.
569 | 	Èkejì: Àwọn ọ̀túnba wọ́n a fi aṣọ tiwọn kọ́ ọrùn ọwọ́ rẹ̀ yóò sì lọ sí ẹ̀yìn.
570 | 	Bákan náà ni a tún rí àkún ọwọ́ àti ti ẹsẹ̀ tí ó wà fún ọba pẹ̀lú àwọn Ìwàrẹ̀fà nìkan, ṣùgbọ́n àwọn olóyè tó kù le wọ àkún sí ọwọ́ kan ṣoṣo.
571 | 	Gẹ́gẹ́ bí òwe ilẹ̀ Yorùbá pé ọba ló ladé orí, ìlẹ̀kẹ̀ ni ti àwọn ìjòyè. Ní ìlú Òǹdó àwọn olóyè máa ń fi àkún sọ́wọ́ méjèèjì ṣùgbọ́n àwọn òpójí le fi sí ẹsẹ̀ méjèèjì àti ọwọ́ méjèèjì. Ẹni tí kò bá jẹ oyè kò gbọdọ̀ fi àkún sí ọrùn tàbí ọwọ́. Bákan náà, ẹni tí kò ní ìyàwó kò gbọdọ̀ jẹ oyè.
572 | 	Gbogbo àwọn kókó tí a rí fàyọ yìí ni ó ṣe pàtàkì nínú oríkì orílẹ̀ àwọn ọba ìlú Òǹdó.
573 | 
574 |  
575 | ORÍ KARÙN-ÚN 
576 | ÀBÁLỌBÁBỌ̀ 
577 | 5.0	ÌFÁÀRÀ 
578 | 	Bí ọkọ bá ròkun rọ̀ṣà èbúté ni yóò gúnlẹ̀ sí. Orí tí ó gbẹ́yìn iṣẹ́ àpilẹ̀kọ yìí ni a dé báyìí. Gbogbo ìlàkàkà wa lórí iṣẹ́ yìí àti àríwòye tí a ni tí ó jẹyọ ni yóò jẹ́ pàtó orí yìí. A ó ṣe ìsọníṣókí àbájáde ìwádìí, àmúyẹ, àléébù àti ìmọ̀ràn fún ìwádìí ọjọ́ iwájú.
579 | 
580 | 5.1	ÌSỌNÍṢÓKÍ ÀBỌ́ ÌWÁDÌÍ 
581 | 	Láti ìbẹ̀rẹ̀ àpilẹ̀kọ yìí ni ó ti farahàn pé ipa àti ipò pàtàkì ni oríkì ń kó láwùjọ àwa ọmọ Yorùbá. Gẹ́gẹ́ bí orúkọ ṣe jẹ́ ìjánú ọmọ ni oríkì jẹ́ ìtọsẹ ọmọ ènìyàn. Ìlú Òǹdó ti ó jẹ́ ọ̀kan lára ìlú tí ó wà ní ilẹ̀ Òǹdó ni ó jẹ́ kókó àpilẹ̀kọ yìí. Ọ̀pọ́ òye àti ìmọ̀ ni àpilẹ̀kọ yìí sì ti tún mú jáde nípa ìlú Òǹdó àti oríkì ọba wọn.
582 | 	Lára àwọn ọgbọ́n àti ìmọ̀ tí a rí fàyọ nínú àpilẹ̀kọ yìí ni pé bí oríkì ṣe pàtàkì láàárín ìran Yorùbá, bẹ́ẹ̀ ni ó ṣe pàtàkì ní ìlú Òǹdó. Èyí farahàn láti ara oríṣìí àwọn oríkì àdání àti oríkì àwọn ọba tí a bá pàdé nínú àpilẹ̀kọ yìí. Lára àwọn ohun tí a bá pàdé nípa oríkì àwọn ọba yìí náà ni pé ó jẹ́ kí a mọ̀ wọn bí alágbára àti alákínkanjú ènìyàn.
583 | 	Bákan náà, ó tún ń ṣe àfihàn àwọn àṣà tí wọ́n gùn lé nípa pé wọn máa ń ní àánú àwọn ènìyàn lójú púpọ̀. A kò ṣàì rí ipò wọn nínú oríkì a rí i pé ìṣèlú wọn tó jẹyọ nínú oríkì wọn yìí náà ni pé, wọ́n máa ń jẹ oyè mìíràn yàtọ̀ sí ọba. Àfihàn oríkì àdáni tún jẹyọ nínú oríkì àwọn ọba wọ̀nyí gẹ́gẹ́ bí ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọmọ Yorùbá ṣe ní oríkì àdáni.
584 | 	Yàtọ̀ sí àwọn wọ̀nyí, ọ̀pọ̀lọpọ̀ iṣẹ́, àṣà yàtọ̀ sí èyí tí a ti mẹ́nu bà lókè ni ó tún jẹyọ nínú oríkì àwọn ọba wọ̀nyí tí a bá pàdé.
585 | 
586 | 5.2	ÀMÚYẸ ÀTI ÀLÉÉBÙ IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ YÌÍ 
587 | 	Pàtàkì ohun tí ó jẹ́ àmúyẹ iṣẹ́ ìwádìí yìí ni pé, ó gbé àṣà àti ìṣe Yorùbá yọ. Ó sì tún mú kí àwọn ohun tí ó ti ń dohun ìgbàgbé tún di àmúlò padà nílẹ̀ Yorùbá lápapọ̀ àti pàápàá ìlú Òǹdó, bí àpẹẹrẹ a kì í ki oríkì mọ́ níbikíbi yálà níbi ayẹyẹ kan ni tàbí nínú ilé láti ṣe kóríyá fún ènìyàn. 
588 | Lọ́nà mìíràn ẹ̀wẹ̀, ó mu kí a ní ìmọ̀ àmọ̀dájú nípa ìlú Òǹdó tó jẹ́ ọ̀kan pàtàkì lára àwọn ìlú Òǹdó. À mọ àṣà, ìṣe, èèwọ̀, iṣẹ́ àwọn baba-ńlá wọn àti oríkì àwọn ọba wọn. yàtọ̀ sí èyí a tún ní àǹfààní láti ní òye àti ìmọ̀ tó dájú nípa ètò òṣèlú àti ìṣèjọba lápapọ̀ àti pàápàá ètò ẹ̀sìn àti ètò wọn láti ibi tí ó ti bẹ̀rẹ̀ àti ibi tí ó gbòòrò dé báyìí lónìí.
589 | Láì ṣe àníàní, bí a ṣe rí àmúyẹ nípa iṣẹ́ yìí náà ni a rí àléébù rẹ̀. Ọ̀kan lára àwọn àléébù náà ni pé ọ̀pọ̀lọpọ̀ àwọn tí a ṣe ìwádìí lọ́dọ̀ wọn ni kò fi taratara dáhùn sí àwọn ìbéèrè tí a ń béèrè lọ́wọ́ wọn.
590 | Bákan náà àwọn mìíràn rò pé ń ṣe ni a wá láti jí àwọn ohun ìṣúra wọn kó lọ, nítorí ìdí èyí, onírúurú wàhálà, ìdààmú àti àbùkù ni wọ́n fi kàn wà kí á tó lè rí ìwádìí díẹ̀ ṣe fún iṣẹ́ ìwádìí yìí.
591 | 
592 | 5.3	ÌMỌ̀RÀN FÚN IṢẸ́ ÌWÁDÌÍ ỌJỌ́ IWÁJÚ 
593 | 	Ohun tó dájú ni pé ọgbọ́n kò pin sí ibì kan. Ibi tí ènìyàn bá ṣe é dé ni ó ń rí i mọ. Ibi tí ènìyàn bá sì rí i mọ ni yóò sọ̀rọ̀ dé. Ibi tí aṣèwádìí yìí bá a dé ni ṣíṣe àlàyé lórí oríkì àwọn ọba ìlú Òǹdó, ṣùgbọ́n òye tí a tún ní ni pé ìwádìí lè dá lé ewì àbáláyé mìíràn bí i bọ̀lọ̀jọ́, àrùngbè tí ó lè fi kún ìmọ̀ wa nípa ìlú Òǹdó. Yàtọ̀ sí èyí, ààyè ìwádìí sì tún wá lórí oríkì àdáni àwọn ìdílé mìíràn tí wọ́n jẹ́ ìdílé olóyè yàtọ̀ sí ìdílé ọba ní ìlú Òǹdó.
594 | 
595 | 5.4	ÀGBÁLỌGBÁBỌ̀ 
596 | 	Láìṣe àní-àní, a ti ná ìgbárá a ti ná ìgboro lórí iṣẹ́ ìwádìí yìí. ibi tí a bá dé rè é lórí àgbéyẹ̀wò oríkì àwọn ọba ìlú Òǹdó.
597 | 	Ṣáká ló dájú bí àdá pé nínú oríkì àwọn ọba ìlú Òǹdó ni a ti rí gbogbo ohun tí àwọn ọba náà àti àwọn baba-ńlá wọn ti gbé ṣe. Kò sí júu jùu tí ẹnikẹ́ni fi lè boni lójú tí a bá ka oríkì wọn. akínkanjú, alágbára ni àwọn ọba tí ó ti jẹ ní ìlú Òǹdó.
598 |  
599 | ÀKÓJỌ ORÚKỌ ÌWÉ
600 | Adéoyè, C. (1969), Orúkọ Yorùbá. Ìbàdàn: The Caxton Press (West Africa) Limited.
601 | Adéoyè, C. (1978), Àṣà àti Ìṣe Yorùbá. London: Oxford University Press.
602 | Adéyẹmí, L. (2006:8), Tíọ́rì Lítíréṣọ̀ Ní Èdè Yorùbá. Ìjẹ̀bú Òde: Shebiotimọ Publications
603 | Akinbinuade, A. (2009), Oríkì àti Ètò Ayé Ìlú Òǹdó P.O Box 556.
604 | Babalọlá, A. (1966). The Content and Form of Ìjálá. Ìbàdàn: Oxford University Press.
605 | Babalọlá, A. (1973), Orin Ọdẹ fún Àṣeyẹ. Lagos:Macmillan Nigeria Industrial Estate.
606 | Babalọlá, A. (2000), Àwọn Oríkì Orílẹ̀ Mẹ́tàdínlógún. Lagos: Longman Nigeria PLC
607 | Babalọlá, A. (1975), Àwọn Oríkì Bọ̀rọ̀kìnní. Lagos: Longman Nigeria PLC
608 | Dáramọ́lá, O. àti Jẹ́jẹ́, A. (1975). Àwọn Àṣà àti Òrìṣà Ilẹ̀ Yorùbá. Ìbàdàn: Oníbọnòjé Press.
609 | Ládélé, T. àti Fáníyì, J.O.O (1979), Ẹkún Ìyàwó. Ìbàdàn: Longman Nigeria Limited.
610 | Ògúnbọ̀wálé, P.O (1966), Àṣà Ìbílẹ̀ Yorùbá. Ìbàdàn: University Press Limited.
611 | Ọlábímtán, A. (1986:197). Àkójọpọ̀ Ìwádìí Ìjìnlẹ̀ Àṣà Yorùbá Àṣà Yorùbá. Ìbàdàn: Gavima Press Limited. 
612 | Ọlátúnjí, O. (1984:67-105), Features of the Yorùbá Oral Poetry. Ìbàdàn: University Press Limited.
613 | Ògúnṣínà, B. (2006), Sociology of the Yorùbá Novel: An Introduction. Integrity: Taiwo Road Ìlọrin Kwara State Nigeria, Publication
614 | Ṣówándé, F. àti Fágbèmí, A. (1969), Orúkọ Àmútọ̀runwá. Ìbàdàn: Oxford University Press.
615 | Yémiítàn, O. (1982:1), Ìjálá Aré Ọdẹ. Ìbàdàn: University Press Limited.         
616 | 
617 | 


--------------------------------------------------------------------------------
/IgboYor_test_corpus.txt:
--------------------------------------------------------------------------------
  1 | ﻿ÀTúPALẹ̀ ERé FíìMù AMÁRABùMÁṢọ YORùBÁ ÒDE ÒNí: ERé FíìmÙ LéRè PÀíMọ́ Gẹ́Gẹ́ Bí ÀPẸẸRẸ
  2 | 
  3 | 
  4 | 
  5 | LÁTI ọWọ́
  6 | ọLÁDIMéJì ọLÁPéJú ọPẹ́YẸMí
  7 | 
  8 | APÀ KAN IṢẹ́ ÀṢEKÁGBÁ FúN ẹ̀Kọ́ ÀKÀGBOYé NíNú ìMọ̀ ìJìNLẹ̀ NíNú èDè YORùBÁ Ní ẹ̀KA ìMọ̀ ẹ̀DÁ èDè ÀTI èDè NÀìJíRíÀ, YUNIFÁSíTì ìLọRIN, ìLORIN NÀìJíRíÀ
  9 | 
 10 | 
 11 | OṢù èBìBí
 12 | 
 13 |  
 14 | ìFọWọ́Sí
 15 | 	Iṣẹ́ àkànṣe yìí ni a ti kà tí a sì rí i pé ó wà ní ìbámu pẹ̀lú ìlànà tí a fi lélẹ̀ ní ẹ̀ka ẹ̀kaọ́ ìmọ̀ ẹ̀dá èdè àti èdè Nàìjíríà Yunifàsítì ìlọrin, ìlọrin.
 16 |  
 17 | AlábÒójútó					ọjọ́
 18 | ọ̀mọ̀wé Lérè Adéyẹmí
 19 | 
 20 | 
 21 | OlÙyẹ̀wÒ ìta					ọjọ́
 22 | 
 23 | Ọ na-ewe awa abụọ
 24 | Ihe A Na-eme
 25 | 
 26 | A na-ahazi ọrụ Ndịàmà Jehova na-arụ n’ụwa niile. Ndị mmadụ bịa ilegharị anya, a na-egosi ha gbasara otú ọrụ anyị si gaa n’oge ndị gara aga na otú o si aga ugbu a.
 27 | Olórí ẹ̀ka ẹ̀kẹ́ ìmọ̀ ẹ̀dá èdè				ọjọ́			
 28 | àtí èdè Nàìjíríà
 29 | ìFISọRí
 30 | Mo fi iṣẹ́ àpilẹ̀kọ mi yìí sọrí OlódÙmaré ọba tó dá mi, tó mọ mí, tó sì tún mọ̀ mí, ọba tí kÒ jẹ kí ojú tí mí tí ó sì kẹ́ mi, tí ó sì ńṣe aláàbÒ lórí mi láti inú Oyún mi títí di àkókÒ yìí. kí ó tẹ̀ síwájú ní ayé mi kí ó má padà lẹ́yìn mi láíláí Àmín. 
 31 | Bákannáà ni mo fi iṣẹ́ àpilẹ̀kọ mi yìí sọrí àwọn Òbí mi méjééjì tí ọlọ́run gba ọwọ́ wọn tọ́ mi; àti Mrs RO ọládiméjì, wọ́n gbìyànjú púpọ̀ ní orí mi kí ọlọ́run ọba bá mí kẹ́ wọn, kí ó bá mi gẹ̀ wọ́n kí ó sì bá mi san wọ́n ní ẹ̀san rere ó. Àmín Ò. 
 32 |  
 33 | ìDúPẹ́
 34 | Mo dúpẹ́ lọ̀wọ̀ ọlọ́run ọba, ọba àjọkẹ́ ayé, ọba àṣàkẹ́ ọ̀run, ọba tó ta sanmọ̀ bí ẹni tasọ, tó fayé sàpótí ìtìṣè. Mo dúpẹ́ pé olódÙmarè wà pẹ̀lú mi tí ó mú mi bẹ̀rẹ̀ láyọ̀ láti ọgọ́run-un lẹ́bÙrÙ títí mo fi de irinwó lẹ́bÙrÙ, tí kÒ sì padà lẹ́yín mi. Mó dúpẹ́ O.
 35 | YorÙbá bọ̀ wọ́n ní odÒ tó bá gbàgbé orísun rẹ̀ gbíbẹ ni yóÒ gbẹ, ni mo ṣe ńdúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn Òbì mi méjééjì fún ipa málegbàgbé tí wọ́n kó lórí ìgbésí ayé mi; Bàbá mi, Dígí mi, Hon ọládiméjì àti ìyá mi, Wúrà mi, Arábínrin Abọ́sèdé ọládiméjì, ẹ ṣe é púpọ̀, ọlọ́run ọba kÒ ní fi àwa èso yín payín lẹ́kún. ní àsìkÒ tí e ó jẹun ọmọ a Ò ní fiyín sàwátí, oúnjẹ ọmọ kÒ sì ní korÒ lẹ́nu yin, e ó jẹ ẹ́ pé O.
 36 | A Ò ni sánkú mọ́yin lójú, ẹ́ ó dàgbà, e Ò ní dàgbà ìyà. E o jèrè wa lágbára lọ́wọ́ elédÙwà Àmín. Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn ẹ̀gbọ́n mi Abíọ́dún, ọláídé àti ọlánikẹ fún àdúrótì àti ìmọ̀ràn yín lọ́tun lósì, mo gbà á ládúrà pé ohun tí ẹ ní lÒ láti jẹ́ asíwájú rere ọlọ́run ọba kÒ ní í fi wọ́n yín Àmín Ẹ ṣe é púpọ̀.
 37 | Bákan náà mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn olÙkọ́ mi gbogbo, pàápàá jÙlọ ọ̀mọ̀wé Lérè Adéyẹmí tí wọ́n jẹ́ olÙdámọ́ràn fún iṣẹ́ àpilèkọ yìí. ẹ ṣe púpọ̀ fún ìmọ̀ràn yín gbogbo, ìkọ́ni yín àti ìtọ́sọ́na yín. ọlọ́run olódÙmarè kÒ ní fi yín sílẹ̀ nígbà kọ́ọ̀kan, ẹ ó sì jèrè àwọn eso yín gbogbo Àmín. Mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn olÙkọ́ mi yÒókÙ náà fún omi ìmọ̀ tí wọ́n fún mí mú, bí Ò sàwọn kÒ semi. pàápàá jÙlọ Alàgbà Layọ̀ Ògúnlọlá, bàbá rere ni wọ́n ọlọ́run yóÒ tójú àwọn èso ti yín náà, ní bi gbogbo tí ẹ bá dé e ó má rí aláànú Àmín.
 38 | Bákan náà, mo dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn akẹgbẹ́ mi pátàpátà, àwọn bíi Àrẹ̀mú Olúfúnmi, ọṣhìn ọpẹ́mìípọ̀, Abíọ́lá, Olówólayémọ̀ ìrètíÒgo, SÙlàìmọ́n , Onífádé OlúbÙkọ́lá Adébímpé Adéọlá, Fámúyìwá Tósìn abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. Mo dúpẹ́ púpọ̀ lọ́wọ́ yín ọlọ́run yóÒ ṣe ọ̀nà oníkálukú wa ní rere Àmín.
 39 | Síwájú síi mo dúpẹ́ lọ́wọ́ gbogbo àwọn tí ó sún mọ́ mi, tí ó yí mi ká, tí wọ́n máa ńdún mi nínú, tí wọ́n kí í fẹ̀ kí ńbanújẹ́ nígbà kọ̀ọ̀kan. dídún dídún láà bá lé Oyin, adún lọ̀rọ̀ ti yín náà yóÒ máa jẹ́ Àmín.
 40 | Ní ìparí ohun gbogbo, mo fi ọpẹ́ fún ọba tó ju ọba lọ, ọ̀gbàgbà tíí gba aláìlárá, ọlọ́run ọba gbogbo àgbáyé, tún bọ̀ máa tẹ̀síwájú nínú ayé mi, máa ṣe amọ̀nà mi, máa ṣe ibi ìsádi mi títí láíláí. Àmín. Ẹ ṣeun O.               
 41 |  
 42 | ÀTẸ ÀKÒóNú
 43 | Àkọlé
 44 | ORí KìíNí
 45 | ìPILẹ̀Ṣẹ̀ IṢẹ́ ìWÁDìí
 46 | ìFÁÀRÀ 
 47 | Ihe A Na-eme
 48 | 
 49 | A na-ese ihe ndị na-adị n’akwụkwọ anyị, na-emepụtakwa vidio na ihe ndị a na-egere egere. A na-asụgharịkwa akwụkwọ anyị ndị e ji amụ Baịbụl n’asụsụ Ndị Ogbi nke. Ndị mmadụ bịa ilegharị anya, a na-akọrọ ha gbasara ụlọ akwụkwọ Baịbụl ndị a na-enwe na A na-ebi akwụkwọ anyị ndị e ji amụ Baịbụl. A na-ebi ihe karịrị nde iri abụọ na ise kwa afọ, na-ebugakwara alaka ụlọ ọrụ ndị e nwere ná mba dị iche iche akwụkwọ ndị e biri n’ihe karịrị narị asụsụ atọ na iri isii. A na-ebugakwara ọgbakọ Ndịàmà Jehova karịrị puku iri na ise akwụkwọ na
 50 | FíìmÙ jẹ́ ọ̀kan lára àṣà àtọ̀húnrìnwá tí a gbà láti ilẹ̀ Òkèèrè. Àwọn Òyìnbó aláwọ̀ funfun ni wọ́n gbé eré fìímÙ wíwÒ wá sí orílẹ́ èdè wa ní ọdún 
 51 | FíìmÙ akọ́kọ́ tí ó kọ́ jẹ́ wíwÒ wáye ní  ní ìlú èkó, alaalẹ́ ni wọ́n ńwo fíìmÙ yìí. Fún ọjọ́ mẹ́wàá bẹ̀rẹ́ láti ọjọ́ kejìlá di ọjọ́ kejìlélógún osÙ Òkú ọdún. Ní ìyàlẹ́nu ọmọ orílèdè Nàìjíría nì alákóso rẹ̀, nígbà tí tí ó jẹ́ ọmọ ìlú jẹ́ ẹni tí ó ṣe fíìmÙ náà. Láti ìgbà yìí ni eré fíìmÙ síṣe tì dì gbajúgbajà ní orílé èdè wa Nàìjíríà.
 52 | Ni ọdún ìjọba gẹ̀ẹ́ṣì ṣe Òfin kan tí wọ́n pè ní lábẹ́ Òfin yìí, ẹni tí ìjọba bá fọwọ́ sí ilé sinimá rẹ̀ nìkan ló le ṣe àfihàn fíìmÙ. Gbogbo fíìmÙ tí àwọn Òyìnbó fi ńhàn ní àkókÒ yìí kÒ ju ti gẹ̀ẹ́sì lọ Ekwasi sọ pé 
 53 | Àwọn fíìmìi náà jẹ́ ṣíṣe láti la àwọn olÙwÒran lójú, 
 54 | èyí ni pé fíìmÙ tí wọ́n ró pé yóÒ máá la àwọn adúlàwọ̀ lójú ni wọ́n ńfihàn. wọ́n gbà pé ńṣe ni àwọn ńṣe wọ́n lóore làá mọ́ lẹ̀ pé                                                                                                 
 55 | ọ̀kan lára àwọn fíìmÙ bẹ́ẹ̀ ni Onírúurú fíìmÙ ajẹmọ́ ìtàn bíbélì ni àwọn ọmọlẹ́yìn Kristi ìgbà náà ńfihàn. ọdún ni àwọn àlÙfáà fadá ìjọ́ àgÙdà bẹ̀rẹ̀ sí fi fíìmÙ itan JésÙ hàn kiri ní ilé èkọ́ àtí ní ààrín ìgboro, olóÒtú ìwé ìrÒyìn ṣé lámèyítọ́ fíìmÙ náà, ósì bu ẹ̀nu àtẹ́ lÙ ú pé ó tàbÙkÙ ìran dúdú. nínú fíìmÙ náà, èèyàǹ Dúdú Ní júdàsí, pétérÙ sì jẹ́ ẹ̀ẹ̀yàn funfun. OlóÒtú ìwé ìrÒyìn yíì sọ pé fíìmÙ náà n fí ẹ̀lẹ́yàmẹ̀yà hàn. èéṣe tí wọ́n fi gbé àwọ̀ dúdú wọ fun Júdàsì tó fi jésÙ hán tí pétérÙ akọ́ni sì jẹ́ èèyàn funfun? ìwọ̀n ìgbà tí kÒ ti sí àṣẹ fún àwọn adúláwọ̀ láti se fíìmÙ tiwọn, èrÒ báyéṣerí ilẹ̀ gẹ̀ẹ́sì ni wọ́n ń gbìn sọ́kàn àwọn adúláwọ̀, wọ́n sì ń lo fíìmÙ wọn láti polongo èto ìṣèlú gẹ̀ẹ́sì, ìṣe, àṣà, ìgbàgbọ́ àti ìmọ́ ìjìnlẹ̀ èrÒ wọn. wọ́n dá àjọ sílẹ̀, àwọn ìgbìmọ́ yìí ló sì ń gbé fíìmÙ kiri láti fi han àwọn ará ìlú. fíìmÙ Òyìnbó di ohun èlÒ fún ìtànkálẹ̀ èrÒ àti ète Òyìnbó nínú Jẹ́rìí sí èyí ó ní 
 56 | èróńgbà àwọn ìjọba Amúnisìn yìí lórí fíìmÙ ló fà á
 57 | tí àwọn àwÙjọ ìgbà náà kÒ fi ka eré fíìmÙ sí mọ́
 58 | Wọ́n ríi gẹ́gẹ́ bí agbẹnusọ àwọn amúnisìn.
 59 | idán Òyìnbó tí láì dúró lórí Òótọ́ àfi irọ́, tí wọ́n kàn fi ńpawó kírí.
 60 | Lẹ́yìn Òmìnira, ìjọba orílé-èdè Nàìjíríà kÒ fagì lé Òfin ìjọba Àmúnisìn tí ọdún , nítorí náà kÒ sì adúláwÒ tó láṣẹ láti ṣe àfihàn fíìmÙ ti-wa-ntiwa àyàfi àfihàn fíìmÙ ilẹ̀ Òkèèrè. ṣÙgbọ́n ní ọdún ni eré  fíìmÙ àkọ́kọ́ jáde sórí àtẹ àwÙjọ, ìwé ọ̀jọ̀gbọń Wọlé Ṣóyínká tí àkọlé rẹ̀ ńjẹ́ ni wọ́n yí sí eré fíìmÙ eyí sì ni ìgbà àkọ́kọ́ tí àwọn Òṣèré adúláwọ̀ farahàn nínú eré fíìmÙ ọmọ Nàíjíríà. Lára àwọn Àgbà Òṣèré bẹ́ẹ̀ ni olóÒgbé Wálé Ògúnyẹmí, Fẹ́mi, Dàpọ̀ Adélúgbà, àti abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ.
 61 | Nígbà tí ó di ọdún , eré fíìmÙ YorÙbá àkọ́kọ́ jáde èyí ni Àjàní Ògún tí ẹgbẹ́ Òṣèré Adé Adéyẹmí Afọláyan àti Dúró Làdúpọ̀ jọ ṣe Ní kété tí fíìmÙ yìí dórí àtẹ ni àwọn àgbà Òṣèré bíi Olóyè Ògúǹdé àti Bàbá Sàlá náa bẹ̀rẹ̀ sí ṣe akitiyan láti máa ṣe eré fíìmÙ YorÙbá pẹ̀lú àtìlẹyìn onímọ̀ àgbéjáde eré fíìmÙ, alàgbà ọlá Balógun. Àwọn eré olóyè Ògúǹdé tìó ti ṣe lórí ìtàgé tẹ́lẹ̀ ni wọ́n ṣe sínú fíìmÙ lára wọn ni Ayé Jáiyésimi , ÀrÒpìn ni Tènìyàn àti Àyọ̀nmọ́ Láti ìgbà yìí ní eré fíìmÙ YorÙbá ti ńbÙrẹkẹ̀ láwÙjọ. Àwọn Àgbà Òsèré bíi Oláìyá Bàbá Sàlá ìṣọ̀lá Ògúnsọlá Àlíu, Lérè Pàímọ́ ẹ̀dá Onílé ọlá, ọlá ọmọnìtàn Ajímájàsán bẹ̀rẹ̀ sí ṣe àfihàn eré wọn sínú sinimá dípÒ Orí ìtàgé. Wọ́n gbé fíìmÙ eré wọn kiri láti ìletÒ sí ìletÒ àti ìlú sí ìlú. ṢÙgbọ́n nígbà tí ìnáwó ìgbéjáde eré fíìmÙ sínú sinimá bẹ̀rẹ̀ sí Pọ̀ju agbára àwọn Òṣeré tó Ṣẹ̀Ṣẹ̀ ńdìde kÒ káa olóÒgbé ìṣÒlá Ògúnsọlá pẹ̀lú àtìlẹyìn oníṣÒwÒ ọmọ íbÒ kan dán eré fíìmÙ afíríkà, ẹ̀rọ fídíÒ se wÒ. Eré tí ó kọ́kọ́ jáde nípa lílo ẹ̀rọ kámẹ́rà onífídíÒ yìí ni àkọlé rẹ̀ ńjẹ́ Àjẹ́ ni ìyá Mì.
 62 | Ihe A Na-eme n’Ụlọ Ọrụ Anyị na Oge E Ji Aga Elegharị Anya Ebe Ahụ
 63 | 
 64 | Obi ga-adị anyị ụtọ ma ị gaa legharịa anya n’ụlọ ọrụ anyị dị iche iche nakwa n’ebe ndị anyị na-ebi akwụkwọ. Ebe a ka ị ga-anọ achọpụta ebe ụlọ ọrụ anyị dị na oge ndị ọbịa ji aga elegharị anya ebe ahụ.
 65 |  Lẹ́yìn tí wọ́n ti ṣe àṣeyege lórí fíìmÙ yìí ni àwọn Òsèré yÒókÙ bẹ̀rẹ̀ sí í gbé eré jáde nípa lílo ẹ̀rọ lá, ẹ̀rọ onífídíÒ. Wọ́n ríi pé ìgbéjáde fíìmÙ bẹ́ẹ̀ kÒ wọ́n kÒ sì sÒro. Lóní Òké àìmọye eré fíìmÙ YorÙbá ló wà nínú fọ́nrán fídíÒ, tí a lè gbélé wÒ láìdélé sinima.
 66 | Nígbà tí ó di ọdún eré fíìmÙ YorÙbá àkọ́kọ́ jáde  èyí ni Àjàní Ògún tí ẹgbẹ́ Òṣèré Adé Adéyẹmí Afọláyan àti Dúró Làdúpọ̀ jọ ṣe  Ní kété tí fíìmÙ yìí dórí àtẹ ni àwọn àgbà Òṣèré bíi Olóyè Ògúǹdé àti Bàbá Sàlá náa bẹ̀rẹ̀ sí ṣe akitiyan láti máa ṣe eré fíìmÙ YorÙbá pẹ̀lú àtìlẹyìn onímọ̀ àgbéjáde eré fíìmÙ  alàgbà ọlá Balógun. Àwọn eré olóyè Ògúǹdé tìó ti ṣe lórí ìtàgé tẹ́lẹ̀ ni wọ́n ṣe sínú fíìmÙ lára wọn ni Ayé  Jáiyésimi       ÀrÒpìn ni Tènìyàn        àti Àyọ̀nmọ́        Láti ìgbà yìí ní eré fíìmÙ YorÙbá ti ńbÙrẹkẹ̀ láwÙjọ. Àwọn Àgbà Òsèré bíi Oláìyá  Bàbá Sàlá  ìṣọ̀lá Ògúnsọlá Àlíu  Lérè Pàímọ́  ẹ̀dá Onílé ọlá   ọlá ọmọnìtàn  Ajímájàsán  bẹ̀rẹ̀ sí ṣe àfihàn eré wọn sínú sinimá dípÒ Orí ìtàgé. Wọ́n gbé fíìmÙ eré wọn kiri láti ìletÒ sí ìletÒ àti ìlú sí ìlú. ṢÙgbọ́n nígbà tí ìnáwó ìgbéjáde eré fíìmÙ sínú sinimá bẹ̀rẹ̀ sí Pọ̀ju agbára àwọn Òṣeré tó Ṣẹ̀Ṣẹ̀ ńdìde kÒ káa olóÒgbé ìṣÒlá Ògúnsọlá pẹ̀lú àtìlẹyìn oníṣÒwÒ ọmọ íbÒ kan Kenneth Nnebue dán eré fíìmÙ afíríkà  ẹ̀rọ fídíÒ se wÒ. Eré tí ó kọ́kọ́ jáde nípa lílo ẹ̀rọ kámẹ́rà onífídíÒ yìí ni àkọlé rẹ̀ ńjẹ́  Àjẹ́ ni ìyá Mì . Lẹ́yìn tí wọ́n ti ṣe àṣeyege lórí fíìmÙ yìí ni àwọn Òsèré yÒókÙ bẹ̀rẹ̀ sí í gbé eré jáde nípa lílo ẹ̀rọ lá  ẹ̀rọ onífídíÒ. Wọ́n ríi pé ìgbéjáde fíìmÙ bẹ́ẹ̀ kÒ wọ́n kÒ sì sÒro. Lóní Òké àìmọye eré fíìmÙ YorÙbá ló wà nínú fọ́nrán fídíÒ  tí a lè gbélé wÒ láìdélé sinima.
 67 | ìtẹ̀síwájú ńlá ni èyí jẹ́ fún ìdàgbàsokè eré-oníse YorÙbá àwọn fíìmÙ wọ̀nyí wà lárọ́wọ́tó  ó sì fi ayé sílẹ̀ fún àwọn tí kÒ le ka ìwé eré onítàn YorÙbá láti gbádún wọ́n nínú fíìmÙ. 
 68 | Orísíìrísìí Eré FíìmÙ YorÙbá 
 69 | ìsÒrí méjì pàtàkì nì àwọn onímọ̀ fíìmÙ bíí ọlọ́runtọ́ba Oju      :    àti pẹ̀lú pín eré fíìmÙ YorÙbá sí àwọn ni eré fíìmÙ mérìíyìírí tí wọ́n pè ní  àti eré fíìmÙ amẹ́rìká. Eré fíìmÙ merìíyìírí gẹ́gẹ́ bí àlàyé àti  a máa dálé ìtàn ìwásẹ̀ ìtàn akọni ìtàn gidi ẹbọ rírú àti ètÙtÙ síṣe. Àwọn ẹ̀dá ìtàn rẹ̀ a máa kún fún agbára ÒÒgÙn  agbára ẹ̀mí àìrí idán pípa àti àsepọ̀  pẹ̀lú àwọn Òrìsà àti agbára okÙnkìn míràn àpẹẹrẹ irú fíìmÙ bẹ́ẹ̀ ni eré Ògúǹdé bí Aiyé  Jaíyésimi  Àyanmọ́  fíìmÙ JìmÒh ÀlíÙ bíí Fọ́pọmọ́yọ̀ Àrẹ́lÙ  ÀgbÒ méjì abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. Àpẹẹrẹ eré fíìmÙ amẹ́rinwá nì àwọn eré Bàbá Sàlá bíi Òrun móoru        Àrẹ Àgbáyé         àti moṣebọ́látán      . 
 70 | Bí a bá fi kókó ọ̀rọ̀ inú àwọn fíìmÙ YorÙbá pín wọn sí ìsọrí a le sọ pé wọ́n ju ìsÒrí méjì Òkè yìí lọ. ó fẹ́rẹ̀ má sí irúfẹ fíìmÙ tí kÒ sí nínú fíìmÙ YorÙbá lónìí. Àpẹẹrẹ nì fíìmÙ ajẹmọ́ ìfẹ́ ólogbe bí tì Péjú Ògúnmọ́lá  ìmÙlẹ̀ ìfẹ́  JímÒh ÀlíÙ  Ewà  fíìmÙ ajẹmọ́ ọ̀daràn  amárabÙmásọ Dèhìndé ni gbajúmọ̀ onífíìmÙ bẹ́ẹ̀ bi àpẹẹrẹ ni owó Òkú ọ̀run  ọ̀tá pọ̀  fíìmÙ Ajẹmó ìmọ̀ ìtàn Lisàbí  AgbÒǹgbÒ Àkàlà  fíìmÙ AjẹmáwÙjọ fíìmÙ bẹ́ẹ̀ pÒ lọ́wọ́ Baba Wande  àpẹẹrẹ ni Obúkọ Dúdú ìkà Lọmọ ejÒ tí Olúwa ni ilẹ̀;  Oláíyá náà se irúfẹ fíìmÙ ajẹ  áwújọ bẹ́ẹ̀ bí àpẹẹrẹ  ọ̀kánlàwọn  onibúọrẹ  Àjẹ̀jì  ọkọ̀ ìbànújẹ́ abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. Eré fíìmÙ Ajẹmábo náà pọ̀ lórí àtẹ àpẹẹrẹ ni Bísọ́lá àti ÒdÒdÒ ẹ̀yẹ. Eré fíìmÙ Ajẹmẹ́sín náà pọ̀ láwÙjọ YorÙbá. Àwọn ọmọlẹ́yìn Krísítì ni wọ́n gbé irú eré bẹ́ẹ̀ jáde. Àpẹẹrẹ ni Agbára ńlá ìdè èṣÙ àti àpótí ẹ̀rí. Àwọn ni o gbé wọn jáde. Àpẹẹrẹ mìíràn ni àwọn fíìmÙ tí gbé jáde bí àpẹẹrẹ ogún ìbí mi  ègún àìmọ̀ àti abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. A tún rí àwọn fíìmÙ ajẹmọ ìṣèlú bíi ìjà Òmìnira  ṣaworo idẹ àti aṣọ funfun tí gbé jáde.
 71 | Ipa pàtàkì tí kÒ ṣe é fọwọ́ rọ́ sẹ́yìn ní àwọn eré fíìmÙ YorÙbá ti kó nínú ìdàgbàsókè orílẹ́-èdè Nàíjíríà àti nínú lítíréṣọ̀ abínibí Òun ló sì jẹ́ àwÒkóse fún fíìmÙ ẹ̀yà míìràn. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ẹ̀yà ìgbÒ gbé fíìmÙ wọn jáde báyìí  síbẹ̀ èdè gẹ̀ẹ́sì ni wọn nlÒ fíìmÙ YorÙbá  nìkan ló gbé eré jáde ní èdè abínibí pọ́ńbélé. Eré fíìmÙ wọ̀nyì ńfi ẹ̀yà YorÙbá àti èdè YorÙbá hàn bí ènìyàn ọ̀tọ̀ lágbàáyé  nítorí náà  ohun àmúṣÒga àti àmúyangàn ni eré fíìmÙ YorÙbá jẹ́ fún orílẹ́-èdè Nàìjíríà.
 72 | FíìmÙ AmárabÙmáṣọ jé eré fíìmÙ tí ó ní ìwúlÒ lọ́pọ̀lọ́pọ̀ nítorí ó máa ǹjé kí ÒǹwÒran ni ìmolára fíìmÙ náà ó sì máa ń jẹ́ kí ènìyàn ní ìrírí nípa ohun tí ó ǹ lọ́ ní àwÙjọ́ nítorí àwọn ìsẹ̀lẹ̀ àwÙjọ́ náà ni wọ́ǹ ń lÒ láti figbé eré fíìmÙ kalẹ̀. eré fíìmÙ ÀmárabÙmásọ́ maá ń fuǹ ni ní ìmọ̀ kíkún lórí àwọn ìwà ìbàjé àwÙjọ́ lórísírísí pẹ̀lú àwọn ọ́nà tì ìjọ́bà lè gbà látì borí irú àwọn ìwà ìbàjẹ́ bẹ́ẹ̀ èyí sì tÙn máa ńmú kí ìlọsíwájú bá àwÙjọ ènìyàn. 
 73 | Eré fíìmÙ amárabÙmáṣọ náà ni kókó ohun tí ìwádìí yìí dálé lórí. A ó ṣè àtúpalè eré fíìmÙ amárabÙmásọ ti YorÙbá àde Òní. a ó sì lo eré Lérè Pàímọ́ gẹ́gẹ́ bí àpẹẹrẹ mìí ìwádìí yìí.
 74 |  . 	èRèDí IṢẹ́ ìWÁDíì
 75 | YorÙbá bọ̀ wọ́n ní èéṣẹ́ kan kìí déédé ṣẹ́  bí kÒ bá sì nídi obìnrin kìí jẹ́ kúmólú  ìdí pàtàkì tí a fi yan iṣẹ́ yìí láàyọ̀ ní èrèdí iṣẹ́ ìwádìí.
 76 | Kókó iṣẹ́ ìwádìí yìí ni láti se àtÙpalè eré fíìmÙ amárabÙmásọ ède YorÙbá kí á sì lo eré Lérè Páímọ́ gẹ́gẹ́ bí àpẹẹrẹ.
 77 | ìdí pàtàkì tí mó fi yan iṣẹ́ yìí láàyÒ ní pé fíìmÙ jẹ́ ọ̀kan pàtàkì tí ó ńta àwìjọ jí sí ohun tí ó ńṣẹlẹ̀ ní àwÙjọ. ó ńjẹ́ kí àwÙjọ ní ìrírí mú ìtàn ìṣẹ̀dálẹ̀ ìtàn orírun àti ìtàn ìgbà ìwáṣẹ̀ pàápàá Àwọn oníṣe ọnà aláwÒmọ́ lítíréṣọ̀ a máa lo eré fíìmÙ láti dá ni lára yá  wọ́n a sì máa dá orísìírísìí àrà sì ìtàn tàbí eré wọn láti jẹ́ kí ó dún  kí ó lárinrìn kí ó sì jẹ́ ìtẹ́wọ́gbà fún àwọn ènìyàn.
 78 | ọ̀pọ̀lọpọ̀ ènìyàn ni ó ní àǹfààní láti wo eré fíìmÙ nínú ilé wọn bí wọ́n bá ní tẹlifísàn nílẹ́ wọn ìdì nìyí tí ó fi jẹ́ àgbéléwÒ wọ́n kÒ nílÒ láti màa jáde lọ sí ilé sinimá kí wọ́n tó le wo eré fíìmÙ.
 79 | Bákan náà kÒ sí eni tí fìímÙ wíwÒ kÒ wúlÒ fún  ó ní àǹfààní púpọ̀ fún àwọn ènìyàn kÒ sì sí ẹni tí kÒ le wo fíìmÙ ìbáà ṣe ọmọdé tàbí àgbà  ọ̀mọ̀wé tàbí púrúǹtÙ  ẹni tí kÒ kàwé . èyí jẹ́ kí ọ̀pọ̀ ẹ̀nìyàn ní ífé sí í níwọ́n ígbà tí ẹ̀nìyàn bà tì gbọ́ ẹ̀dẹ̀ yÒrÙbá tí wọ́n ńsọ́ níbẹ̀ ijó le gbádìn eré náà dáadáa.
 80 | Ohun tí ó tún gún mi ní kẹ́sẹ́ inú láti se ìwádìí yìí ni láti tan ìmọ́lẹ̀ sí àwọn ibi tí ó sókÙnkÙn ní. eré fíìmÙ AmárabÙmasọ́ bíi Ogun Àgbẹ́kọ́yà àti Ògbírí Ẹlẹ́mọ́sọ́ ti olóyè lérè pàímọ́ kọ́  ẹ̀dá Onílé ọlá Ò  Láti sé àyèwÒ rẹ̀ finífíní  kí ohun tí Òǹkọ̀tàn gbìyàǹjú láti sọ le ijé tawotọ̀gbẹ̀rì. Abefẹ́lẹ́ ìmọ́ tì a ó fi la ìfun àti èdọ́ eré fìímÙ yìí kí ó le yé ni dáadáa ní tíọ́rì sosiọ́lọ́jì lítíréṣọ tí  ó tẹ̀lẹ́ èrÒ nítorì YorÙbá bọ̀ wọ́n ní ohun tó la fií ńwé wa èpo èpà ló jọ pósí èlírí ẹṣẹ̀ méjéèjì ìjàpá ló jọ àrán ọ̀pẹ. Tíórì yìí ni ó bá àwọn eré fíìmÙ méjéèjì yìí mu jÙ  ìdí nìyí tí a ó fi lÒó làti yàn nàná àwọn eré fíìmÙ náà.
 81 | Iṣẹ́ ìwádìí yìí wÙ mí nítorì pé ni ó tún ní ìmọ̀ nípà ìgbàgbọ́ YorÙbá nínú elédúmárè ÒÒgÙn Òrìsà abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. pàápàá jÙlọ a ó tún wo irú ìhà tí eré náà ko si étÒ àwÙjọ wa Nàìjíríà àti bí Òǹkọ́tàn tún ṣe lo èdè lórísìírísìí ọ̀nà láti fi fa kÒmóÒkun àwọn eré fíìmÙ náà yọ.
 82 | .	IBI Tí ìWÁDìí GBÒÒRÒ Dé
 83 | Nínú iṣẹ́ ìwádìí yìí a ó mẹ́nú ba ìdìde àti ìdàgbàsókè eré fìímÙ. A ó ṣe àtúpalé fìímÙ àgbéléwÒ Ogun Àgbẹ́kọyà àti Ògbórí Ẹlẹmọ̀ṣọ́ tí olóyè Lérè Pàímọ́ kọ  a ó sì fi ojú tíọ́rì lítíréṣọ̀ tí ó tèlé ìlànà àti èrÒ wo fíìmÙ náà.
 84 | Ní ìbẹ̀rẹ̀ isé ìwádíì yìí a ó ṣe ìfáàrà lórí iṣẹ́ ìwádìí yìí lẹ́yin èyí a ó mẹ́nuba èrèdìí iṣé ìwádìí. Ní orí yìí náà ni a ó ti sàlàyé lórí ibi tí ìwádìí gbÒÒrÒ  dé Àǹfààní iṣẹ́ ìwádìí pẹ̀lú ìfÙnítumọ̀ àwọn àsàyàn ọ̀rọ̀.
 85 | Ní orí kejì ni a ó ti ṣe iṣẹ́ àwọn aṣáájú  ìbẹ̀rẹ̀ àti ìdìde eré fíìmÙ ÀgbéléwÒ YorÙbá a ó wo ìpínsísÒrí eré fíìmÙ YorÙbá. Bákan náà a ó wo eré AmárabÙmáṣọ nínú eré fíìmÙ YorÙbá  àti àbÙdá àdání rẹ̀ léyín èyí á ó sẹ àmúlÒ tí ó tẹ̀lẹ̀ ìlànà àti èrÒ fún àtúpalẹ̀ iṣẹ́ ìwádìí yìí. Ní ìparí abala yìí a ó wọ ìtàn ìgbésí ayé olóyè Lérè Páímọ̀  ẹ̀dá onílé ọlá .
 86 | Ní orí kẹta iṣẹ́ ìwádìí yìí ni a ó tí ṣe àgbéyéwÒ àwÙjọ tí ó bí eré fìímÙ Ogun Àgbékọ́yà àti Ogbórí Ẹlẹ́mọ̀ṣó  àhupọ̀ ìtàn eré fìímÙ méjéèjì ìmúra àti ohun èlÒ Òsèré nínú eré fìímÙ wọ̀nyí  àfihàn Òṣèré gẹ́gẹ́ bí àfìhàn àwÙjọ pèlú ìlÒ iná míí eré fìímÙ méjéèjì.
 87 | Ní orí kẹrin ni a ó ti wo kókó ọ̀rọ̀ inú eré méjéèjì  ihà tí Olóyè léré páímọ́ kọ sí rÒgbÒdìyán àti ìtàjẹ̀sílẹ̀  a ó wo ìlÒ èdè nínú eré méjéèjì a ó sì ṣe ìgbéléwọ̀n eré méjéèjì gẹ́gẹ́ bí eré amárabÙmásọ. 
 88 | Ní orí karÙn-ún tí ó gbẹ̀yìn ìpín iṣẹ́ ìwádìí yìí ni a ó ti ṣe àkójọpọ̀ àbọ̀ ìwádìí  àmúyẹ àti àléébÙ  ìmọ̀ràn fún ọjÒ iwájú a ó sì fi iṣẹ́ ìwádìí náà gÙúnlẹ̀.
 89 |  . 	ọGBọ́N ìWÁDìí Yìí
 90 | Nínú àwọn iṣẹ́ ìwádìí tí ó bá jẹ mọ̀ irú èyí ọgbọ́n ìwádìí ṣe pàtàkì púpÒ nítorí láìṣe ìwádìí yÒó nira láti ri Òkodoro ọ̀rọ̀ lórí ìwádìí yìí. 
 91 | Oríṣìíríṣìí ọgbọ́n ìwádìí ni àwọn asèwádìí ìmọ̀ ìjìnlẹ̀ yorÙbá máa ńlÒ láti se ìwádìí lára àwọn ọgbọ́n ìwádìí náà ní wọ̀nyií. 
 92 |          Lílo ọgbọ́n ìwé kíkà: Aṣèwádìí yÒó ka orísìíísìí ìwé lórí iṣẹ́ tí ó fẹ́ ṣe ìwádìí lé lórí kí ó le rí ohun gidi kọ lórí iṣẹ́ rẹ̀ kí ó sì lè ní ìmọ̀ nípa iṣé tí ó fẹ́ ṣe. Asèwádìí tí kÒ bá kàwé iṣẹ́ rẹ̀ yÒó kan dàbí iṣẹ́ lásán ni kÒ sí ní tẹ̀ wọ̀n ẹ̀rọ fídíÒ téèpÙ àti fọ́nrán ó sì lè jẹ́ èyí tí asèwádìí yÒó kọ ìwádìí rẹ̀ sílẹ̀.
 93 | ọgbọ́n ìwádìí mìíràn ni ìfọ̀rọ̀ wánilẹ́nuwÒ  irú ọgbọ́n ìwádìí yìí ni yÒó wúlọ̀ fún iṣẹ́ àpilẹ̀kọ yìí. ó má a ńjẹ́ kí asèwádìí tètè rí èrÒjà ìwádìí gbà lẹ́sẹ̀kẹṣẹ̀ o situn maa ńje kí aséwádí mọ̀ bọ́yá ibẹ́ẹ́re yée tabi ko yé e. ÀléébÙ kan tí ó kàn ní ní pé  ó máa ńná ènìyàn lówó púpọ̀ sÙgbọ́n ará ìwádìí náà ní ìnáwó wà ènìyàn kÒ le jókÒ tẹtẹrẹ sí ojú kan kó máa retí ohun tí ó fẹ́ kọ silẹ lórí iṣẹ́ ìwádìí rẹ́. Fún ìdí èyí kìí se àléebÙ ńlá kan ni owó níná nínú iṣẹ́ ìwádìí nínú ará ohun tí a mọ̀ mọ gbogbo iṣẹ́ ìwádìí síṣe ni. 
 94 | ọgbọ́n ìwádìí mìíràn ni lílọ sí orí ẹ̀rọ ìtàkÙn àgbáyé láti lọ ṣe ìwádìí tí ó péye lórí iṣẹ́ tí a fẹ́ ṣe.
 95 | ọgbọ́n ìwádìí tí a lÒ nínú iṣé yìí ni fífí ọ̀rọ̀ wá ni lẹ́nu wÒ. Ní àkọ́kọ́ mo rin ìrìn àjÒ lọ sí ọ̀dọ̀ Olóyè Lérè Pàímọ́ láti lọ fi ọ̀rọ̀ wá wọn lẹ́nu wÒ lórí àwọn ohun tí a nílÒ fún iṣẹ́ ìwádìí yìí tí ó sì sókìnkìn sí mi. mo ra téèpÙ pẹ̀lú fọ́nrán tí n ó lÒ láti fi gba ohun wọn sílẹ̀ èyí mú kí iṣẹ́ yìí yá púpọ̀ mó sì tÙn ṣe àkọsílẹ̀ ìfọ̀rọ̀ wánlẹ́nuwÒ náà pẹ̀lú.
 96 |  . 	ÀǹFÀÀNí IṢẹ́ ìWÁDìí Yìí
 97 | ìwádìí yìí wúlÒ púpÒ ní gbogbo ọ̀nà ní àkọ́kọ́ ìwádìí yìí fún ní àǹfààní láti ni ìmọ̀ kíkún nípà eré fìímÙ àgbéléwÒ YorÙbá eléyìí sì mú ki ìmọ̀ tẹ̀síwájú bí ìmọ̀ ènìyàn bá sì ńtèsíwájú dájúdájú àwÙjọ tí ènìyàn náà wà kÒ ní dúrÒ sí ojú kan bí adágún omi. ÀwÙjọ̀ náà yóÒ sì máa tẹ̀síwájú lati ìgbà dé ìgbà.
 98 | ọ̀nà mìíràn tí iṣẹ́ ìwádìí yìí fi wÙlÒ ní pé Ò jẹ́ kì àwọn Òsèré tàbí àwọn onísé ọnà aláwọ̀mó lítíréṣọ̀ ronú jínlẹ̀ lí wọ́n tó gbé eré fìímÙ jáde nítorí bí wọ́n bá ti níi lọ́kàn pé àwọn akẹ́kọ̀ọ́ lè wá láti ṣe ìwádìí tàbí ṣe lṣẹ́ lámẹ̀yítọ́ lé e lórì   wọná gbìyànjú láti gbe eré tí yóÒ wúlÒ tí yÒó sì kọ́ ni lẹ́kọ̀ọ́ tí yÒó sì kún fún àsàtúnsà ọpọlọlọ. Wọn kÒní fẹ́ gbé eré sákáká jáde fún àwọn ènìyàn láwÙjọ. 
 99 | Òná mìíràn tí ìwádìí yìí fi wúlÒ ni pé ó jẹ́ kí n mọ̀ nípa eré fíìmÙ Ogun Àgbẹ́kọ̀yà àti Ògbórí Ẹlẹ́mọ̀sọ́ àti eré fìímÙ lápapọ ó sì jé kì ńmọ nípa Òǹkọ̀tàn  ìsÒro tí wón máa ńdojú kọ kí eré tó di gbígbé jáde  ó jẹ kí ńmọ ohun tí ènìyàn nilÒ kí ó tó le jẹ ọ̀kan lára Òǹkọ̀tàn àti Òsèré pàápàá. 
100 | Àǹfààní mìíràn ni pé ó jẹ́ kí ńmọ ohun tí eré amárabÙmáṣọ jẹ́  àbÙbá àdání rẹ̀ pẹ̀lú àwọn ohun tí a máa ńbá pàdé nínú irú ìsÒrí eré fìímÙ báyìí. 
101 | Iṣẹ́ ìwádìí yìí wúlÒ fún akékọ̀ọ́ tí ó bá fẹ́ ṣe irú iṣẹ́ báyìí ní ìgbà mìíràn fún ìdí èyí iṣẹ́ ìwádìí yìí wúlọ̀ púpọ̀ ó sí tún wà gẹ́gẹ́ bí ìtọ́sọ́nà tí ó dára fún àwọn akékọ̀ọ́tí ó ńbọ́ léyin tí ó bá mú irú àkọlé yìí gẹ́gẹ́ bí orí ọ̀rọ̀ fún iṣẹ̀ ìwádìí rẹ̀. 
102 | Iṣẹ́ àpilẹ̀kọ yìí yÒó tún jẹ́ àfikún sí àwọn iṣẹ́ ìsáájú yÒó sì tún ṣe àfihàn Alagbà Léré Pàímọ́ fúnra rẹ̀. èyí yÒó sì fún àwọn ènìyàn tí kÒ mọ̀ ọ́n ní àǹfààní láti ka nǹkan ní parẹ̀ àti láti mọ ohun ti ó sókúnkún sí wọn nípa Òsèré náà. 
103 | Ní àkọ́tàn  iṣẹ́ ìwádìí yìí yÒó ran àwọn àkékọ̀ọ́ ti ó ńbọ lẹ́yin wá ọ̀la lọ́wọ́ lati le ní Òye kíkín lóri ìlànà tí à ńtẹ̀lẹ́ láti ṣe àtúpàlẹ eré fìímÙ amárabÙmáṣo YorÙbá Òde Òní. 
104 | Sí ìdí nìyí tí mo fi kàá sí ọ̀rọ̀ tó takókó nínú iṣẹ́ ìwádìí. Eré amárabÙmáṣọ ni àwọn eré tí. 
105 |  . 	ìFúNíìUMọ̀ ÀWọN ÀṢÀYÀN ọ̀Rọ̀
106 | AmárabÙmáṣọ ni àwọn fìímÙ tí ó máa ńmú kí ìmọ̀lára ẹni ga tí ó kún fún rÒgbÒdìyàn tí ìṣẹ̀lẹ̀ inú rẹ̀ sì máa ńkó ni lọ́kàn sókè.                                                                                                                                                                         
107 |  
108 | ORí KEJí
109 | AÁYAN ọ̀Mọ̀RÀN
110 |  .Ò	ìFÁÀRÀ
111 | Ní orí yíì a fẹ́ ṣe àgbéyẹ́wÒ èrÒ àwọn ọ̀mọ̀ran lórí íbèrè àti ìdìde eré fiímÙ YorÙbá. Síwájú síi  a ó wo ero àwọn ọ̀mọ̀ràn nípa ìdìde àti ìdàgbàsókè fíìmÙ YorÙbá bákan náà a ó wo bí àwọn onímọ̀ ṣe pín fíìmÙ YorÙbá sí ìsọ̀rí lọ́kan Ò jọ̀kan a ó sì ṣe àgbéyẹ̀wÒ tíọ́rì ìṣàmúlÒ tí a pè ní tíọ́ri lítíréṣọ̀ tí ó tẹ̀lẹ́ ìlànà àti èrÒ  Ní ìparí ìpín yìí a ó wo ìtàn ìgbésí ayé Olóyè Lérè Pàímọ́  ẹ̀dá onílé ọlá 
112 | .	ìBẹ̀Rẹ̀ ìDìDE ÀTI ìDÀGBÀSọ́KE ERé FíìMù YORùBÁ         
113 | FíìmÙ jẹ́ ẹ̀yà eré oniṣe tí a ti ká sínú fọ́nrán ìwÒran tí ó jẹ́ mó ìrírí  ìgbórí  ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó jẹ mọ́ àwÙjọ̀ tàbí àṣà àti ẹ̀sìn kan láti ṣe eré kí àwọn ÒǹwÒran ba lè rí ọgbọ́n kan tàbí méjì kọ́ níbẹ̀.
114 | ọdún nì àwọn ìjọba Amúnisìn kọ́kọ́ ṣe àfihàn fíìmÙ nílẹ̀ Nàìjíríà nig bọ̀ngàn nlá ní ìgboro èkó ọmọ ba èkó ìgbà náà ló sì wo eré náà. Làti ìgbà yìí náà sì nì igi fíìmÙ fi bẹ̀rẹ̀ sí ní ta egbÒ mólè ní orílé èdè Nàìjìrià. ọdún        ni ìjọbá Gẹ̀ẹ́sì ṣe Òfin kan tí wọ́n pè ní lábẹ́ Òfin yìí  ẹni tí ìjọbá bá fọwọ́ sí ilé sinimá rẹ̀ nìkan ló le ṣe àfihàn fíìmÙ nì àsìkÒ náà  kÒ sí adúláwÒ kan tí ìjọba fún ní àṣẹ àti máa se àfihan fíìmÙǹ Gbogbo fíìmÙ tí àwọn Òyìnbó sì ńṣe àfihàn rẹ̀ kÒ ju àṣà gẹ̀ẹ́sì lọ.
115 | èyí ni pé fíìmÙ tí wọ́n rÒ pé yóÒ máa la àwọn adúláwÒ lójú ni wọ́n ńṣe àfihàn rẹ̀  Wọ́n gbà pé ṣe ni àwọn ńṣe ẹya YorÙbá ní oore.
116 | ọ̀kan-Ò-jọ̀kan irú fíìmÙ bẹ́ẹ́ sì wà lásìkÒ náà bìi fíìmÙ ajẹmọ-ìtàn Bíbẹ́lì ni àwọn ọmọlẹyìn Kristi ìgbà náà ńfi hàn kiri.
117 | ọdún ni àwọn àlÙfáà fadá ìjọ àgÙdà bẹ́rẹ́ sí fi fíìmÙ ìtàn JésÙ hàn kiri ní ìlú èkóǹ OlóÒtú ìwé ìrÒyìn ṣe lámẹ̀yítọ́ fíìmÙ náà  ó sì bu ẹnu àtẹ́ lÙ ú pé ó tàbÙkÙ ìràn ènìyàn dúdú nípa àfihàn Júdásí tí ó ṣẹ́ JésÙ  nígbà tí PétérÙ  tí ó siṣẹ́ takuntakun sì jẹ́ ènìyàn funfunǹ OlóÒtú ìlé ìrÒyìn yìí sọ pé fíìmÙ náà ńfi ẹlẹ́yàmẹ̀yà hàn.
118 | èrÒ báyéṣerí ilẹ̀ Gẹ̀ẹ́sì ni wọ́n ńlo fíìmÙ láti gbin sọ́kàn àwọn adúláwọ̀ pẹ̀lú èrÒńgbà àti polówó ètÒ ìṣèlú Gẹ̀ẹ́sì  àṣà àti ìgbàgbọ́. ìjọba amúnisìn tún dá àjọ sílẹ̀  àwọn ìgbìmọ̀ yìí ló sìńgbé fíìmÙ kiri láti fi hàn ìlú.
119 | LásìkÒ ogun àgbáyé kejì  fíìmÙ ogun tó fi ìwá ìbàjẹ́ àti ìká Òyìnbó hàn ló gorí àtẹ̀ fíìmÙ Òyìnbó wa di ohun èlÒ fún itànkàlẹ̀ irọ́ àti èké Òyìnbóǹ náà jẹ́rìí sí èrÒ Adéyẹmí nípa sísọ pé:
120 | èrÒngbà àwọn adúláwọ̀ ìgbá náà ni pé fíìmÙ lÒ dára nítorí pé ó jẹ́ agbẹnusọ àwọn amúnisín idán ÒyìnbÒ tí kìí dúró Òótọ́ àfi irọ́  ti wọ́n kàn fi ńpawó kìrí.
121 | Ní àwújọ YorÙbá  eré oníṣe tí olóÒgbè Ògúǹdé jẹ́ bàbá ìsàlẹ̀ rẹ̀ ni ó jẹ́ àwÒta tàbí orísun fún àwọn olÙṣe fíìmÙ fíìmÙ YorÙbá àkọ́kọ́ jadè sórí àtẹ ní ọdún ìwé ọ̀jọ̀gbọ́n Wọlé Sóyínká tí àkọlé rẹ̀ ńjẹ́ ni wọ́n yí sí eré fíìmÙ náà. èyí sì ni ìgbà àkọ́kọ̀ tí àwọn Òṣèré adúláwọ̀ farahàn nínú eré Nàìjíríà. Lára àwọn àgbà ọ̀sèré inú fíìmÙ náà ni olóÒgbé Wálé Ògúnjanì  Fẹ̀mi Dàpọ̀ Adélúgbà.
122 | FíìmÙ YorÙbá àkọ́kọ́ ni ti ọla Balógun tí wọ́n pè ní Ajàní Ògún fíìmÙ inú àgbá ni ọdún        ni ó jáde láti ọwọ́  ẹgbẹ́ Òsèré Dúró Ládípọ̀ àti Adéyẹmí Afọláyan. Ní kété tí fíìmÙ yìí dórí àtẹ ni àwọn àgbà Òṣèré bíi Olóyè Ògúnde ti bẹ̀rẹ̀ sí ńṣe akitiyan láti máa ṣe eré fíìmÙ pẹ̀lú àtìlẹ́yìn onímọ̀ àgbéjáde eré fíìmÙ  Alagbà ọlá Bálógun. Àwọn eré Olóye Ògúnde tí a ti ṣe lórí ìtàgé tẹ́lẹ̀ ni wọ́n ṣe sínú fíìmÙ. Lára wọ́n ni Aiyé        Jáiyésimi          ÀrÒpin N Tènìà        àti Àyànmọ́           láti ìgbà náà sì ni ìdàgbàsókè ti ńdé bá àgbéjáde fíìmÙ ni àwÙjọ YorÙbá.
123 | Àwon àgbà Òṣèré bí ìsọ̀la ÒgÙnsọ́láJímoh ÀlíÙ  Lẹ́rẹ́ Pàímọ́  ọlá ọmọnìtàn óAjímájàsán. Ò bẹ̀rẹ́ sí ní ṣe àfihàn eré wọ́n ní sinimá dípÒ ìtàgé  wọ́n sì n gbé eré wọn kiri láti ìletÒ sí ìletÒ.
124 | FíìmÙ àgbétéwÒ YorÙbá àkọ́kọ́ jáde ní ọdún        Alàdé Arómirẹ́ ló ṣe é  ó pé akọlé rẹ ni Àjẹ ni ìyámi. ìgbéjáde eré fíìmÙ sí sinimá ti pọ̀ju agbara àwọn Òṣèré lọ ni Àlàdé fi gbé fíìmÙ rẹ̀ jáde sí orí káséètì lẹ́yìn tí ó ṣe àṣeyege  ni àwọn Òṣèré yÒkÙ bẹ̀rẹ́ si ní tẹ̀lẹ́ bí OlóÒgbé ìṣọ̀lá Ògúnṣọlá se gbé fíìmÙ rẹ̀ jáde lẹ́yìn ti Àlàdé eléyìí tí ó pe àkolé rẹ̀ ní Ajẹ́ ni ìyá mi. Ní àkókÒ bágbámu yìí  ọ̀pọ̀lọpọ̀ fíìmÙ YorÙbá ló tí wà nínú fọ́nrán fídíÒ tí a sì le gbé ilé wÒ láídélè sinimá.
125 | ìdìde fíìmÙ láwÙjọ jẹ́ nǹkan tí ó sẹlẹ̀ ní síṣẹ̀-n-tẹ̀lẹ́ gẹ́gẹ́ bi a ti rí i nínú ìtàn. A ríi pé ọ́pọ́lọ́pọ́ ǹkàn ló sí ran ìdìde fíìmÙ yorÙbá lọ́wọ́ bi ọ́nà àtì gbà ara ẹ́ní lọ́wọ́ ìmúnìsìn gẹ́gẹ́ bì Adèyẹmí        sè sọ́  ó tọ́ka sí àwọn kókó mìíràn tí ó ran ìgbéjáde fíìmÙ lọ́wọ́ lẹ́yìn ìmúnisìn. 
126 | Àwọn Òṣèré fíìmÙ bẹ̀ré fíìmÙ àgbéléwó nìtórì wọ́n ríi pé wàhàlà tó rọ́ mọ́ gbígbé jáde rẹ̀ kó pÒ tó ti inú àgbá àti pé wọ́n le parí fíìmÙ àgbéléwÒ ní orílé-èdè Nàjìríà láì dé Òkè Òkun  kÒ sì rọrÙn láti ṣe fíìmÙ sú àgbá bí  inú káséètì àgbéléwÒ. Ohun tí mo fẹ́ fà yọ ni pé ọ̀dá owó àwo koro ni kÒ jẹ́ kí àwọn Òṣèré fíìmÙ inú àgbá ṣe mọ́  tí wọn fi yàn ti inú kásẹ́ẹ̀tí tí kÒ ní gba owó púpọ̀. Eléyìí sì mú ìdìde bá eré fíìmÙ YorÙbá. 
127 |   Bákan náà  ìwá ọ̀daràn tí ó pọ̀ ní alẹ́ tún ran ìdidè fíìmÙ àgbéléwÒ YorÙbá lọ́wọ́  nítorí wọ́n ni  Òru Ò mọ ẹni ọ̀wọ̀  èyí ló mú kí àwọn ènìyàn súnrakì láti lọ máa wo fíìmÙ ni alẹ́  ẹ má gbàgbé pé alaalẹ́ ni àwọn oní fíìmÙ inú àgbá máa ńṣe àfihàn fíìmÙ ní sinimá. èyí yóÒ sì mú kí olè jíjà pọ̀ nítorí àwọn ènìyàn yóÒ lọ wo sinimá bí Ò bá ti di alé.
128 | Àkíèsí fi hàn pé fíìmÙ àgbéléwÒ ti di ọ̀kan pàtàkì nínú iṣẹ́ ọnà ti lẹ̀ sọ pé:
129 | Gbígbà pẹ̀lú Lenin pé fíìmÙ nì ó 
130 | ṣe pàtàkì jÙ ninú àwọn iṣẹ́ ọnà
131 | kÒ sọ pé a ńṣe ojúsàájú
132 | tàbí pé à ńfi ìdájọ́ sègbè 
133 | ìdí tí èyí fi rí bẹ́ẹ̀ ni pé  fíìmÙ àgbéléwó YorÙbá ńṣe àfihàn ìṣẹ̀lẹ̀ ojoojúmọ́ yálà inú  ẹbí  ọ̀rọ̀ Òṣèlú  ọ̀rọ̀ ajé ìmọ̀ ìjìnlẹ̀  ẹ̀sìn  àṣà èdè  oúnjẹ abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ tàbí ohunkóhun tó jẹmọ́ ìbágbépọ̀ ọmọnìyàn nítorí náà  a kÒ jayÒ pa láti sọ pé fíìmÙ ṣe pàtàkì  sÙgbọ́n kìí ṣe pé mo fi ojú rénà pàtàkì iṣẹ́ ọnà yÒókÙ bí eré orí ìtàgé eré ajẹmórin àti àwọn lítíréṣọ̀ alohÙn yÒókÙ lọ́kan-Ò-jọ̀kan. 
134 | Àwọn ohun mìíràn tó tún fa ìdìde fíìmÙ àgbéléwÒ ni àǹfààní èrÒ amóhúnmáwÒrán àti ẹ̀rọ fídíÒ tí àwọn ènìyàn ní nínú ilé wọn ìgbàkugbà náà sì ni wọ́n le wo fíìmÙ tí wọ́n bá fẹ́
135 | Bákan náà  àwọn kan dá ẹgbẹ́ onífídíÒ sílẹ̀  iṣẹ́ ẹ  ti wọn ní kí wọ́n máa yá ènìyàn ní fíìmÙ pẹ̀lú owó pọ́ọ́kúǹ èyí wà fún ọ̀pọ̀ ènìyàn tí agbára wọn kÒ ká ríra káséètì fíìmÙ àgbéléwÒ ní Òódúnrun náírà tàbí ní àǹfààní láti yá kásẹ́ẹ̀tì fíìmÙ YorÙbá tó bá wÙ wọ́n ní ogójì nàìrà tàbí ní Àádọ́ta náírà.
136 | Ohun mìíràn tí ó tún mú kí fíìmÙ àgbéléwÒ tànkálẹ̀ ní èdè tí wọ́n fi ńṣe àgbékalẹ̀ fíìmÙ náà  èyí tí ó níí ṣe pẹ̀lú àṣà àwÙjọ àwọn tí wọ́n ńṣe fíìmÙ náà fún. Fún àpẹẹrẹ Àlàmú      :    sọ pé  
137 | èdè àti  àṣà ọmọníyàn bá 
138 | ara wọn tan tímọ́tímọ́ 
139 | ọmọ inú àṣà ni èdè jẹ́ a sì máa ń lo èdè láti gbé àṣà lárugẹ Nítorí náà  èdè YorÙbá tí wọ́n fi ńṣe fíìmÙ ńṣe àfihàn àṣà àwÙjọ YorÙbáǹ èyí mú kí àwọn fíìmÙ YorÙbá di àtẹ́wọ́gbà jákèjádÒ ilè Nàìjíríà àti ní Òkè Òkun.
140 | Bí a bá fẹ́ wo ìwé eré onítàn àti àwọn ìwé mìíràn tí ó gbé eré oníṣe jáde sí fíìmÙ ìmọ̀ nípa àṣà àyíká ní wọ́n ńlÒ. Inú àwọn eré oníṣe wọ̀nyí ni àwọ Òǹkọ̀tàn tí ńsọ̀rọ̀ nípa ìṣẹ̀lẹ̀ àwÙjÒ tàbí àyíká tàbí ọ̀rọ̀ tí ó ńlọ láwÙjọ wọn Àpẹẹrẹ irú àwọn ìwé lítíréṣọ̀ bẹ́ẹ̀ ni KÒ ṣe ẹ́ gbé eyí sọ̀rọ̀ lórí ìwá ìbàjẹ́tó máa ńwáyé ní ibi iṣẹ́ ìjọba. Bákan náà Rẹ́rẹ́ rún  ńsọ̀rọ̀ lórí ìdàgbàsókè ọ̀rọ̀ ajé nígbà tí ọmọ OlókÙn Ẹṣin ńsọ̀rọ̀ nípa Òmìnira  BaṣÒrin gáà sì ńfi ìwà ìbàjẹ́ àwọn tí wọ́n ńda ojú àṣà bólẹ̀ hàn
141 |  ìPíNSíSÒRí ERé FíìMù YORùBÁ 
142 | ọ̀kẹ́ àìmọye eré fíìmÙ ni ó ńjáde sóró àtẹ lójoojúmọ̀ pàápàá jÙlo eré YorÙbá bía ti ri àwọn tí ó ńṣe eré ìbílẹ̀ YorÙbá m a rí àwọn tí ó dá lórí ìgbálódé tàbí àṣà Òkééré tí Òlàjú mú wá
143 | Eré fíìmÙ àgbéléwÒ kÒ wà ní ọ̀wọ̀ kan rárá  onírúurú kókó ni ó forí mú sínú ọ̀kọ̀ọ̀kan wọn bì a bá wo ohun tí ìtàn dálé  àhupọ̀ eré  àti àkóónú wọn  a ó le sọ irú ìsÒrí àti ìpele tí ó yẹ kí á pín ọ̀kọ̀ọ̀kan sí
144 | ọ̀pọ̀lọpọ̀ onímọ̀ ló ti siṣẹ́ lórí ìpín sísọ̀rí eré fíìmÙ YorÙbá lára wọn ni Àlàmú ó Àdélékè    ó    ọlọ́run tọ́ba ójÙ          ógúndèjì         Adéyẹmí         Aó ṣe àgbéyẹ̀wÒ bí àwọn onímọ̀ yìí ṣe pín eré fíìmÙ YorÙbá sí ìsọ̀rí lọ́kan-Ò-jọkan  
145 | Àlàmú pín àwọn fíìmÙ inú àgba tí ó jáde láàrin ọdún mẹ́wàá àkọ́kọ́ sí ìsÒrí yíì:
146 | 
147 | Tí a bá lo àkóónú àti sítáì gẹ́gẹ́ 
148 | Bí ọ̀pá Òdiwọ̀n  a rí ìsọ̀rí fíìmÙ 
149 | YorÙbá mẹ́rin tí wọ́n ṣe jáde ni 
150 | Ààrin ọdún mẹ́wà àkọ́kọ́ àwọn ni 
151 | 	FíìmÙ ajẹmọ́ ìmọ̀ ayé ẹ̀dá láwÙjọ 
152 | 	FíìmÙ ajẹmọ ìmọ̀ ìtàn 
153 | FíìmÙ ajẹmọ́-ọ̀ràn
154 |  FíìmÙ apamlẹ́rín-ín
155 | Adélékè      :     pín fíìmÙ YorÙbá sí ìsọ̀rí wọ̀nyí
156 | FíìmÙ adálórí ọ̀ràn
157 | FíìmÙ ìtàn ìwáṣẹ̀
158 | FíìmÙ ajẹmófẹ̀ẹ́
159 | FíìmÙ ajẹmósẹ̀lú
160 |  f 	FíìmÙ ajẹmẹ́sìn
161 |  g 	FíìmÙ amẹ́rinwá
162 |  h 	FíìmÙ ládojúdé
163 |  i 	FíìmÙ aṣèrÙbani
164 |  j 	FíìmÙ jàndÙkú
165 | ọlọ́runtọ́bá ójÙ     àtipín eré fíìmÙ YorÙbá sí 
166 | Eré fíìmÙ mérìíyìírí
167 | Eré fíìmÙ Amẹ̀rín-in-wá
168 | Eré fíìmÙ merìíyìírí gẹ́gẹ́ bíi èrÒ àti a máa dá lé ìtàn ìwáṣẹ̀  ìtàn akọni  legends  ìtàn gidi ẹbọ rúrú àti ètÙtÙ síṣe . Àwọn ẹ̀dá ìtàn rè si kún fún agbára ẹ̀mí àìrí  agbára ÒÒgÙn  idán pípa  agbára ÒkÙnkÙn  àṣepọ̀ pẹ̀lú àwọn Òrìṣà. Àpẹẹrẹ irú fíìmÙ bẹ́ẹ̀ ni eré Ògúǹdé bíi Aiyé  Jáiyésinmi  Àyànmọ́ Làjà Ògúǹdé bíi Eràndẹ̀dẹ̀  Erìnlosa  Jimoh AlíÙ bíi Fọ́pomoyọ  ÀrélÙ. Àpẹẹrẹ eré fíìmÙ amẹrinwá ni àwọn eré Bàbásàlá bíi ọ̀run móÒru       . Moṣebọ́látán         Bàbá SÙwé bíi KÒtánsíbẹ̀ lí ọrun Àtọ̀rundọ́run: Mr. Latin bíi ó ti pọ̀jÙ  Eégún Mogají abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ.
169 | Ògúndèjì        pín eré FíìmÙ YorÙbá sí ọ̀nà mẹ́rin ó ní:
170 | Eré oníṣe Ajẹmésìn
171 | ìtàn ìṣẹ̀lẹ̀ ÀwÙjọ gidi
172 | ìtàn ìwáṣẹ̀
173 | Eré fíìmÙ Àpanilẹ́rìn-ín
174 | Eré oníṣe Ajẹmẹ́sìn
175 | Ní ìbẹ̀rẹ̀ pẹ̀pẹ̀ eré óniṣe ni irú eré báyìí ti wà  àpẹẹrẹ irú eré ajẹmẹ́sin bẹ́ẹ̀ ni eré Ògúǹdé  tí ó pè ní ‘Garden of Eden’  ‘Throne of God’ àti ti olóÒgbé Oyin Adéjọbí ṣe  tí ó pè ní Ayaba Esteri. Ògúndèjì tún ní ohun tí ó jẹ́ àrídájú ìsÒrí eré yìí ni pé ara ẹ̀sìn  ìbọ ni eré oníṣe fúnra rẹ̀ ti bẹ̀rẹ̀ ni àgbáyé àti ní orílé-èdè wa pẹ̀lú ilẹ̀ YorÙbá lápapọ̀. Àpẹẹrẹ irú eré fíìmÙ bẹ́ẹ̀  ni Alàgbà Jerìmiah   ÀwÒrè  Àbẹ́lá pupa  ìyàwó Alhaji  Aṣẹ́wó tó re méẹẹà  Agbára Nla abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ.
176 | Eré FíìmÙ Ajẹmọ́ ìṣẹ̀lẹ̀ ÀwÙjọ
177 | Orísìírísìí eré fìímÙ yìí ni ó wọ́pọ̀ loni àtẹ lónìí gẹ́gẹ́ bí a ti mọ̀ pé  lítíréṣọ̀ máa ńsàfihàn àwÙjọ ni  ìṣẹ̀lẹ̀ àwÙjọ ni àwọn eré fíìmÙ náa ńdálé  ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ayé tí a lè rí tàbi tọ́ka sí pé ó ńsẹlẹ̀ láwÙjọ. Irú eré bẹ́ẹ̀ gbọ̀dọ jẹ́ akọ́nilẹ́kọ̀ọ́ tàbí àkọ́nilọ́gbọ́n  ìwá ọmọlúàbí láwÙjọ. ÀrídájÙ wà pé kìí ṣe gbogbo ìtàn eré bẹ́ẹ̀ ni Òǹkọ̀tàn ti máa ńkọ́pa  arí àwọn Òǹkọ̀tàn ti kìí ṣe Òṣèré sÙgbọ́n tí ó ní ẹ̀bÙn ítàn kìkọ àti ìrìrì àwÙjọ ṣe.
178 | Àpẹẹrẹ irú eré fíìmÙ báyìí ni eré fíìmÙ Iyá ìfẹ tí Abíọ́dún  ọdúnsi kọ fún OlóÒgbé Bímpé Adékọ́lá bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé  Abíọ́dún kìí ṣe ọ̀ṣèré  sÙgbọ́n ó jẹ́ akẹ́kọ̀ọ́ ilé-ìwé gíga Yunifásítì èkó irufẹ Òǹkọ̀tàn bẹ́ẹ̀ wọ́pọ̀ láwÙjọ. Àpẹẹrẹ irúfẹ̀ẹ́ ìṣẹ̀lẹ́ ÀwÙjọ bẹ́ẹ̀ ni Saworo Idẹ  Òṣèlú Nàìjíríà   ìrú Ẹsìn  Jẹ́jẹ́ Laiyé  MágÙn  Nǹkan Obìnrin  ífẹ́ ọ̀dàlẹ̀  Aye KÒótọ́  ọ̀kan Soso  Orí  Àtẹ Ariwo  ọ̀pá Afójú  abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ.
179 | Eré FíìmÙ ítàn ìwáṣẹ̀
180 | Irú ìtàn eré fíìmÙ máa ńjọmọ́ àṣà àti ìṣẹ̀se YorÙbá nínú àgbékalẹ̀  ìlÒ èdè àti oun élÒ ìṣeré pàápàá jÙlọ ibÙdó ìtàn ni a ti máa ńrí àbÙdá àdámọ́ ìsọ̀rí yìí.
181 | èdè tí ó ki tí ó jinlẹ̀ tí kÒ ní àmúlÙmolà nínú ni ó jẹ́ àkọ́kọ́ ohun tí a fi ńdá irú eré fíìmÙ yìí mọ̀  ìmúra àti ìwọṣọ àti ibÙdó eré náà gbọdọ̀ jẹ́ ti ìbílẹ́ tí ó jọ mọ́ àṣà àti ìṣẹ̀ṣe YorÙbá  ìfìwàwẹ̀dá eré bẹ́ẹ̀  èyí ni orúkọ tí àwọn ẹ̀dá ítàn ńjẹ́ tí yóÒ bá ti àwÙjọ ìwáṣẹ̀ tí à ńsàfihàn rẹ mu  èyí tí ó ní se pélú ítàn ìsẹ̀lẹ̀ àwÙjọ náà. Irú eré báyìí kÒ sí fún ìtàbÙkÙ àṣà tàbí ìtàn bẹ́ẹ̀ bíkÒṣe làti ṣe ìgbélarugẹ irú àṣà tàbí ìtàn bẹ́ẹ̀ àti mú wá sí ìrántí. Àpẹẹrẹ ni Sàngó  OdÙduwà  Jógun ómí  Baṣọ̀run Gáà  Àfọ̀njá  Kúnrunmí  Mọ́remí
182 | Eré FíìmÙ Apanilẹ́rin-ín 
183 | Nínú àhunpọ̀ ìtàn eré fíìmÙ apanilẹ́rìn-ín tàbí ajẹmẹ́fẹ̀ àwàdà àti ẹ̀rín sábà máa ńwọ́pọ̀ nínú eré bẹ́ẹ̀  tí ó sì máa ńwà fún ìdániláráyá. Eré apanlẹ́rín-ín kìí dá lórí kókó kan tí ó nípọn  nítorí àwọn ẹ̀dá ìtàn bẹ́ẹ̀ kìí sábá jẹ́ ènìyàn tí ó mọ ohun tí ó ńṣe. ìwọṣọ wọn pẹ̀lú ìsọ̀rọ̀ si wọn si máa ńpani lẹ́rìn-ín. Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé a lè fi ìṣẹ̀lẹ̀ àwÙjọ kan ṣẹ̀fẹ̀ fún àtúnṣe irú ìwà ìbájẹ́ bẹ́ẹ̀ tàbí ìṣẹ̀lẹ̀ bẹ́ẹ̀ síbẹ̀  gbogbo àhupọ̀ ìtàn eré àti  àgbékalẹ̀ rẹ̀ kÒ tayọ ẹ̀fẹ̀  ìdáwọ́dunú  ìdánilárayá éyí tí ó jẹ́ Òǹkọ̀tàn eré bẹ́ẹ̀ lógún. Eré Bàbá sàlá tí Moses ọláìyá jẹ́ àgbatẹrÙ rẹ̀ Àpẹẹrẹ ni ọ̀run móoru  Moṣebọ́látán  ọbẹ̀ gbóná abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ.
184 | Àwọn aláwàdà lóbìnrin náa wà pẹ̀lú àwọn ni Monsurat. Omídínà  Moladun   sÙwébà ìyá níwè  màmá OlúbÒ  màmá àti àmọ́pé
185 | Eré yìí máa ńtuni lára ó máa ńpa ìrÒnú rẹ̀ ó sì máa ńpa ni lérìn-ín ẹ̀yí ni àbÙdá eré fíìmÙ apanilẹrìn-ín
186 | Adéyẹmí        Ṣàlàyé pé tí a bá fẹ fi kókó ọ̀rọ̀ inú fíìmÙ YorÙbá pín wọn sí ìsọ̀rí  a lè sọ pé ó ju ìsọ̀rí méjì Òkè yìí lọ. ó ní ó fẹ̀ rẹ̀ máa sí irú fíìmÙ tí kÒ sí ní àwÙjọ YorÙbá lónìí. Àpẹẹrẹ ni Ògúnmọ́lá. ìmÙlẹ̀ ìfẹ́: JímÒh Àlíu Ewà: Bímbọ́ ọṣìn. Eji ÒwúrÒ: Oniga Ẹlẹ́yẹlé
187 | Eré fíìmÙ AmárabÙmáṣo  ọ̀daràn   Dèhindé production ni gbajúmọ̀ OnífídíÒ bẹ́ẹ̀ bí àpẹẹrẹ Owé Òkú ọ̀run ọ̀tá pọ̀: dágunró ọgọ́rún-ún odun: ÀrákangúdÙ  ÒgbólÒgbó. FíìmÙ ajẹmọ́-ìtàn   historical films   FábÙnmi Òkè imẹ̀sí Jógunómi Aragberi BasÒrun báà  Ògèdèǹgbe: 
188 | FíìmÙ Ajẹmọ àwÙjọ  àpẹẹrẹ irú fíìmÙ bẹ́ẹ̀ ni eré bàbá wándé bíi Ti Oluwa ni ilé  Owó Gbẹ̀mÙ  Oláìyá production bíi ÒsÙwọ̀n  Àbẹ́là Pupá  ìrú Ẹṣìn. Àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó ńlọ láwÙjọ ni ó máa ńdálé bí ètÒ ọ̀rọ̀ ajé  ètÒ ìbágbépọ̀ àwÙjọ ìwà ìbàjẹ́ àti àtubọ̀tán rẹ̀: 
189 | Eré fíìmÙ Ajẹmábo  Feminist films  Wẹ̀mímọ́ films tí Wèmímó Paul ńṣe irú fíìmÙ bíi ÒdÒdó ẹ̀yẹ Yẹmi Adégúnjú náà ṣe ti rẹ̀ ó pè ní Lágídígba.
190 | Eré fíìmÙ Ajẹmẹ́sìn náà pọ̀ lórí àtẹ  àwọn Òṣèré tí ó jẹ́ ọmọ Lẹ́yìn Kristi dójú àmìn ni wọ́n máa gbé irú fíìmÙ bẹ́ẹ̀ jáde Mount Zion ministary ti Mike Bámilóyè jẹ́ olórí ni ó máà ń sáà gbá Jáde. Àwọn eré bíi Agbára ńlá  ìdé èsÙ  Àpótí èrí. Ẹse náà ṣe ìwé àṣe àti isé owó nígbà tí Egbom náa gbá olórí ọ̀tá jáde 
191 | FíìmÙ ajẹmọ́ Òsèlú  politiẹal films  irúfẹ àwọn fíìmÙ yìí máa ńdá lé ìṣèlú àwÙjọ kan. Àpẹẹrẹ wọn ni ìjà Òmìnìra  Baṣọ̀run Gáà.
192 | Nínú iṣẹ́ yìí a ó ti wo ohun tí eré fíìmÙ AmárabÙmáṣọ jẹ́ pẹ̀lú àwọn ohun tí ó máa ńdálé àti àwọn àbÙdá àdání rẹ̀. 
193 |  . 	ERé AMÁRABùMÁṢọ NíNú ERé FíìMù YORùBÁ ÀTI ÀBÙDÁ ÀDÁNí Rẹ̀
194 | Erè fíìmÙ AmárabÙmáṣọ jẹ́ ọ̀kan lára ìsọ̀rí tí àwọn onímọ̀ pín eré fíìmÙ tí ó wà ni àwÙjọ yorÙbá sí irufẹ eré fíìmÙ yìí ti wà láti ìbẹ̀rẹ̀ fíìmÙ ní àwÙjọ YorÙbá. FíìmÙ AmárabÙmáṣọ ni eré fíìmÙ tí ìṣẹ̀lẹ̀ inú rẹ̀ ka ni láyà tí ó dẹ̀rÙ bani tí ó sì máa ńmú  kí ọkaǹ Ẹni rú sókè nígbà tí ènìyàn bá ńwÒ ó.
195 | Gẹ́gẹ́ bí ìwádíì kí fíìmÙ amárabÙmásọ báyìí
196 | ohun tí èyí túmọ̀ sí náà ní pé fíìmÙ amárubÙmáṣọ gbọdọ̀ jẹ́ èyí tí yÒó gbé ni lọ́kàn sókè tí ÒǹwÒran yóÒ si fẹ́ mọ Ògbangan ibi tí fíìmÙ háà yóÒ parí sí. 
197 | Nínú fíìmÙ amárabÙmáṣọ  akọni ibẹ̀ gbọdọ̀ borí gbogbo àwọn ọ̀tá rẹ̀ kí ó le fi hàn gẹ́gẹ́ bí akọno kí ọwọ́ sí tó tẹ Òdaràn ọ̀nà máa ńjìn yóÒ sì tÙn ti ba ilẹ̀ jẹ́ tán kí ọwọ́ tó tẹ irú ọ̀daràn bẹ́ẹ̀. ìsesí ìhÙwàsí àti èdè ọ̀daràn bẹ́ẹ̀ a máa jẹ́ ti akọni tí lÒ gbọdọ̀ bẹ̀rÙ tí kÒ sì gbọdọ̀ sojo. 
198 | Nínú fíìmÙ AmárabÙmáṣọ àfihàn apànìyàn tàbí ọ̀daràn gbọdọ̀ jẹ̀ rírí ní gbogbo ìgbà gẹ́gẹ́ bi olu tí a mÒ mọ olú ẹ̀dá ìtàn. Òràn tí ọ̀daràn náà yÒó sì dá nínú àmárabÙmáṣọ máa ńjẹ́ èyí tí ènìyàn kÒ le fi ojú fÒ ó sábà máa ńjẹ́ Òràn ńlá bíi ìpànìyà ìdàlúrú láàsìgbÒ abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ eléyìí tí ìjọba yóÒ sí máa sa ipá wọn láti fi Òpin sí. 
199 | Nínú AmárabÙmáṣọ akọni ibẹ̀ gbọdọ̀ borí ọ̀tá rẹ́ lá ó gba ara rẹ̀ là kí ó gba èmí àwọn ènìyàn ní àwÙjọ là lá ó sì ríi dájú pé àlááfíà ńjọba ní ìtú. 
200 | Eré fíìmÙ amárabÙmáṣọ máa ńkún fún ìsẹ̀lẹ̀ kàyééfì gidi àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ tí ó máa ńbanilẹ́rÙ tí ó máa ńko ọkàn ẹni sẹ́kè Irú àwọn eré báyíì máa ńkún fín ìwà ọ̀daràn sí sá ká lílé ká ìpànìyàn  olè jíjà eré amárabÙmáṣọ máa ńní ìbéèrè bíi tà lo ṣe é  àti báwo ló ṣe seé 
201 | Ní ìkáfìí eré amárabÙmáṣọ máa ńní ìparí tí ó dún tí ó sì dára púpọ̀ nítorí gbogbo àwọn ọ̀daràn àti Òbàyíjẹ́ náà ni ọwọ́ ìjọba yóÒ tẹ̀ tí wọn yÒó sì ṣe ìdájọ́ wọn bí ó tí tọ́ Ní ọ̀pọ̀ ìgbà ọwọ́ agbófinró kìífẹ̀ wọ́n fúnra won ní wọ́n máa ńfar a wọn lé ìjọba lọ́wọ́ tàbí kí wọ́n gbé ÒÒgún jẹ kí wọ́n sì kíi 
202 | sọ báyìí pé
203 |   
204 | èyí fihàn pé eré amárabÙmáṣọ tí kÒ bá dẹ́rÙ bani tí kó káni lọ́kan sókè kíṣe eré amárabÙmáṣọ nítorí kÒ ṣe iṣẹ́ ohun tí a mÒ mọ eré fíìmÙ amárabÙmáṣọ ÀbÙdá àdání eré fíìmÙ AmárabÙmáṣọ náà ni láti máa dérÙ ba ni ó máa ńkán fún  ìpàniyàn  jíjí ọmọ gbé sísá ká  lílé ká rÒgbÒdìyàn  làásìgbÒ pẹ̀lú àwọn orísìírísìí ìsẹ̀lẹ̀ tí kíì jẹ́ kí ìlú rójú tí kíì sì jẹ́ kí ìlú ráyè Àpẹẹrẹ fíìmÙ AmárabÙmáṣọ YorÙbá ni Ògbórí Ẹlẹ́mọ̀ṣọ́  Àkọ́bí Ẹlẹ́mọ̀ṣọ́ Ogun Àgbẹ́kọ̀yà Àfọ̀njá abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ
205 | yìí jẹ́ abefẹ́lẹ́ imó tí a finlá ìfun àti ẹ̀dọ̀ iṣẹ́ kan 
206 | tó tẹ̀lé ìlànà àti èrÒ kìí ṣe tíọ́rì Òní  ó tí pẹ́ tí ó ti dáyé  OlÙdásílẹ̀ tíọ́rì yìí ni Orúkọ rẹ̀ ni àwọn Abẹnugan tíórí náà fi ńpe  wọn. Láti nǹkan bí ọdún nì fún ra rẹ̀ ṣe ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ àlàyé lórí àwÙjọ àti àṣà  sÙgbọ́n ní nǹkan bí sẹ́ńtúrì Ogún ni tíọ́rì náà bÙrekẹ̀ láwÙjọ àwọn alákadá.
207 | Tíọ́rí yìí jẹ́ àbájáde ìrÒnújinlẹ̀ àti nínú ìwé Òṣèlú kan tí wọ́n pé ní  Àwọn àlàyé inú ìwé ètÒ ìlànà Òṣèlú yìí ni àwọn agbátẹrÙ tíọ́rì náà ti fẹ̀ lójú. Lára wọn ni àti bẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. Nínú èrÒ àti Engels wọ́n ṣe àkíyèsí rẹ̀ pé ìtàn ọmọnìyàn láyé jẹ́ ìtàn ìjàgbara tàbí ìkọlura agbára  ète àti ọ̀nà tí ẹ̀dá gbà láti gbà ara rẹ̀ kúrÒ lábẹ́ àjàgà ẹlÒmíràn tàbí ìjàgbara kúrÒ lábẹ̀ àwọn afíyàjẹni. 
208 | sọ nípa tíọ́rì yìí pé 
209 | Tíọ́rì yìí jẹ́ èyí tí ó jẹ mọ́ 
210 | Tíọ́rì sáyẹ́ǹsì lórí àwÙjọ ènìyàn
211 | Ohun tí ó sì jẹ́ ajólórí rẹ̀ ni 
212 | Alatiyan tí àtọkÙrin àtọbìnrin 
213 | ńṣe láti jàjàgbara kúrÒ lọ́wọ́ 
214 | Àwọn arénijẹ  
215 |  àti pín ìgbà sí àwon ìpele wọ́nyí: ìgbà àìmọ̀ tí a lè pé ní ìgbà tí ayé wà lókÙnkÙn  ìgbà onísàakọ́lẹ̀  ìgbà ìjọba olókÒwÒ aládanlá àti ìgbà ètÒ àlájọni kÒ sí èyí tí kÒ ní àbÙdà tirẹ̀ lótÒ sÙgbọ́n ètÒ ọrọ̀ ayé olókoÒwè aládanlá ló gbajúmọ̀ jÙ ètó yìí kÒ fáyé gba ìgàbale irú èyí tí ó wọ́pọ̀ nígbà ìjọba onísàkọ́ọlẹ̀. ètÒ ọrọ̀ ayẹ̀ yìí ọká bímọ lẹ ó bóró ni nítorí ó fàyé gba ìrẹ́jẹ àti ìkọlura agbára àwọn tí ó fẹ́ ṣẹ̀lú  nítorí àwọn tó bá ṣèlú ló lágbára àti ètó ọrọ̀ ajẹ́ nípa ìdí èyí ìlÒdì sí ìjọba a máa wà láti ọ̀dọ àwọn tí à ńgàbà lé lórí
216 | gbà pé ara ètÒ àti ìhu àwÙjọ ni lítíréṣọ̀. Àwọn ètÒ àti ìhu àwÙjọ yÒókÙ ni ìṣèlú  ofin  ẹ̀sìn  ìmÒ ìjinlẹ̀  èrÒ ìmÒ ẹwà àti iṣẹ́ ọnà.
217 | Wọ́n tẹ̀síwájú pé lítíréṣọ̀ jẹ́ aṣojú egbé kan láwÙjọ. Ohun tí a bá ńkà nínú lítírẹ́ṣọ̀ èrÒngbà àwọn ẹgbẹ̀ tí ńgàba lé àwÙjọ lórí ni. 
218 | Àwọn agbátẹrÙ tíọ́rì yìí pín sí ọ̀nà méjì àwọn ìsọ̀rí kìíní gbà pé ìbáṣepọ̀ tó lóÒrin wà  láàrin iṣẹ́ lítíréṣọ̀ àti ètÒ ọrọ̀ ajẹ́ àti pé ètÒ ọrọ̀ ajẹ́ tÒ bà wà lóde ni yóÒ sọ irú lítíréṣọ̀ tí àwÙjọ máa ní. 
219 | Ní ìdàkejì àwọn mìíràn bí gbà pé atúniro bí agogo ni lítíreṣọ̀ jẹ́ ó sì lè yí ìpinnu àwọn èèyàn àwÙjọ padà. Àwọn ìsọ̀rí méjéèjì yìí ni wọ́n gbà pé àjọsepọ̀ tún wà láààrin iṣẹ́ lítíréṣọ àti èrÒ báyéserí. ó ní ajólórí iṣẹ́ tí ìtúpalẹ̀ tí ó tẹ̀lé ìlànà àti èrÒ ńṣe ni láti fi orí lítíréṣÒ sọ èrÒ báyéṣerí sọ pé.
220 | óLámẹ̀yítọ́ tó tẹ̀lé ìlànà àti eró   
221 |  jẹ́ abala kan lára férémÙ 
222 | ìtúpalẹ̀ tí ńfÒye èrÒ báyéserí hàn 
223 | èrÒ ìrÒnú àti ìmọ̀tára ÒÒrèkóÒrè 
224 | tí ńjẹyọ nínú ìrírí èèyàn láwÙjọ
225 | ìrúfẹ èrÒ ìmọ̀lára àti ìrÒnú bẹ́ẹ̀ 
226 | Ni a lè rí nínú lítíréṣọ kan
227 |  sa pé iṣẹ́ ọnà alẹ́wÒmọ́ lítíréṣọ̀ kìí ṣe àfihàn èrÒ báyéserí níkan ó ní Ò tó bẹ́ẹ̀ ó jÙ bẹ́ẹ̀ lọ.
228 |  kín àbá yìí lẹ́yín lalọ́. gbà pé lítíréṣọ̀ lágbára tó bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ tó le tako èrÒ báyéserí àwÙjọ  kan ó le kÒ – sílẹ̀ kí ó benu àtẹ́ lÙú  ó tilẹ̀ lè gbìyàyú àti yìí padà  nítorí náà kókó èrÒ tíọ́rí yìí ni pé ìbásepọ̀ tó kira wà láàrin lítíréṣọ̀ àti àwÙjọ lápapọ̀  bí èèyàn bá si fẹ́ ṣe ìtúpalẹ̀ tó péyà ó gbọdọ̀ ní ìmọ̀ tó péye lórí irú èrÒ báyéṣerí àwÙjọ bẹ́ẹ̀.
229 | Tíọ́rì yìí fi lélè pé lí á tó le rí ìdí kókó iṣẹ́ lámẹyítọ́  a gbọdọ̀ ni ìmọ̀ tó kìra nípa ètÒ ìbára ẹnigbé pọ̀ láwÙjọ  ètÒ ọrọ̀ ajé  ìtàn àti èrÒ báyéṣerì àwÙjọ ibi tí a ti ṣe iṣẹ́ náà. Wọ́n gbà pé ohun tí ó jẹ́ mọ̀ àwÙjọ ni lítíréṣọ inú àwÙjọ lati mú ni jáde nítorí náà ó gbọdọ̀ dàlé orí àwÙjọ 
230 | Tíọ́rí yìí ni ó bá iṣẹ́ ìtúpalẹ̀ yìí mu jÙ nírórí àwọn fíìmÙ àti Ògbórí Ẹlẹ́mọ̀ṣọ́. Ògbórí Ẹlẹ́mọ̀ṣọ́ yìí jẹ́ ohun tí ó ńlọ ní àwÙjọ ọmọnìyàn  ó dá lórí ọ̀rọ̀ ètÒ ọrọ̀ ajé tí ìjọbà yí padà sí ètÒ olókoÒwÒ aládànlá tí ìjẹgàbàle ìrẹ́niyẹ àti rÒgbÒdìyàn sì ńda àwọn ará ìlú láàmú ìjọba ńṣe mẹ̀kínú bóṣe wÙ wọ́n wọ́n sì ǹ fi ìyà jẹ wọ́n àwọn  mèkúnu sì ńfi ẹ̀hónú hàn nípa báyìí ìlú ńdàrú ìlú kÒ tÙbà kÒ sì tÙṣẹ 
231 | Òǹkọ̀tàn kÒ lè kọ nǹkankan láì wo mọ̀ àwÙjọ nítorí ìrírí àwújọ náà ni iṣẹ́ lítíréṣọ ńdáá lé. fún ìdí èyí ni a ó fi ṣe àmúlÒ tíọ́rì lítíréṣọ̀ tí ó tẹ̀lé ìlànà gẹ́gẹ́ bí abẹfẹ́lẹ́ ìmọ̀ tí a ó láti fi la ìfun àti ẹ̀dọ̀ iṣẹ́ yìí.
232 | .	ìTÀN ìGBéSí AYé OLóYè LéRè Pàímọ́ ẹ̀DÁ ONíLé ọLÁ
233 | A bí Olóyé Lérè Pàímọ́ ní oṣÙ keje tííṣe OṣÙ agẹmọ ni ọdún ní ìlÙ Ògbọ́mọ̀ṣọ́  wọ́n jẹ́ Ògbóǹtarìgì Òṣèré tí kÒ sì ṣe é fi ọwọ́ rọ́ sẹ́yìn. 
234 | Wọ́n kọ́ iṣẹ́ eré síṣe lábẹ́ Ògá wọn Alàgbà Dúró ládiípọ̀ fún ọdún méjìlá  wọ́n lo odún mẹ́ta mìíràn ní àbẹ́ Oyin Adéjọbí wọ́n dá ẹgbẹ́ Òṣèré ti wọn dá sílẹ̀ ni oṣÙ kẹrin odún
235 | Olóyè Lérè Pàímọ́ so wí pé láti ìgbà tí àwọn ti wà ní kékeré ní ilé ìwé ni àwọn ti fẹ́ràn eré síṣe tí àwọn sì máa ńsábà ṣe ipÒ ọba ti wọ́n bá ti múra tán tí àwọn ńlọ àwọn yÒó ti máa sọ fún gbogbo ará ilé pé  mÒ ńlọ jọba lónìí o  mÒ ńlọ jọbà lónìí o  tí gbogbo wọn yÒó si tújáde láti wá wo àwọn. pé ó sí jẹ́ ohun ìwúrí fún àwọn. 
236 | Ní ìgbà náà wọ́n ní ibi tí àwọn máa ńlÒ fún ibi ìṣeré ni  bí gbọ̀ngàn kÒ tú sí nítorí náà wọ́n máa ńlo bú yàrá kan ní ilé ẹjọ́  kíláàsì  tàbí ìtà gbangba. Wọ́n gb aṣe eré àkọ̀kọ̀ ní Àaría èyí tí ó sì mú ìnira púpọ̀ wá fún wọn sÙgbọ́n wọ́n padà borí rẹ̀.
237 | Olóyè Lérè pàímọ́ máa ńkó pa nínú eré fíìmÙ Òyìnbó páàpàá  kÒ sí si ipa tí wọn kÒ le kó dáadáa nínú fíìmÙ. Wọ́n ti gbé ọ̀pọ̀lopọ̀ fíìmÙ jáda sórí afẹ́fẹ́  àwọn bíi Ògbórí Ẹlẹ́mọ̀sọ́  Ogun Àgbẹ́kọ̀yà  Àkóbì Ẹlẹ́mọ̀ṣọ́  Kájọlà  OlúkÒyí abẹ́ẹ̀bẹ́ lọ. 
238 | Olóyè lérè Pàímọ́ máa ńkó àwọn ènìyàn mọ̀ra pàápàá ọmọdé wọ́n kíì fojú rénà enìkankan wọ́n ní:
239 | KÒ bónílé jẹ 
240 | KÒ bágbà jẹ 
241 | Kó  tó rẹ́gbẹ́ rè 
242 | yóÒ dọ́run 
243 | Wọ́n ní àwọn máa ńṣe eléyìí láti fi àpẹẹrẹ rere lélè fún àwọn ọ̀dọ̀ tí ó ńṣe eré fíìmÙ yìí àti láti kọ́ wọn ní ìlànà tí wọn yóÒ gbà tí wọn yÒó fi máa lógo já. WÒn ní àwọn dá ẹgbẹ́ ẹ̀dá ẹultural Ambassadors sílẹ̀ pé èyí sì ni ohun tí àwọn fẹ́ fi sílẹ̀ fún àwọn  ọ̀dọ́ lẹ́yìn tí àwọn bá lọ tán pé èyí ni wọ́n ńpè ní  iṣẹ́ tó ńfọhún lẹ́yìn Òkú wọ́n eré fíìmÙ YorÙbá jẹ́ èyí tí ó máa ńṣe Àfihàn àṣà tí àṣà wa sì níyì pÙpọ̀. èyí sì máa ńmú kí eré fíìmÙ YorÙbá kógojá nínú gbogbo eré fíìmÙ nítorí èdè  ìwọsọ ìmúrà ìkíni ìjẹun YorÙbá máa ńní ètÒ èyí sì ni wọ́n máa ńṣe àfihàn rẹ̀ nínú fíìmÙ YorÙbá 
244 | Alàgbà Lérè páímọ̀ ní àwọn tí wà ní ẹnu iṣẹ́ fíìmÙ yìí láti bíi àádọ́tà ọdún ó lé kan sẹ́yìn pé èyí sì jẹ́ ìwúrí fún àwọn púpọ̀ nítorí iṣẹ́ yìí gbe àwọn ìgbà náà títí di Òní.
245 | Àìmọye ife èyẹ sì ni wọ́n tí gbà nínú iṣẹ́ eré fíìmÙ tí wọ́n tí gbẹ̀ jáde  wọ́n jẹ́ ọ̀kan lára ẹgbẹ́ àwọn ènìyàn a sì máa gbórìyìn fún wọn nítorí kÒ sí àṣàdànÙ bíí tí wulẹ̀ ó mọ nínú iṣẹ́ wọn. 
246 | 
247 | Fraịdee, Febụwarị Ọ́bá Akwụkwọ Anyị
248 | NKE DỊ
249 | Họrọ asụsụ ị chọrọ ka ọ́bá akwụkwọ a dịrị na ya
250 | 
251 | Asụsụ ọzọ ị chọrọ ka o jiri na-egosi gị ihe ọ chọtaara gị
252 | 
253 | Olee Otú Unu Si Enweta Ego Unu Ji Arụ Ọrụ Unu?
254 | 
255 | Ebe kachanụ anyị si enweta ego anyị ji arụ ọrụ anyị bụ n’onyinye ụmụnna anyị na-enye. Anyị anaghị ebugharị efere onyinye n’ọmụmụ ihe anyị, o nweghịkwa onye anyị na-asị weta otu ụzọ n’ụzọ iri. (Matiu :, ) Kama, anyị na-edowe igbe onyinye n’Ụlọ Nzukọ Alaeze anyị na n’Ụlọ Mgbakọ anyị otú ọ ga-abụ onye chọọ inye onyinye, ya etinye onyinye ya ebe ahụ. A naghịkwa akpọ aha onye nyere nke o nyere.
256 | 
257 | Otu ihe mere ego anyị ji ezuru anyị bụ na anyị enweghị ndị pastọ anyị na-akwụ ụgwọ. Ihe ọzọ bụ na o nweghị Onyeàmà Jehova a na-akwụ ụgwọ maka ikwusa ozi ọma, ebe ndị anyị na-anọ amụ ihe anaghịkwa ebu oké ibu. A na-eji onyinye ọgbakọ anyị dị iche iche ziteere alaka ụlọ ọrụ anyị ewu ebe ndị anyị na-anọ efe Jehova, na-eji ya enyere ndị ọdachi dakwasịrị aka, na-ejikwa ya elekọta ndị anyị na-eziga ebe dị iche iche ka ha gaa kwusawa ozi ọma. A na-ejikwa ego ndị ahụ ebipụta Baịbụl na akwụkwọ ndị e ji amụ Baịbụl.
258 | 
259 | Onye ọ bụla na-eji aka ekpebi ma ọ̀ chọrọ inye onyinye maka ihe ndị a na-emefu n’ọgbakọ ọ nọ ka ọ̀ bụ maka ọrụ anyị na-arụ n’ụwa niile ka ọ̀ bụkwanụ maka ha abụọ. N’ọnwa ọ bụla, a na-akọrọ ndị nọ n’ọgbakọ ọ bụla otú ego ndị e nwetara n’ọgbakọ ha si na-aga.
260 | GỤKWUO GBASARA YA
261 | Ebe Hana kpọtara mgbe ọ dị obere n’ụlọikwuu
262 | 
263 | ỤLỌ NCHE (NKE A NA-AMỤ AMỤ)
264 | Chineke “Ga-agọzi” Onye Na-emesapụ Aka
265 | 
266 | Anyị nwere ike iji oge anyị, ike anyị nakwa ihe ndị ọzọ anyị nwere na-akwado ozi ọma Alaeze Chineke anyị na-ezi.
267 | Onye na-enye onyinye
268 | 
269 | AJỤJỤ NDỊ MMADỤ NA-AJỤKARỊ
270 | Vidio: Otú Ndịàmà Jehova Si Enweta Ego Ha Ji Arụ Ọrụ Ha
271 | 
272 | Chọpụta otú ndị mmadụ nọ ebe dị iche iche n’ụwa si enye onyinye ma na-akwado ọrụ Ndịàmà Jehova na-arụ.
273 | 
274 | Sayensị na Baịbụl
275 | 
276 | Sayensị na Baịbụl hà na-ekwu otu ihe? Ihe ndị Baịbụl kwuru gbasara sayensị hà bụ eziokwu? Ka anyị legodị ihe anyị ga-amụta n’ihe ihe ndị e kere eke na ihe ndị sayensị na-amụ gbasara ha kwuru gbasara ha.
277 | Chineke Ekee Nwoke Mbụ na Nwaanyị Mbụ
278 | 
279 | Jehova kụrụ ubi n’ebe a na-akpọ Iden. E nwere ọtụtụ okooko osisi na osisi, nweekwa ọtụtụ ụmụ anụmanụ na ya. Mgbe Chineke kechara ihe ndị a, o ji ájá kee nwoke mbụ bụ́ Adam ma kunye ume ndụ n’oghere imi ya abụọ. Ị̀ ma ihe merenụ mgbe o kunyechara ya ume a? Nwoke ahụ ghọrọ mmadụ. Jehova gwara Adam ka ọ na-elekọta ubi ahụ. Ọ gwakwara ya ka ọ gụọ ụmụ anụmanụ niile aha.
280 | 
281 | Jehova nyere Adam iwu dị mkpa. Ọ gwara ya, sị: ‘I nwere ike iri mkpụrụ nke osisi ọ bụla dị n’ubi a, e wezụga otu nke pụrụ iche. I rie mkpụrụ si na ya, ị ga-anwụ.’
282 | 
283 | Jehova mechara kwuo, sị: ‘M ga-emere Adam onye inyeaka.’ O mere ka Adam hie oké ụra. Ka Adam na-ehi ụra, Chineke wepụtara otu n’ime ọgịrịga ya ma were ya kee nwunye ya. Aha ya bụ Iv. Adam na Iv ghọrọ ezinụlọ mbụ. Olee otú obi dị Adam mgbe  ọ hụrụ nwunye ya? Obi tọrọ ya ezigbo ụtọ, ya ekwuo, sị: ‘Lee onye Jehova si n’ọgịrịga m kee. N’ikpeazụ, enweela onye dị ka m.’
284 | 
285 | Jehova gwara Adam na Iv ka ha mụọ ụmụ ma jupụta ụwa. Ọ chọrọ ka ha na-arụkọ ọrụ ma mee ka ụwa niile bụrụ paradaịs ma ọ bụ ogige mara mma otú ahụ ogige Iden dị. Ma, ụwa abụghị paradaịs ugbu a otú ahụ Jehova chọrọ. Gịnị mere na ọ bụghị paradaịs? Isiokwu nke atọ ga-akọrọ anyị ihe kpatara ya.
286 | 
287 | “Onye kere ha site ná mmalite mere ha nwoke na nwaanyị.
288 | 
289 | Ajụjụ: Olee ọrụ Jehova nyere Adam? Gịnị ga-eme Adam na Iv ma ha rie mkpụrụ si n’osisi ahụ Chineke sịrị ha erila?
290 | 
291 | Na-enwe okwukwe n’obi gị.​
292 | 
293 | Inwe okwukwe apụtaghị naanị ịghọta ihe bụ́ nzube Chineke, kama ọ pụtakwara na anyị ga-achọsi ike ime uche ya. Mmadụ nwee okwukwe n’onye Chineke ga-esi n’aka ya zọpụta ụmụ mmadụ, onye ahụ ga na-ezi ndị ọzọ ozi ọma. Ọ bụrụ na anyị chọrọ ịdị ndụ ebighị ebi n’ụwa ọhụrụ Chineke, o doro anya na anyị kwesịrị inwe okwukwe ma na-eme ka o sie ike. Okwukwe yiri ihe a kụrụ akụ e kwesịrị ịna-agba mmiri ka o nwee ike na-eto. Ihe a kụrụ akụ adịghị ka ihe a kpụrụ akpụ. Ihe a kụrụ akụ ga-akpọnwụ ma ọ bụrụ na a naghị agba ya mmiri. Otú ahụ ka okwukwe anyị dị. Anyị leghara ya anya, ọ ga-anyụ ka ọkụ. Ma, ọ bụrụ na anyị na-elebara okwukwe anyị anya, ọ ga na-ama pokopoko ka ihe a kụrụ akụ, ‘na-etokwa eto,’ anyị ‘anọgidesiekwa ike n’okwukwe
294 | AJỤJỤ ỌNỤ
295 | Onye Gụrụ Gbasara Ụbụrụ Mmadu Kwuru Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke
296 | 
297 | PRỌFESỌ Kalaria bụ ọkachamara na-arụ ọrụ na Mahadum Niukastụl, dị n’Ịngland. O ji ihe karịrị afọ iri anọ mụọ gbasara ụbụrụ mmadụ. O kweburu na nkụzi evolushọn. Ma, o mechara gbanwee echiche ya. Anyị gbara ya ajụjụ ọnụ gbasara ọrụ ya na ihe mere o ji gbanwee okwukwe ya.
298 | 
299 | Biko, kọtụrụ anyị gbasara okpukpe ndị mụrụ gị.
300 | 
301 | Papa m na mama m bụ ndị India. Mana, a mụrụ mama m na Uganda. Ha na-ekpe okpukpe Hindu. Ọ bụ mụnwa bụ nwa nke abụọ n’ime ụmụ nwoke atọ ha mụrụ. Ezinụlọ anyị biri na Nairobi, Kenya. Ọtụtụ ndị agbata obi anyị n’ebe ahụ bụ ndị na-ekpe okpukpe.
302 | 
303 | Olee ihe mere i ji nwee mmasị na sayensị?
304 | 
305 | Ihe gbasara ụmụ anụmanụ na-amasịkarị m. Ọ na-atọkwa m ụtọ iso ndị enyi m gaa ịrị ugwu na ịga nọrọ n’ime ọhịa mgbe ụfọdụ iji nwee ike ịhụ ụmụ anụmanụ. Ná mbụ, m chọburu ịbụ dọkịta ụmụ anụmanụ. Ma, mgbe m gachara kọleji na Nairobi, m gara gụọ gbasara ọrịa dị iche iche na Mahadum Lọndọn, dị n’Ịngland. Mgbe e mechara, m ghọrọ ọkachamara n’ime nchọnchọ banyere ụbụrụ mmadụ.
306 | 
307 | Ihe ndị ahụ ị mụrụ ò mere ka ị gbanwee okwukwe gị?
308 | 
309 | Ee. Ka m na-amụkwu sayensị ka ọ na-esikwuru m ike ikweta n’ihe ndị m kweburu na , dị ka ife ụmụ anụmanụ na iji ihe oyiyi efe ofufe.
310 | 
311 | Gịnị mere i ji kwere ná nkụzi evolushọn?
312 | 
313 | Mgbe m dị obere, ọtụtụ ndị nọ n’ebe m toro kweere na ọ bụ n’Afrịka ka ihe ndị na-akụzi evolushọn kwuru gbasara mmadụ bidoro. Na mahadum, ndị nkụzi anyị mere ka anyị niile bụ́ ụmụ akwụkwọ kweta na ndị sayensị niile a ma ama kweere n’evolushọn.
314 | 
315 |  Gịnị mere i ji mechaa gbanwee obi gị n’ihe gbasara otú ndụ si malite?
316 | 
317 | Anọọla m ọtụtụ afọ na-amụ gbasara bayọlọji na otú ahụ́ ụmụ mmadụ, ụmụ anụmanụ na osisi dị, tupu otu nwa akwụkwọ ibe m abịa kọọrọ m ihe ndị Ndịàmà Jehova kụziiri ya na Baịbụl. Ihe ọ kọọrọ m mere ka m chọọ ịmatakwu gbasara ha. N’ihi ya, mgbe Ndịàmà Jehova nwere mgbakọ n’ụlọ ezumeezu dị na kọleji anyị dị na, m gara. Ka oge na-aga, Ndịàmà Jehova abụọ ọrụ ha bụ ikwusa ozi ọma ná mba dị iche iche ji Baịbụl kọwaara m ụfọdụ ihe. M chọpụtara na ha kweere na e nwere Onye kere ihe niile, ga-agwọtali nsogbu ihe a kpọrọ mmadụ. Ihe a ha kwuru abụghị akụkọ ifo. Ọ masịrị m.
318 | 
319 | Ihe ndị ị mụtara gbasara ahụ́ ike ò mere ka ị ghara ikweta na e kere ihe niile eke?
320 | 
321 | Mba. Kama nke ahụ, ka m na-amụkwu gbasara ha ka m na-amata na e leziri anya mee ha. Ikwu na ihe ndị dị ndụ dị ịtụnanya otú ahụ nọkatara dịrị, bụ n’uche m, okwu n’enweghị isi na ọdụ.
322 | 
323 | Ị nwere ike inyetụ anyị ihe atụ?
324 | 
325 | Kemgbe afọ ka m nọ na-amụ gbasara ụbụrụ mmadụ. Otú o si arụ ọrụ ka na-atụ m n’anya ruo taa. Ụbụrụ na-enyere anyị aka iche echiche na icheta ihe. Ọ na-achịkwa ihe niile na-eme n’ahụ́ anyị. Ọ bụkwa ụbụrụ na-akọwara anyị ihe niile na-eme anyị n’ime ahụ́ na ihe na-eme gburugburu ahụ́ anyị.
326 | 
327 | Ihe mere ụbụrụ ji na-arụ ọrụ ndị dị ịtụnanya bụ n’ihi ọtụtụ kemikal na ọtụtụ irighiri akwara juru n’ime ya na-enyere ya aka izirịta ozi. Ụbụrụ mmadụ nwere ọtụtụ ijeri akwara ndị dị otú ahụ. Akwara ndị ahụ na-esi n’ụdị ụmụ irighiri akwara ndị ọzọ a kpọrọ azọn na-ezirịta ozi n’etiti ibe ha. Otu irighiri akwara nwere ike iji eriri ndị si ya n’ahụ́ pụta jikọta onwe ya na akwara ọzọ ihe dị ka ọtụtụ puku ugboro. Ihe a meziri ka ụdị njikọ ndị a dị n’ụbụrụ bụrụ agụta agụta. Ma, ihe dị ịtụnanya bụ na n’agbanyeghị otú njikọ ndị a si jupụta ebe niile ma na-agbagwoju anya, a haziri ha nke ọma, ha ana-arụkwa ọrụ ọfụma.
328 | 
329 | Biko, mee ka o dokwuo anya.
330 | 
331 | Ebe ị ga-akacha ahụ ụdị nhazi ụmụ irighiri akwara ndị a nwere bụ n’ahụ́ nwa nọ n’afọ nakwa n’ahụ́ nwa a mụrụ ọhụrụ. Ụmụ irighiri akwara ndị a na-eme ka eriri si n’ahụ́ ha pụta gaa jikọta ha na irighiri akwara ndị ọzọ. Ha nwekwara ike iji eriri ahụ kegide n’akụkụ irighiri akwara ha na ya chọrọ ijikọta.
332 | 
333 | Ọ bụrụ na eriri ahụ esi n’otu irighiri akwara pụta gawa n’irighiri akwara ọzọ, o nwere kemikal ụfọdụ na-enyere ya aka ịmata ebe ọ na-aga. Kemikal ndị ahụ na-enwe ike ime ka eriri ahụ kwụsị, gawa, ma ọ bụ tụgharịa n’ebe ọ dị mkpa ka ha mee otú ahụ, ruo mgbe ha ruru ebe ha na-aga. E wezụga kemikal ndị ahụ, eriri ndị ahụ agaghị amata ebe ha na-aga. Otú ihe niile si na-aga n’anya ya n’anya ya gosiri nhazi pụrụ iche ndị e mere ebe ahụ.
334 | 
335 | N’agbanyeghị ihe ndị a niile a chọpụtarala gbasara otú ụbụrụ anyị si arụ ọrụ, otú o si enyere anyị aka iche echiche na icheta ihe, ihe anyị ma gbasara ụbụrụ anyị ka dịkwa ezigbo ntakịrị. Ihe niile gbasara otú ụbụrụ anyị si arụ ọrụ mere ka m kwetasie ike na ọ ga-enwerịrị onye haziri ihe ndị a. O nwekwanụghị otú a ga-esi jiri amamihe onye ahụ tụnyere amamihe anyị.
336 | 
337 | Olee ihe mere i ji ghọọ Onyeàmà Jehova?
338 | 
339 | Ndịàmà Jehova gosiri m ihe ndị mere ka m kweta na Baịbụl bụ Okwu Chineke. Dị ka ihe atụ, Baịbụl abụghị akwụkwọ sayensị, ma n’ebe ọ bụla o kwuru ihe gbasara sayensị, ihe o kwuru na-abụ eziokwu. Amụma ndị o buru na-emezukwa otú ahụ o si buo ya. Ndị na-eme ihe Baịbụl kwuru na-ebi ndụ dị mma. Ọ gbanwere ndụ nke mụnwa. Kemgbe afọ  m ghọrọ Onyeàmà Jehova, ọ bụ Baịbụl na-eduzi m n’ihe niile m na-eme. Ọ bụ ya mere m ji na-enwe obi ụtọ, ma na-ebikwa ndụ nwere isi.
340 | 
341 |  Ọkachamara n’Ihe Gbasara Ịgba Ọkpụkpụ Ekwuo Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke
342 | 
343 | Irène kweere na otú ihe ndị dị n’ahụ́ ihe ndị e kere si yie gosiri na ozizi evolushọn bụ eziokwu. Mana, ihe ọ chọpụtara gbasara ụkwụ a kwụnyere akwụnye mere ka o nyowe ihe o kweere banyere evolushọn enyowe.
344 | Onye Dọkịta Ekwuo Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke gbanwere ihe o kweere gbasara otú ndụ ndị mmadu si malite. Ọ bụ ihe ndị ọ mụtara na ihe ndị ọ chọpụtara n’ọrụ dọkịta ọ na-arụ
345 | Otu Ọkachamara Kwuru Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke
346 | 
347 | 
348 | Biko, kọtụrụ anyị ihe ụfọdụ gbasara onwe gị.
349 | 
350 | A mụrụ m n’afọ . M toro na. Okpukpe papa m na mama m na-ekpe yiri nke ndị Tao na nke ndị Buda. Anyị na-efe ndị nna nna anyị hà nwụrụ anwụ, na-ekpegakwara ihe ndị a kpụrụ akpụ ekpere. Ma, anyị ekwetaghị na ọ bụ Chineke kere ihe niile.
351 | 
352 | Gịnị mere i ji mụọ gbasara ihe ndị dị ndụ n’ụlọ akwụkwọ?
353 | 
354 | Mgbe m dị obere, ana m elekọtakarị ụmụ anụmanụ. Ọ bụ ya mere m ji chọọ ịmụtakwu otú m ga-esi na-enyere ma ụmụ anụmanụ ma ụmụ mmadụ aka ma ha daa ọrịa. Ebu m ụzọ mụọ otú e si agwọ ụmụ anụmanụ ọrịa, mechazie mụọ gbasara ụmụ e bu n’afọ, bụ́ nke m chere ga-eme ka m ghọtakwuo otú ndụ si malite.
355 | 
356 | Gịnị mere na i kweghị na Chineke na mbụ?
357 | 
358 | Na mahadum, ndị prọfesọ na-akụziri anyị na mmadụ si n’enwe pụta, mụ ekwetanụ.
359 | 
360 | Olee ihe mere i ji malite ịgụ Baịbụl?
361 | 
362 | Ọ bụ n’ihi ihe abụọ. Nke mbụ bụ na m nọ na-eche na a ga-enwerịrị chi kacha chi niile n’ime chi dị iche iche ndị mmadụ na-efe. Mana amaghị m chi nke ọ bụ. Nke abụọ abụrụ na m ma na ndị mmadụ ejighị Baịbụl egwu egwu. N’ihi ya, amalitere m ịmụ ya.
363 | 
364 | Mgbe m malitere ịmụ Baịbụl na mahadum ndị Katọlik dị́ na Beljọm n’afọ , agara m n’otu ụlọ ụka ndị Katọlik rịọ ụkọchukwu nọ ebe ahụ ka o nyere m aka ịmara ihe dị́ na Baịbụl, ya ajụ.
365 | 
366 | Oleezi otú i si nweta ihe ị nọ na-achọ?
367 | 
368 | Mgbe afọ abụọ gachara, o nwere Onyeàmà Jehova sí aha ya bụ Ruth kpọtụụrụ m mgbe ahụ m nọ Beljọm. Ihe o kwo gaa mụọ asụsụ Chaịniiz bụ ka ya na ndị Chaịna na-agụ akwụkwọ na mahadum nwee ike ịmụwa Baịbụl. Obi tọrọ m ezigbo ụtọ mgbe m hụrụ Ruth n’ihi na ọ dịla anya m chọwara ụdị enyemaka a.
369 | 
370 | O gosiri m otú ihe ndị sayensị chọpụtara si daba n’ihe Baịbụl kwuru n’agbanyeghị na Baịbụl abụghị akwụkwọ sayensị. Dị ka ihe atụ, Devid, bụ́ onye so dee Baịbụl gwara Chineke, sị: “Anya gị hụrụ m ọbụna mgbe m bụ nwa e bu n’afọ, e dekwara akụkụ ahụ́ m niile n’akwụkwọ gị, bụ́ ụbọchị a kpụrụ ha, mgbe a na-enwebeghị ọbụna otu n’ime ha.” (Abụ Ọma :) Devid bụrụ ihe a o kwuru ka abụ, ma, ihe o kwuru bụ eziokwu. A hazichaala ihe niile gbasara otú akụkụ ahụ́ niile dị́ n’ahụ́ mmadụ ga-esi na-arụ ọrụ tupu nke ọ bụla apụta. Otú ihe ndị dị́ na Baịbụl si bụrụ eziokwu mere ka m kweta na ọ bụ Okwu Chineke. M bịakwara ghọta na e nwere naanị otu ezi Chineke aha ya bụ Jehova. 
371 | 
372 | Gịnị mere ka i kweta na ọ bụ Chineke kere ihe niile?
373 | 
374 | Isi ihe mere e ji eme nchọnchọ bụ ka a chọpụta nke bụ́ eziokwu, ọ bụghị ka a kwado ihe ndị mmadụ chepụtara. Ọ bụ ihe ndị  m chọpụtara mgbe m na-amụ gbasara nwa e bu n’afọ mere ka m kweta na e nwerịrị onye kere ihe niile. Iji maa atụ, ndị njinia chọwa ịrụpụta ụgbọala, ha na-arụ akụkụ ahụ́ ya dị́ iche iche otú a ga-enwe ike ijikọta ha ka ha ghọọ ụgbọala. Ma, otú akụkụ ahụ́ dị́ iche iche na-esi ejikọta onwe ha n’akpa nwa ma ghọọ mmadụ karịdịrị otú e si ejikọta ahụ́ ụgbọala.
375 | 
376 | Ọ̀ bụ eziokwu na ọ bụ otu mkpụrụ ndụ na-eji nwayọọ nwayọọ aghọ nwa?
377 | 
378 | Ee. A naghị ahụ mkpụrụ ndụ ahụ anya. Ma, ọ na-ekewa, mepụtawa mkpụrụ ndụ ndị ọhụrụ, na-amụbakwa n’ike n’ike. Ha nwere ike ịmụba okpukpu abụọ n’ime awa iri na abụọ ma ọ bụ n’ime awa iri abụọ na anọ. Ọ bụ mgbe ahụ mkpụrụ ndụ ndị ahụ na-amụba ka ha na-emepụta mkpụrụ ndụ ndị nke ga-amalite ịghọ nwa.  Mkpụrụ ndụ ndị ahụ ha mepụtara na-emepụtazi ihe ga-eru narị mkpụrụ ndụ abụọ ga-aghọ ihe dị iche iche na-adị n’ahụ́ mmadụ, dị ka ọbara, ọkpụkpụ, akwara, na ihe ndị ọzọ.
379 | 
380 | Ihe ndị m chọpụtara mgbe m na-amụ gbasara nwa e bu n’afọ mere ka m kweta na e nwerịrị onye kere ihe niile
381 | 
382 | Mkpụrụ ndụ nke ọ bụla ga-adịrịrị otú o kwesịrị ịdị, dịrịkwa ebe o kwesịrị ịdị. Ha ga-ebu ụzọ jikọọ onwe ha ghọọ uru ahụ́, ha mechaa, ha aghọọ akụkụ ahụ́ dị iche iche. O nwebeghị njinia chere echiche ịrụpụta ihe ga na-akpa ụdị ike a mkpụrụ ndụ na-akpa. Ihe niile gbasara otú mkpụrụ ndụ ga-esi aghọ nwa dị n’ime ihe a na-akpọ DNA. Mgbe m chebaara ihe a niile echiche, ọ bịara doo m anya na ọ bụ Chineke kere ihe niile.
383 | 
384 | Gịnị mere i ji ghọọ Onyeàmà Jehova?
385 | 
386 | N’ikwu ya ná nkenke, ọ bụ ịhụnanya. Jizọs Kraịst kwuru, sị: “Mmadụ niile ga-eji nke a mara na unu bụ ndị na-eso ụzọ m, ma ọ bụrụ na unu enwee ịhụnanya n’etiti onwe unu.” (Jọn :) Ndị hụrụ mmadụ ibe ha n’anya anaghị akpa ókè. Ha anaghịkwa ahọ obodo mmadụ si, omenala onye ahụ, ma ọ bụ otú onye ahụ na-acha. Achọpụtara m na Ndịàmà Jehova hụrụ ibe ha n’anya otú ahụ Jizọs kwuru. Ha mekwara ihe gosiri m na ha hụrụ m n’anya mgbe m bidoro iso ha.
387 | Onye Na-emepụta Ihe A Na-etinye na Kọmputa Kwuru Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke
388 | 
389 | FAN YU malitere ịrụ ọrụ dị ka ọkachamara n’ihe gbasara mgbakọ na mwepụ n’ụlọ ọrụ a na-akpọ  dị nso na. O kwebughị na Chineke ma ọ bụ na e kere ihe eke. Ma ugbu a, o kwetala na ọ bụ Chineke kere ihe niile. Anyị gbara ya ajụjụ ọnụ iji mata otú o si mee.
390 | 
391 | Biko, kọtụrụ anyị ihe ụfọdụ gbasara onwe gị.
392 | 
393 | A mụrụ m n’afọ  n’otu obodo a na-akpọ Fuzo, dị ná mpaghara Jianshi, dị na Chaịna. Mgbe m dị afọ asatọ, a nọ na-enwe nsogbu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Chaịna. Ndị ọchịchị nyere papa m iwu ka ọ gaa rụọ ụzọ ụgbọ okporo ígwè n’otu ọzara dịpụrụ adịpụ. Papa m bụ njinia n’oge ahụ. N’ime ọtụtụ afọ ọ nọrọ ebe ahụ, ihe ọ na-abịa eleta anyị bụ naanị otu ugboro n’afọ. Mgbe ahụ, ọ bụ mụ na mama m bi. Ọ na-akụzi n’ụlọ akwụkwọ praịmarị, ọ bụkwa n’ụlọ akwụkwọ ahụ ka anyị bi. N’afọ , anyị kwagara Liufan, bụ́ ime obodo dị ná mpaghara Linchuan. Nri dị ụkọ ebe ahụ, ndị bi na ya dakwara ụkpa.
394 | 
395 | Olee ihe ndị ezinụlọ unu kweere?
396 | 
397 | Papa m enweghị mmasị n’okpukpe na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Mama m bụ onye Buda. A kụziiri anyị n’ụlọ akwụkwọ na ndụ nọkatara dịrị, na o nweghị onye kere ya. M kwetakwara ihe ahụ a kụziiri anyị.
398 | 
399 | Gịnị mere i ji nwee mmasị ná mgbakọ na mwepụ?
400 | 
401 | Ihe mere m ji nwee mmasị ná mgbakọ na mwepụ bụ na ọ na-enyere mmadụ aka ileba anya n’ihe ka ọ mata nke bụ́ eziokwu. Abanyere m mahadum obere oge Mao Tse-tung bụ́ nwoke kpatara nsogbu ndọrọ ndọrọ ọchịchị ahụ nwụchara n’afọ . Ihe bụ́ isi m gụrụ na mahadum bụ mgbakọ na mwepụ. Mgbe m nwetachara akara ugo mmụta, m nwetara ọrụ. Ọrụ m bụ ime mgbakọ na mwepụ maka otú e si arụpụta ígwè ọrụ nuklia.
402 | 
403 | Mgbe mbụ ị nụrụ gbasara Baịbụl, gịnị ka i chere gbasara ya?
404 | 
405 | N’afọ , m gara n’otu mahadum dị na Teksas, n’Amerịka iji nweta akara ugo mmụta ọzọ. O doro m anya na ọtụtụ ndị Amerịka kweere na Chineke, na-agụkwa Baịbụl. M nụkwara na Baịbụl kwuru ọtụtụ ihe ga-abara anyị uru. N’ihi ya, m kpebiri na m ga-agụ ya.
406 | 
407 |  M chọpụtara na ihe Baịbụl kwuru na-aba uru. Ma, e nwere ebe ụfọdụ siiri m ike nghọta, n’ihi ya, m kwụsịrị ịgụ ya.
408 | 
409 | Gịnị mere i ji maliteghachi ịgụ Baịbụl?
410 | 
411 | N’afọ , otu nwaanyị Onyeàmà Jehova bịara n’ụlọ m gosi m ihe Baịbụl kwuru banyere otú ọdịnihu ụmụ mmadụ ga-esi ka mma. Nwaanyị ahụ kpọtaziiri m di na nwunye ga na-akụziri m Baịbụl. Nwunye m bụ́ Liping bụbu onye nkụzi fiziks n’otu ụlọ akwụkwọ sekọndrị dị na Chaịna. O kwebughị na Chineke dị, ma, o mechara bido mụwa Baịbụl. Anyị abụọ mụtara ihe Baịbụl kwuru gbasara otú ndụ si malite. Ma, ikweta na o nwere onye kere ihe niile siiri m ike, n’ihi ya, m kpebiri iji aka m mee nchọnchọ iji chọpụta nke bụ́ eziokwu.
412 | 
413 | Olee otú i si mee ya?
414 | 
415 | Ebe m bụ aka ochie n’ime mgbakọ na mwepụ, amaara m otú e nwere ike isi jiri mgbakọ na mwepụ gbakọọ ihe ma mata ma ọ̀ ga-eme. Amakwa m na ihe dị ndụ emekataghị dịrị ma ọ bụrụ na e nweghị protin. N’ihi ya, m malitere ịgbakọ otú protin ga-esi nọkata jiri aka ya dịrị. Protin so n’otu n’ime irighiri ihe ndị dị ịtụnanya ụmụ mmadụ ma. Ihe ndị dị ndụ nwekwara ọtụtụ protin dị iche iche n’ime ha. Protin ndị a na-emekọrịtakwa ihe n’ụzọ a kapịrị ọnụ. Emechara m chọpụta otu ihe gbasara protin nke ndị ọzọ chọpụtakwara, ya bụ, na protin agaghị anọkata mepụta onwe ya. O nwetụbeghị akwụkwọ evolushọn m gụrụ kọwara ihe doro anya ga-eme ka m kweta na protin ndị a ga-emepụtali onwe ha, ma ya fọdụzie ihe ndị ha dị n’ime ha ịnọkata mepụta onwe ha. N’uche nke m, ihe ndị m chọpụtara gosiri na e nwere Onye Okike.
416 | 
417 | Gịnị mere iji kweta na Baịbụl si n’aka Chineke?
418 | 
419 | Ka ọmụmụ ihe mụ na Ndịàmà Jehova nọ na-aga n’ihu, m mụtara na e nwere ọtụtụ amụma ndị dị na Baịbụl mezuru otú ahụ e si buo ha. M chọpụtakwara na ime ihe Baịbụl kwuru na-abara m uru. M sịrị onwe m: ‘Olee otú o si bụrụ na ndị dere Baịbụl dere ihe na-abara anyị uru taa, n’agbanyeghị na ha dịrị ndụ ọtụtụ puku afọ gara aga?’ Ka oge na-aga, ọ bịara doo m anya na Baịbụl bụ Okwu Chineke n’eziokwu.
420 | 
421 | Olee ihe mere ị ka ji nọgide na-ekwere na e nwere Onye Okike?
422 | 
423 | Mgbe ọ bụla m chebaara ihe dị iche iche dị n’ụwa echiche, ọ na-eme ka m kweta na e nwere Onye Okike. Ugbu a, ọrụ m bụzi ịrụpụta ihe ndị a na-etinye n’ime kọmputa, m chọpụtara na o nweghị otú a ga-esi jiri ihe kọmputa na-eme tụnyere ihe ụbụrụ mmadụ nwere ike ime. Dị ka ihe atụ, otú ụbụrụ anyị si aghọta okwu dị ezigbo ịtụnanya. Ọtụtụ n’ime anyị nwere ike ịghọta ihe mmadụ kwuru, ọ bụrụgodị na onye ahụ ekwuruchaghị ya n’isi, ma ọ bụ na ụzụ na-eme n’ebe ahụ, na ọ chịrị ọchị mgbe ọ na-ekwu ya, kwaa ụkwara, sụọ nsụ, ma ọ bụkwanụ na o ji olu ndị obodo ha kwuo ya. I nwere ike iche na ihe a enweghị ihe ọ bụ. Ma, ndị na-arụpụta ihe a na-etinye na kọmputa ma na ọ bụ ihe. O doro anya na o nweghị otú a ga-esi jiri ụbụrụ mmadụ tụnyere ọkpọka ngwá ọrụ kọmputa na-aghọta ihe mmadụ na-ekwu.
424 | 
425 | Ụbụrụ anyị nwere ike isi n’okwu mmadụ mata otú obi dị onye ahụ, obodo o si, na otú o si ekwu okwu. Ma, kọmputa kachanụ n’ụwa agaghị emeli ihe ndị a. Ndị na-arụpụta ihe ndị a na-etinye n’ime kọmputa na-achọ otú ha ga-esi rụọ kọmputa ga na-amata olu mmadụ nke ọma ka ụbụrụ anyị. O doro m anya na ihe a ha na-eme bụ isi n’ọrụ aka Chineke na-amụrụ ihe.
426 | 
427 | Ma, ikweta na o nwere onye kere ihe niile siiri m ike. N’ihi ya, m kpebiri imekwu nchọnchọ iji chọpụta nke bụ́ eziokwu
428 | AJỤJỤ ỌNỤ
429 | Ihe Onye Mụrụ Banyere Ihe Ndị Dị Ndụ Kwuru Gbasara Chineke
430 | 
431 | Paola Chiozzi bụ ọkà mmụta n’ihe gbasara ihe ndị dị ndụ. Ọ na-arụ na mahadum Ferara dị n’Ịtali, ọ karịakwala afọ iri abụọ ọ rụwara ọrụ a. N’isiokwu a, ị ga-ahụ ihe ndị na-ede Teta! jụrụ ya gbasara sayensị na Chineke, hụkwa ihe ọ sara ha.
432 | 
433 | Gịnị ka ị ga-achọ ịgwa anyị gbasara onwe gị?
434 | [Foto dị na peeji nke ]
435 | 
436 | Papa m na mama m anwụọla. Ma, mgbe ha nọ ndụ, ọrụ papa m bụ imeziri ndị mmadụ akpụkpọ ụkwụ, nke mama m abụrụ ọrụ ugbo. N’oge ahụ, achọrọ m ịbụ ọkà mmụta sayensị. Mgbe ọ bụla m hụrụ okooko osisi, obi ana-atọ m ụtọ. Otú ahụkwa ka ọ na-adị m ma m hụ ụmụ nnụnụ na ụmụ ahụhụ. O doro m anya na ọ bụghị mmadụ kere ha.
437 | 
438 | Ihe ị na-ekwu ọ̀ bụ na i kweere na Chineke kemgbe ị dị obere?
439 | 
440 | Mba. Ọ bụdị mgbe ahụ m dị obere ka m bidoro nwewe obi abụọ ma Chineke ọ̀ dị. Papa m nọkatara otu ụbọchị obi akụchie ya, ya anwụọ. Ihe a mere ya mere ka m chewe ihe mere Onye a kere ọmarịcha ihe a niile ji gba nkịtị ka ụmụ mmadụ na-ata ahụhụ, na-anwụsị.
441 | 
442 | Sayensị ò merenụ ka ị mata ihe kpatara ya?
443 | 
444 | O meghị. Mgbe m malitere ịmụ gbasara mkpụrụ ndụ, achọpụtara m na mkpụrụ ndụ dị anyị n’ahụ́ na-eme nke oge ya ruru, ya anwụọ, nke ọhụrụ anọchie ya. Ya nwee onye nke ya nwụrụ mgbe oge ya erubeghị, ya akpatara ya etuto ma ọ bụkwanụ ahụ́ ya ana-aba ọnyá. O tebeghị anya ndị ọkà mmụta sayensị chọpụtara ihe a. Ma, nke bụ́ eziokwu bụ na ịma gbasara ya dị ezigbote mkpa.
445 | 
446 | Olee ihe mere i ji sị na ọ dị ezigbote mkpa?
447 | 
448 | Mkpụrụ ndụ dị n’ahụ́ anyị dị nde kwuru nde, o nweghịkwa nke n’ime ha anyị na-ahụ anya. Mee elu mee ala, ha niile ga-anwụcha, ndị ọzọ anọchie ha. Mkpụrụ ndụ nke ọ bụla nwere mgbe ọ ga-anọru, ya anwụọ. O nwere ndị nke na-anọ izu ole na ole, nwekwa ndị nke na-anọ afọ ole na ole. Ọ bụrụ na ahụ́ anyị anaghị arụ ọrụ nke ọma otú o kwesịrị, mkpụrụ ndụ ndị dị anyị n’ahụ́ nwere ike nwụsịchaa mgbe oge ha erubeghị. O nwekwara ike mee ka a ghara inwe mkpụrụ  ndụ ọhụrụ ga-anọchi ndị nke nwụrụ anwụ.
449 | 
450 | Ya dị otú ahụ, gịnị nwere ike ime?
451 | 
452 | Ndị ọkachamara achọpụtala na ọ bụrụ na mkpụrụ ndụ ndị dị mmadụ n’ahụ́ anọfee mgbe ha kwesịrị ịnwụ, ọrịa kansa ma ọ bụ ogbu na nkwonkwo nwere ike malite inye onye ahụ nsogbu. Ha chọpụtakwara na ọ bụrụ na ha anọrughị mgbe ha kwesịrị ịnwụ, ụkwụ na aka nwere ike malite ịna-ama onye ahụ jijiji ma ọ bụkwanụ ụbụrụ agaghịzi na-akpakọ ya ọnụ. Ọrụ m bụ ịchọpụta otú e nwere ike isi gwọọ onye na-arịa ọrịa ndị a.
453 | 
454 | Ihe ị chọpụtara gbasara mkpụrụ ndụ ò nwere ihe ọ kụziiri gị?
455 | 
456 | Ịgwa gị eziokwu, ọ gbagwojuru m anya. I lee otú ihe niile dị n’ahụ́ mmadụ sị na-arụ ọrụ nke ọma, ị ga-achọpụta na onye kere anyị chọrọ ka ahụ́ na-agbasi anyị ike mgbe niile. Ma, ihe m na-amaghịzi bụ ihe mere mmadụ ji na-ata ahụhụ ma na-anwụ ka ọkụkọ.
457 | 
458 | Ma obi siri gị ike mgbe ahụ na e nwerịrị onye kere mkpụrụ ndụ ma hazie otú ha si na-arụ ọrụ, ọ̀ kwa ya?
459 | 
460 | Ee. Otú o si arụ ọrụ dị egwu, o gosikwara na onye kere ha karịrị mmadụ. Ekwetasiri m ike na ọ bụ Chineke kere ha ma hazie otú ha si arụ ọrụ. Mgbe m ji ọkpọka onyokomita nyoo otú mkpụrụ ndụ dị anyị n’ahụ́ si arụ ọrụ, achọpụtara m na ha na-eji aka ha egbu onwe ha ma oge ha ruo. Otú ihe niile a si aga n’anya ha n’anya ha dị nnọọ egwu.
461 | 
462 | Ebe ọ bụ na ahụ́ anyị na-eji aka ya ewepụta mkpụrụ ndụ ọhụrụ ndị ga-anọchi ndị nke nwụrụ anwụ, mmadụ kwesịrị ịna-adị ndụ ebighị ebi
463 | 
464 | I kwuburu na ị maghị ihe mere Chineke ji hapụ ka ụmụ mmadụ na-ata ahụhụ ma na-anwụ. Olee otú i si mechaa mata ihe kpatara ya?
465 | 
466 | N’afọ , Ndịàmà Jehova abụọ bịara n’ụlọ m, mụ ajụọ ha ihe mere mmadụ ji na-anwụ anwụ. Ha emepee Baịbụl, gụọrọ m Ndị Rom :, bụ́ ebe sịrị: “Mmehie si n’aka otu mmadụ bata n’ụwa, ọnwụ esikwa ná mmehie bata.” A sị na Adam enupụrụghị Chineke isi, ọ garaghị anwụ. Ihe a Baịbụl kwuru mere mụ aghọtakwuo ihe m chọpụtara gbasara mkpụrụ ndụ. Ịgwa gị eziokwu, Chineke ekeghị ụmụ mmadụ ka ha na-anwụ anwụ. Ebe ọ bụ na ahụ́ anyị na-eji aka ya ewepụta mkpụrụ ndụ ọhụrụ ndị ga-anọchi ndị nke nwụrụ anwụ, ị́ hụghị na mmadụ kwesịrị ịna-adị ndụ ebighị ebi?
467 | 
468 | Gịnị mere i ji kwetasie ike na Baịbụl bụ Okwu Chineke?
469 | 
470 | O nwere ihe Abụ Ọma : kwuru gbasara Chineke. Ebe ahụ sịrị: “Anya gị hụrụ m ọbụna mgbe m bụ nwa e bu n’afọ, e dekwara akụkụ ahụ́ m niile n’akwụkwọ gị.” Achọpụtara m na ihe a Baịbụl kwuru bụ eziokwu n’ihi na ọ bụ ná mkpụrụ ndụ dị anyị n’ahụ́ ka Chineke deturu otú akụkụ ahụ́ anyị niile ga-esi na-arụ ọrụ. Ma, ihe juziri m anya bụ otú onye dere Abụ Ọma : si mara ihe a. Ihe a na ihe ndị ọzọ m gụtara na Baịbụl mere ka m kwetasie ike na Baịbụl bụ Okwu Chineke.
471 | 
472 | Olee otú i si mechaa matakwuo ihe Baịbụl na-akụzi?
473 | 
474 | Otu Onyeàmà Jehova gwara m ka mụ na ya mụwa Baịbụl, mụ ekweta. Ka anyị na-amụ ihe, achọpụtara m ihe mere Chineke ji gba nkịtị ka ụmụ mmadụ na-ata ahụhụ. Amụtakwara m na Chineke ga-emecha mee “ka ọnwụ ghara ịdịkwa ruo mgbe ebighị ebi.” (Aịzaya :, Baịbụlụ Nsọ nke Onye kere anyị ga-eme ka ahụ́ anyị bidoghachi ịrụ ọrụ otú o kwesịrị ịrụ. Mgbe ahụzi ka anyị ga-adị ndụ ebighị ebi n’enweghị nsogbu.
475 | 
476 | Ò nweela mgbe i ji ihe ndị a ị mụtara na Baịbụl nyere ndị ọzọ aka?
477 | 
478 | N’afọ , aghọrọ m Onyeàmà Jehova. Kemgbe ahụ, ana m agbalị iji ohere ọ bụla dapụtaranụ gosi ndị mmadụ ihe ndị m mụtara na Baịbụl. Dị ka ihe atụ, o nwere otu nwaanyị mụ na ya na-arụ otu ebe. Nwanne ya nwoke gburu onwe ya. Ndị chọọchị nwaanyị a gwara ya na Chineke emekataghị gbaghara onye gburu onwe ya. M sapetara Baịbụl gụọrọ ya nkwa Chineke kwere na ya ga-akpọlite ndị nwụrụ anwụ. (Jọn :, ) Ihe ahụ m gụụrụ ya medara ya obi, meekwa ka ọ ghọta na ihe banyere anyị na-emetụ onye kere anyị n’obi. Mgbe ọ bụla m kọọrọ mmadụ ihe Baịbụl kwuru, obi na-atọ m ezigbo ụtọ karịa otú ọ na-atọ m ma ọ bụrụ ihe gbasara sayensị ka m kọọrọ onye ahụ.
479 | Ọkachamara n’Ihe Gbasara Iwu Ekwuo Ihe Mere O Ji Kwere na Chineke


--------------------------------------------------------------------------------
/README.md:
--------------------------------------------------------------------------------
 1 | # <h3>Word-Level Language Identification for Resource-Scarce Languages<h3> 
 2 | <h4>Definition of Terms</h4>
 3 | <p>'This repository' refers to all the resources which are accessed through this hyperlink or url: https://github.com/Toluwase/Word-Level-Language-Identification-for-Resource-Scarce-/</p>
 4 |   <p>The word-level language identification in this study refers to identifying the language of words in texts.</p>
 5 |   <p> This study uses the term the main language, which refers to the language of interest. The scope of this study is two languages; one language of interest and one foreign language. In essence, a text will be in two languages: the main language and foreign language. For instance, if the main language is Yoruba, foreign language could be English. In this case text will be in Yoruba while there will be some words in English.</p>
 6 | <h4>Introduction</h4>
 7 | <p>This README is a description of the datasets, research results and python program contained on this page; the datasets were used for the word-level language identification research for resource-scarce languages. The word-level language identification strategy proposed in the research was performed through the pattern analysis of the character trigrams of the featured languages. Languages featured in this research are English, Hausa, Igbo and Yoruba. The word-level language identification strategy does not require large corpus which are needed in/for previous word-level language identification and other natural language processing research. Secondly, this strategy potentially works for all languages whose writing systems are alphabet-based.</p> 
 8 | <h4>File Manifest</h4>
 9 | <p>There are three types of Files</p>
10 | <ol>
11 |   <li>Python Program: The Python program is contained in a python file named trigramanalyzer_wordlanguageid.py. Kindly refer to the Operating Instructions for details of the Python program</li>
12 |   <li><p>Corpora: One of the contributions of this research is the corpora of the three Nigerian languages (Hausa, Igbo and Yoruba) which were used for this research and we are making available to the public through this data repository. There are two types of corpora on this repository: three training datasets/corpora and three test datasets/corpora. The training corpora corpora are monolingual, that is Yoruba training corpus contains only texts in Yoruba language, Hausa training corpus contains Hausa texts alone while Igbo training corpus contains texts in Igbo language alone. On the other hand, the three test corpora are bilingual. The English-Hausa test corpus contains texts in English and Hausa languages, the English-Yoruba test corpus contains texts in English and Yoruba languages while the Igbo-Yoruba training corpus contain texts in Igbo and Yoruba languages. </p>
13 | <p>Hausa, Igbo and Yoruba electronic texts are provided on this repository; all the training corpora have been largely cleaned of foreign words. Though the corpora have been cleaned, the sentence structures are still maintained. The Hausa corpus (hausa_training_corpus.txt ) has a text size of 190,833 with vocabulary size of 9,247. The Hausa corpus is not marked, that is the diacritically marked characters have been replaced with the unmarked equivalents. The Hausa corpus was harvested online from news and Christian religion organizations' websites. The Igbo corpus (igbo_training_corpus.txt) is fully diacritically marked, it has a text size of 125,690 with a vocabulary size of 6,737. The Igbo corpus  was also harvested online largely from news and Christian religion organizations' websites. The Yoruba corpus (Yoruba_training_corpus(part).txt) is a part of the larger corpus that was used for this research that could be made available to the public; other part cannot be made available because of copyright issues. The Yoruba corpus has a text size of 116,652 and a vocabulary size of 6,954.</p> </li>
14 |   <li>Research Result: The research results include the research analysis, character trigram-frequency and the word-frequency of English, Hausa, Igbo and Yoruba texts used for the research. These results are presented in Trigams.xls and WORDList&Results.xls files for the trigrams-frequency, and word-frequency/research analysis respectively</li>
15 | </ol>
16 | <h4>Operating instructions</h4>
17 |   <p>This section of the readme highlights the description of the Python code named trigramanalyzer_wordlanguageid.py</p>
18 |   <h5>Stage one: Obtaining the Character Trigrams for the Two Languages</h5>
19 | <p>This program is meant to find the character trigrams, based on their positions (single, pre, mid and post) in two languages.
20 | It calculates the probability of occurrence of the character trigrams in the two languages by reading text in the languages from specified text files which must be saved in UTF-8. The probability of occurrence of trigrams in each language equals to co-efficient of discrimination/identification.</p>
21 |   <h5>Stage two: Obtaining the Overlapping Trigrams between the Two Languages</h5>
22 | <p>In addition, it obtains the trigrams that are common to the two languages. The co-efficient of discrimination/identification for the trigrams that are common to the two languages equals zero (in place of the probability of occurence). </p>
23 |   <h5>Stage three: The Language Identification of a word</h5> 
24 |  <p>Addition of the co-efficient of discrimination/identification for all the character trigrams in a word gives the LID of the word.</p>
25 |     <p>If the LID of a word >0, the word belongs to the main language </p>
26 |     <p>If the LID of a word <0, the word belongs to the other language </p>
27 |     <p>If the LID of a word =0, the word belongs to the two languages or the word cannot be identified</p>
28 | <h4>Copyright and licensing information</h4>
29 | <p><a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/"><img alt="Creative Commons License" style="border-width:0" src="https://i.creativecommons.org/l/by-nc/4.0/88x31.png" /></a><br />This work by <span xmlns:cc="http://creativecommons.org/ns#" property="cc:attributionName">Asubiaro, T., Adegbola, T., Mercer, R. and Ajiferuke, I. (2018). A Word-Level Language Identification Strategy for Resource-Scarce Languages. In 2018 Conference of The Association for Information Science and Technology, Vancouver, BC, Canada - Nov. 10 - 14, 2018</span> is licensed under a <a rel="license" href="http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/">Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License</a>.</p>
30 | 
31 | 


--------------------------------------------------------------------------------
/Trigrams.xlsx:
--------------------------------------------------------------------------------
https://raw.githubusercontent.com/Toluwase/Word-Level-Language-Identification-for-Resource-Scarce-/7f35e1f59ba484bc25ae2103225da7bbef4b4377/Trigrams.xlsx


--------------------------------------------------------------------------------
/WORDList&Results.xlsx:
--------------------------------------------------------------------------------
https://raw.githubusercontent.com/Toluwase/Word-Level-Language-Identification-for-Resource-Scarce-/7f35e1f59ba484bc25ae2103225da7bbef4b4377/WORDList&Results.xlsx


--------------------------------------------------------------------------------
/english_training_corpus.txt:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | ﻿


--------------------------------------------------------------------------------
/trigramanalyzer_wordlanguageid.py:
--------------------------------------------------------------------------------
  1 | import nltk, re, pprint
  2 | from nltk import word_tokenize
  3 | from string import punctuation
  4 | import string
  5 | import sys
  6 | 
  7 | #SECTION 1: TRIGRAM EXTRACTION FOR LANGUAGE ONE
  8 | fileToOpen=open("C:/Users/Toluwase/Documents/Codon/english_training_corpus.txt","rU", encoding="UTF_8")
  9 | fileStream=fileToOpen.read()
 10 | tokenList=list()
 11 | token_tokenList=list()
 12 | fileStreamsmall=fileStream.lower()
 13 | frequency={}
 14 | mid_trigramList=list()
 15 | mid_trigramCountList=list()
 16 | bigramList=list()
 17 | bigramcountList=list()
 18 | wordCountList=list()
 19 | trigramProbabilityList=list()
 20 | lastWordList=list()
 21 | pre_Trigram=list()
 22 | pre_TrigramCount=list()
 23 | post_Trigram=list()
 24 | post_TrigramCount=list()
 25 | single_Trigram=list()
 26 | single_TrigramCount=list()
 27 | all_Trigrams=list()
 28 | all_TrigramCount=list()
 29 | 
 30 | #to remove numbers and punctuation marks
 31 | tokens=word_tokenize(fileStreamsmall)
 32 | quotientList=list()
 33 | testList=sorted(set(tokens))
 34 | 
 35 | #For word list frequency
 36 | def getFrequencyDistribution(tokens):
 37 |     tokens=word_tokenize(fileStreamsmall)
 38 |     for everyToken in tokens:
 39 |         count=frequency.get(everyToken, 0)
 40 |         frequency[everyToken]=count+1
 41 |     return frequency
 42 | 
 43 | def printWordsANDFrequency(frequency):
 44 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
 45 |     for abc,bcd in frequency.items():
 46 |         print(abc.translate(non_bmp_map),"\t", bcd, "\t", len(abc))
 47 | 
 48 | #For Trigram frequency
 49 | def getALLTrigrams(frequency):
 50 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
 51 |     for everywordTest in frequency:
 52 |         tokenCount=frequency[everywordTest]
 53 |         x=0
 54 |         for everyletter in everywordTest:
 55 |             if len(everywordTest)==2:
 56 |                 bigram=everywordTest
 57 |             elif len(everywordTest)>2:
 58 |                 if x<len(everywordTest)-2:
 59 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
 60 |                     x=x+1
 61 |                     if trigram in all_Trigrams:
 62 |                         trigramIndex5=all_Trigrams.index(trigram)
 63 |                         oldTrigramCount5=all_TrigramCount[trigramIndex5]
 64 |                         del all_TrigramCount[trigramIndex5]
 65 |                         newTrigramCount5=oldTrigramCount5+tokenCount
 66 |                         all_TrigramCount.insert(trigramIndex5, newTrigramCount5)
 67 |                         #print(trigramCountList[trigramIndex])
 68 |                         #do not add trigram to trigram list
 69 |                     else:
 70 |                         all_Trigrams.append(trigram)
 71 |                         all_TrigramCount.append(tokenCount)
 72 |     return all_Trigrams, all_TrigramCount
 73 | 
 74 | def getPRETrigrams(frequency):
 75 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
 76 |     for everywordTest in frequency:
 77 |         tokenCount=frequency[everywordTest]
 78 |         x=0
 79 |         for everyletter in everywordTest:
 80 |             if len(everywordTest)==2:
 81 |                 bigram=everywordTest
 82 |             elif len(everywordTest)>3:
 83 |                 if x<len(everywordTest)-2:
 84 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
 85 |                     y=x
 86 |                     x=x+1
 87 |                     if y==0:
 88 |                         if trigram in pre_Trigram:
 89 |                             trigramIndex1=pre_Trigram.index(trigram)
 90 |                             oldTrigramCount1=pre_TrigramCount[trigramIndex1]
 91 |                             del pre_TrigramCount[trigramIndex1]
 92 |                             newTrigramCount1=oldTrigramCount1+tokenCount
 93 |                             pre_TrigramCount.insert(trigramIndex1, newTrigramCount1)
 94 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
 95 |                             #do not add trigram to trigram list
 96 |                         else:
 97 |                             pre_Trigram.append(trigram)
 98 |                             pre_TrigramCount.append(tokenCount)
 99 |     return pre_Trigram, pre_TrigramCount
100 | 
101 | def getMIDTrigrams(frequency):
102 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
103 |     for everywordTest in frequency:
104 |         tokenCount=frequency[everywordTest]
105 |         x=0
106 |         for everyletter in everywordTest:
107 |             if len(everywordTest)==2:
108 |                 bigram=everywordTest        
109 |             elif len(everywordTest)>3:
110 |                 if x<len(everywordTest)-2:
111 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
112 |                     y=x
113 |                     x=x+1
114 |                     if y==0:
115 |                         if trigram in pre_Trigram:
116 |                             trigramIndex1=pre_Trigram.index(trigram)
117 |                             oldTrigramCount1=pre_TrigramCount[trigramIndex1]
118 |                             del pre_TrigramCount[trigramIndex1]
119 |                             newTrigramCount1=oldTrigramCount1+tokenCount
120 |                             pre_TrigramCount.insert(trigramIndex1, newTrigramCount1)
121 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
122 |                             #do not add trigram to trigram list
123 |                         else:
124 |                             pre_Trigram.append(trigram)
125 |                             pre_TrigramCount.append(tokenCount)
126 |                             #print(trigram)
127 |                             #the end of creating a list of trigrams and trigrams' counts
128 |                             #print (trigram,"\t", everywordTest ,"\t","pre")
129 |                     if y>0 and y<len(everywordTest)-3:
130 |                         if trigram in mid_trigramList:
131 |                             trigramIndex=mid_trigramList.index(trigram)
132 |                             oldTrigramCount=mid_trigramCountList[trigramIndex]
133 |                             del mid_trigramCountList[trigramIndex]
134 |                             newTrigramCount=oldTrigramCount+tokenCount
135 |                             mid_trigramCountList.insert(trigramIndex, newTrigramCount)
136 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
137 |                             #do not add trigram to trigram list
138 |                         else:
139 |                             mid_trigramList.append(trigram)
140 |                             mid_trigramCountList.append(tokenCount)
141 |     return mid_trigramList, mid_trigramCountList
142 |                     
143 | def getPOSTTrigrams(frequency):
144 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
145 |     for everywordTest in frequency:
146 |         tokenCount=frequency[everywordTest]
147 |         x=0
148 |         for everyletter in everywordTest:
149 |             if len(everywordTest)==2:
150 |                 bigram=everywordTest
151 |             elif len(everywordTest)>3:
152 |                 if x<len(everywordTest)-2:
153 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
154 |                     y=x
155 |                     x=x+1
156 |                     if y==len(everywordTest)-3:
157 |                         if trigram in post_Trigram:
158 |                             trigramIndex2=post_Trigram.index(trigram)
159 |                             oldTrigramCount2=post_TrigramCount[trigramIndex2]
160 |                             del post_TrigramCount[trigramIndex2]
161 |                             newTrigramCount2=oldTrigramCount2+tokenCount
162 |                             post_TrigramCount.insert(trigramIndex2, newTrigramCount2)
163 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
164 |                             #do not add trigram to trigram list
165 |                         else:
166 |                             post_Trigram.append(trigram)
167 |                             post_TrigramCount.append(tokenCount)
168 |     return post_Trigram, post_TrigramCount
169 | 
170 | def getSINGLETrigrams(frequency):
171 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
172 |     for everywordTest in frequency:
173 |         tokenCount=frequency[everywordTest]
174 |         x=0
175 |         for everyletter in everywordTest:
176 |             if len(everywordTest)==2:
177 |                 bigram=everywordTest
178 |             elif len(everywordTest)==3:
179 |                 if everywordTest in single_Trigram:
180 |                     trigramIndex3=single_Trigram.index(everywordTest)
181 |                     oldTrigramCount3=single_TrigramCount[trigramIndex3]
182 |                     del single_TrigramCount[trigramIndex3]
183 |                     newTrigramCount3=oldTrigramCount3+tokenCount
184 |                     single_TrigramCount.insert(trigramIndex3, newTrigramCount3)
185 |                     #print(trigramCountList[trigramIndex])
186 |                     #do not add trigram to trigram list
187 |                 else:
188 |                     single_Trigram.append(everywordTest)
189 |                     single_TrigramCount.append(tokenCount)
190 |     return single_Trigram, single_TrigramCount
191 | 
192 | def getTrigramDENOMINATOR(frequency):
193 |     getSINGLETrigrams(frequency)
194 |     getPRETrigrams(frequency)
195 |     getPOSTTrigrams(frequency)
196 |     getMIDTrigrams(frequency)
197 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
198 |     denominator=sum(single_TrigramCount)+sum(pre_TrigramCount)+sum(mid_trigramCountList)+sum(post_TrigramCount)
199 |     return denominator
200 | 
201 | def getPRETrigramsPROBABILITY(pre_Trigram, pre_TrigramCount):
202 |     pre_TrigramPROBABILITYlist=list()
203 |     bcd=0
204 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
205 |     getPRETrigrams(frequency)
206 |     denominator=getTrigramDENOMINATOR(frequency)
207 |     for abc in pre_Trigram:
208 |         if bcd<len(pre_Trigram):
209 |             trigramProbability=pre_TrigramCount[bcd]/denominator
210 |             pre_TrigramPROBABILITYlist.append(trigramProbability)
211 |             bcd=bcd+1
212 |     return pre_TrigramPROBABILITYlist
213 | 
214 | def getMIDTrigramsPROBABILITY(mid_Trigram, mid_TrigramCount):
215 |     mid_TrigramPROBABILITYlist=list()
216 |     cde=0
217 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
218 |     getMIDTrigrams(frequency)
219 |     denominator=getTrigramDENOMINATOR(frequency)
220 |     for abc in mid_Trigram:
221 |         if cde<len(mid_Trigram):
222 |             trigramProbability=mid_TrigramCount[cde]/denominator
223 |             mid_TrigramPROBABILITYlist.append(trigramProbability)
224 |             cde=cde+1
225 |     return mid_TrigramPROBABILITYlist
226 | 
227 | def getPOSTTrigramsPROBABILITY(post_Trigram, post_TrigramCount):
228 |     post_TrigramPROBABILITYlist=list()
229 |     efg=0
230 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
231 |     getPOSTTrigrams(frequency)
232 |     denominator=getTrigramDENOMINATOR(frequency)
233 |     for abc in post_Trigram:
234 |         if efg<len(post_Trigram):
235 |             trigramProbability=post_TrigramCount[efg]/denominator
236 |             post_TrigramPROBABILITYlist.append(trigramProbability)
237 |             efg=efg+1
238 |     return post_TrigramPROBABILITYlist
239 | 
240 | 
241 | def getSINGLETrigramsPROBABILITY(single_Trigram, single_TrigramCount):
242 |     single_TrigramPROBABILITYlist=list()
243 |     fgh=0
244 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
245 |     getSINGLETrigrams(frequency)
246 |     denominator=getTrigramDENOMINATOR(frequency)
247 |     for abc in single_Trigram:
248 |         if fgh<len(single_Trigram):
249 |             trigramProbability=single_TrigramCount[fgh]/denominator
250 |             single_TrigramPROBABILITYlist.append(trigramProbability)
251 |             fgh=fgh+1
252 |     return single_TrigramPROBABILITYlist
253 | 
254 | 
255 | def getALLTrigramsPROBABILITY(all_Trigram, all_TrigramCount):
256 |     all_TrigramPROBABILITYlist=list()
257 |     ghi=0
258 |     frequency=getFrequencyDistribution(tokens)
259 |     getALLTrigrams(frequency)
260 |     denominator=getTrigramDENOMINATOR(frequency)
261 |     for abc in all_Trigram:
262 |         if ghi<len(all_Trigram):
263 |             trigramProbability=all_TrigramCount[ghi]/denominator
264 |             all_TrigramPROBABILITYlist.append(trigramProbability)
265 |             ghi=ghi+1
266 |     return all_TrigramPROBABILITYlist
267 |  
268 | #SECTION 1B: THIS PORTION IS OPTIONAL: IT FOR PRINTING ALL THE TYPES OF TRIGRAMS (i.e. PRE, MID, POST, SINGLE & ALL TRIGRAMS)
269 | """xab, yab=getPRETrigrams(frequency)
270 | t=getPRETrigramsPROBABILITY(xab, yab)
271 | wab=0
272 | for everyz in xab:
273 |     if wab<len(xab)-1:
274 |         print(xab[wab],"\t",yab[wab],"\t", t[wab])
275 |         wab=wab+1
276 | 
277 | xbc, ybc=getPRETrigrams(frequency)
278 | tbc=getPRETrigramsPROBABILITY(xbc, ybc)
279 | wbc=0
280 | for everyz in xbc:
281 |     if wbc<len(xbc)-1:
282 |         print(xbc[wbc],"\t",ybc[wbc],"\t", tbc[wbc])
283 |         wbc=wbc+1
284 | 
285 | xcd, ycd=getMIDTrigrams(frequency)
286 | tcd=getMIDTrigramsPROBABILITY(xcd, ycd)
287 | wcd=0
288 | for everyz in xcd:
289 |     if wcd<len(xcd)-1:
290 |         print(xcd[wcd],"\t",ycd[wcd],"\t", tcd[wcd])
291 |         wcd=wcd+1
292 | 
293 | xde, yde=getPOSTTrigrams(frequency)
294 | tde=getPOSTTrigramsPROBABILITY(xde, yde)
295 | wde=0
296 | for everyz in xde:
297 |     if wde<len(xde)-1:
298 |         print(xde[wde],"\t",yde[wde],"\t", tde[wde])
299 |         wde=wde+1
300 | 
301 | xef, yef=getSINGLETrigrams(frequency)
302 | tef=getSINGLETrigramsPROBABILITY(xef, yef)
303 | wef=0
304 | for everyz in xef:
305 |     if wef<len(xef)-1:
306 |         print(xef[wef],"\t",yef[wef],"\t", tef[wef])
307 |         wef=wef+1
308 | 
309 | xfg, yfg=getALLTrigrams(frequency)
310 | tfg=getALLTrigramsPROBABILITY(xfg, yfg)
311 | wfg=0
312 | for everyz in xfg:
313 |     if wfg<len(xfg)-1:
314 |         print(xfg[wfg],"\t",yfg[wfg],"\t", tfg[wfg])
315 |         wfg=wfg+1"""
316 | 
317 | #SECTION 2: TRIGRAM EXTRACTION FOR LANGUAGE TWO
318 | fileToOpen2=open("C:/Users/Toluwase/Documents/Codon/hausa_corpus.txt","rU", encoding="UTF_8")
319 | fileStream2=fileToOpen2.read()
320 | tokenList2=list()
321 | token_tokenList2=list()
322 | fileStreamsmall2=fileStream2.lower()
323 | frequency2={}
324 | mid_trigramList2=list()
325 | mid_trigramCountList2=list()
326 | bigramList2=list()
327 | bigramcountList2=list()
328 | wordCountList2=list()
329 | trigramProbabilityList2=list()
330 | lastWordList2=list()
331 | pre_Trigram2=list()
332 | pre_TrigramCount2=list()
333 | post_Trigram2=list()
334 | post_TrigramCount2=list()
335 | single_Trigram2=list()
336 | single_TrigramCount2=list()
337 | all_Trigrams2=list()
338 | all_TrigramCount2=list()
339 | 
340 | #to remove numbers and punctuation marks
341 | tokens2=word_tokenize(fileStreamsmall2)
342 | quotientList2=list()
343 | testList2=sorted(set(tokens2))
344 | 
345 | #For word list frequency
346 | def getFrequencyDistribution2(tokens2):
347 |     tokens2=word_tokenize(fileStreamsmall2)
348 |     for everyToken2 in tokens2:
349 |         count2=frequency2.get(everyToken2, 0)
350 |         frequency2[everyToken2]=count2+1
351 |     return frequency2
352 | 
353 | def printWordsANDFrequency2(frequency2):
354 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
355 |     for ghi, hij in frequency2.items():
356 |         print(ghi.translate(non_bmp_map),"\t", hij, "\t", len(ghi))
357 | 
358 | #For Trigram frequency
359 | def getALLTrigrams2(frequency2):
360 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
361 |     for everywordTest2 in frequency2:
362 |         tokenCount=frequency2[everywordTest2]
363 |         xya=0
364 |         for everyletter in everywordTest2:
365 |             if len(everywordTest2)==2:
366 |                 bigram=everywordTest2
367 |             elif len(everywordTest2)>2:
368 |                 if xya<len(everywordTest2)-2:
369 |                     trigram=everywordTest2[xya:xya+3]
370 |                     xya=xya+1
371 |                     if trigram in all_Trigrams2:
372 |                         trigramIndex10=all_Trigrams2.index(trigram)
373 |                         oldTrigramCount10=all_TrigramCount2[trigramIndex10]
374 |                         del all_TrigramCount2[trigramIndex10]
375 |                         newTrigramCount10=oldTrigramCount10+tokenCount
376 |                         all_TrigramCount2.insert(trigramIndex10, newTrigramCount10)
377 |                         #print(trigramCountList[trigramIndex])
378 |                         #do not add trigram to trigram list
379 |                     else:
380 |                         all_Trigrams2.append(trigram)
381 |                         all_TrigramCount2.append(tokenCount)
382 |     return all_Trigrams2, all_TrigramCount2
383 | 
384 | def getPRETrigrams2(frequency2):
385 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
386 |     for everywordTest in frequency2:
387 |         tokenCount=frequency2[everywordTest]
388 |         x=0
389 |         for everyletter in everywordTest:
390 |             if len(everywordTest)==2:
391 |                 bigram=everywordTest
392 |             elif len(everywordTest)>3:
393 |                 if x<len(everywordTest)-2:
394 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
395 |                     y=x
396 |                     x=x+1
397 |                     if y==0:
398 |                         if trigram in pre_Trigram2:
399 |                             trigramIndex11=pre_Trigram2.index(trigram)
400 |                             oldTrigramCount11=pre_TrigramCount2[trigramIndex11]
401 |                             del pre_TrigramCount2[trigramIndex11]
402 |                             newTrigramCount11=oldTrigramCount11+tokenCount
403 |                             pre_TrigramCount2.insert(trigramIndex11, newTrigramCount11)
404 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
405 |                             #do not add trigram to trigram list
406 |                         else:
407 |                             pre_Trigram2.append(trigram)
408 |                             pre_TrigramCount2.append(tokenCount)
409 |     return pre_Trigram2, pre_TrigramCount2
410 | 
411 | def getMIDTrigrams2(frequency2):
412 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
413 |     for everywordTest in frequency2:
414 |         tokenCount=frequency2[everywordTest]
415 |         x=0
416 |         for everyletter in everywordTest:
417 |             if len(everywordTest)==2:
418 |                 bigram=everywordTest        
419 |             elif len(everywordTest)>3:
420 |                 if x<len(everywordTest)-2:
421 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
422 |                     y=x
423 |                     x=x+1
424 |                     if y==0:
425 |                         if trigram in pre_Trigram2:
426 |                             trigramIndex1=pre_Trigram2.index(trigram)
427 |                             oldTrigramCount1=pre_TrigramCount2[trigramIndex1]
428 |                             del pre_TrigramCount2[trigramIndex1]
429 |                             newTrigramCount1=oldTrigramCount1+tokenCount
430 |                             pre_TrigramCount2.insert(trigramIndex1, newTrigramCount1)
431 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
432 |                             #do not add trigram to trigram list
433 |                         else:
434 |                             pre_Trigram2.append(trigram)
435 |                             pre_TrigramCount2.append(tokenCount)
436 |                             #print(trigram)
437 |                             #the end of creating a list of trigrams and trigrams' counts
438 |                             #print (trigram,"\t", everywordTest ,"\t","pre")
439 |                     if y>0 and y<len(everywordTest)-3:
440 |                         if trigram in mid_trigramList2:
441 |                             trigramIndex=mid_trigramList2.index(trigram)
442 |                             oldTrigramCount=mid_trigramCountList2[trigramIndex]
443 |                             del mid_trigramCountList2[trigramIndex]
444 |                             newTrigramCount=oldTrigramCount+tokenCount
445 |                             mid_trigramCountList2.insert(trigramIndex, newTrigramCount)
446 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
447 |                             #do not add trigram to trigram list
448 |                         else:
449 |                             mid_trigramList2.append(trigram)
450 |                             mid_trigramCountList2.append(tokenCount)
451 |     return mid_trigramList2, mid_trigramCountList2
452 |                     
453 | def getPOSTTrigrams2(frequency2):
454 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
455 |     for everywordTest in frequency2:
456 |         tokenCount=frequency2[everywordTest]
457 |         x=0
458 |         for everyletter in everywordTest:
459 |             if len(everywordTest)==2:
460 |                 bigram=everywordTest
461 |             elif len(everywordTest)>3:
462 |                 if x<len(everywordTest)-2:
463 |                     trigram=everywordTest[x:x+3]
464 |                     y=x
465 |                     x=x+1
466 |                     if y==len(everywordTest)-3:
467 |                         if trigram in post_Trigram2:
468 |                             trigramIndex2=post_Trigram2.index(trigram)
469 |                             oldTrigramCount2=post_TrigramCount2[trigramIndex2]
470 |                             del post_TrigramCount2[trigramIndex2]
471 |                             newTrigramCount2=oldTrigramCount2+tokenCount
472 |                             post_TrigramCount2.insert(trigramIndex2, newTrigramCount2)
473 |                             #print(trigramCountList[trigramIndex])
474 |                             #do not add trigram to trigram list
475 |                         else:
476 |                             post_Trigram2.append(trigram)
477 |                             post_TrigramCount2.append(tokenCount)
478 |     return post_Trigram2, post_TrigramCount2
479 | 
480 | def getSINGLETrigrams2(frequency2):
481 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
482 |     for everywordTest in frequency2:
483 |         tokenCount=frequency2[everywordTest]
484 |         x=0
485 |         for everyletter in everywordTest:
486 |             if len(everywordTest)==2:
487 |                 bigram=everywordTest
488 |             elif len(everywordTest)==3:
489 |                 if everywordTest in single_Trigram2:
490 |                     trigramIndex3=single_Trigram2.index(everywordTest)
491 |                     oldTrigramCount3=single_TrigramCount2[trigramIndex3]
492 |                     del single_TrigramCount2[trigramIndex3]
493 |                     newTrigramCount3=oldTrigramCount3+tokenCount
494 |                     single_TrigramCount2.insert(trigramIndex3, newTrigramCount3)
495 |                     #print(trigramCountList[trigramIndex])
496 |                     #do not add trigram to trigram list
497 |                 else:
498 |                     single_Trigram2.append(everywordTest)
499 |                     single_TrigramCount2.append(tokenCount)
500 |     return single_Trigram2, single_TrigramCount2
501 | 
502 | def getTrigramDENOMINATOR2(frequency2):
503 |     getSINGLETrigrams2(frequency2)
504 |     getPRETrigrams2(frequency2)
505 |     getPOSTTrigrams2(frequency2)
506 |     getMIDTrigrams2(frequency2)
507 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
508 |     denominator2=sum(single_TrigramCount2)+sum(pre_TrigramCount2)+sum(mid_trigramCountList2)+sum(post_TrigramCount2)
509 |     return denominator2
510 | 
511 | def getPRETrigramsPROBABILITY2(pre_Trigram2, pre_TrigramCount2):
512 |     pre_TrigramPROBABILITYlist2=list()
513 |     bcd=0
514 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
515 |     getPRETrigrams2(frequency2)
516 |     denominator2=getTrigramDENOMINATOR2(frequency2)
517 |     for abc in pre_Trigram2:
518 |         if bcd<len(pre_Trigram2):
519 |             trigramProbability=pre_TrigramCount2[bcd]/denominator2
520 |             pre_TrigramPROBABILITYlist2.append(trigramProbability)
521 |             bcd=bcd+1
522 |     return pre_TrigramPROBABILITYlist2
523 | 
524 | def getMIDTrigramsPROBABILITY2(mid_Trigram2, mid_TrigramCount2):
525 |     mid_TrigramPROBABILITYlist2=list()
526 |     cde=0
527 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
528 |     getMIDTrigrams2(frequency2)
529 |     denominator2=getTrigramDENOMINATOR2(frequency2)
530 |     for abc in mid_Trigram2:
531 |         if cde<len(mid_Trigram2):
532 |             trigramProbability=mid_TrigramCount2[cde]/denominator2
533 |             mid_TrigramPROBABILITYlist2.append(trigramProbability)
534 |             cde=cde+1
535 |     return mid_TrigramPROBABILITYlist2
536 | 
537 | def getPOSTTrigramsPROBABILITY2(post_Trigram2, post_TrigramCount2):
538 |     post_TrigramPROBABILITYlist2=list()
539 |     efg=0
540 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
541 |     getPOSTTrigrams2(frequency2)
542 |     denominator2=getTrigramDENOMINATOR2(frequency2)
543 |     for abc in post_Trigram2:
544 |         if efg<len(post_Trigram2):
545 |             trigramProbability=post_TrigramCount2[efg]/denominator2
546 |             post_TrigramPROBABILITYlist2.append(trigramProbability)
547 |             efg=efg+1
548 |     return post_TrigramPROBABILITYlist2
549 | 
550 | 
551 | def getSINGLETrigramsPROBABILITY2(single_Trigram2, single_TrigramCount2):
552 |     single_TrigramPROBABILITYlist2=list()
553 |     fgh=0
554 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
555 |     getSINGLETrigrams2(frequency2)
556 |     denominator2=getTrigramDENOMINATOR2(frequency2)
557 |     for abc in single_Trigram2:
558 |         if fgh<len(single_Trigram2):
559 |             trigramProbability=single_TrigramCount2[fgh]/denominator2
560 |             single_TrigramPROBABILITYlist2.append(trigramProbability)
561 |             fgh=fgh+1
562 |     return single_TrigramPROBABILITYlist2
563 | 
564 | 
565 | def getALLTrigramsPROBABILITY2(all_Trigram2, all_TrigramCount2):
566 |     all_TrigramPROBABILITYlist2=list()
567 |     ghi=0
568 |     frequency2=getFrequencyDistribution2(tokens2)
569 |     getALLTrigrams2(frequency2)
570 |     denominator2=getTrigramDENOMINATOR2(frequency2)
571 |     for abc in all_Trigram2:
572 |         if ghi<len(all_Trigram2):
573 |             trigramProbability=all_TrigramCount2[ghi]/denominator2
574 |             all_TrigramPROBABILITYlist2.append(trigramProbability)
575 |             ghi=ghi+1
576 |     return all_TrigramPROBABILITYlist2
577 | 
578 | #SECTION 2B: THIS PORTION IS OPTIONAL: IT FOR PRINTING ALL THE TYPES OF TRIGRAMS (i.e. PRE, MID, POST, SINGLE & ALL TRIGRAMS)
579 | """xab1, yab1=getPRETrigrams2(frequency2)
580 | t1=getPRETrigramsPROBABILITY2(xab1, yab1)
581 | wab1=0
582 | for everyz in xab1:
583 |     if wab1<len(xab1)-1:
584 |         print(xab1[wab1],"\t",yab1[wab1],"\t", t1[wab1])
585 |         wab1=wab1+1
586 | 
587 | xbc1, ybc1=getPRETrigrams2(frequency2)
588 | tbc1=getPRETrigramsPROBABILITY2(xbc1, ybc1)
589 | wbc1=0
590 | for everyz in xbc1:
591 |     if wbc1<len(xbc1)-1:
592 |         print(xbc1[wbc1],"\t",ybc1[wbc1],"\t", tbc1[wbc1])
593 |         wbc1=wbc1+1
594 | 
595 | xcd1, ycd1=getMIDTrigrams2(frequency2)
596 | tcd1=getMIDTrigramsPROBABILITY2(xcd1, ycd1)
597 | wcd1=0
598 | for everyz in xcd1:
599 |     if wcd1<len(xcd1)-1:
600 |         print(xcd1[wcd1],"\t",ycd1[wcd1],"\t", tcd1[wcd1])
601 |         wcd1=wcd1+1
602 | 
603 | xde1, yde1=getPOSTTrigrams2(frequency2)
604 | tde1=getPOSTTrigramsPROBABILITY2(xde1, yde1)
605 | wde1=0
606 | for everyz in xde1:
607 |     if wde1<len(xde1)-1:
608 |         print(xde1[wde1],"\t",yde1[wde1],"\t", tde1[wde1])
609 |         wde1=wde1+1
610 | 
611 | xef1, yef1=getSINGLETrigrams2(frequency2)
612 | tef1=getSINGLETrigramsPROBABILITY2(xef1, yef1)
613 | wef1=0
614 | for everyz in xef1:
615 |     if wef1<len(xef1)-1:
616 |         print(xef1[wef1],"\t",yef1[wef1],"\t", tef1[wef1])
617 |         wef1=wef1+1
618 | 
619 | 
620 | lmn, mno=getALLTrigrams2(frequency2)
621 | nop=getALLTrigramsPROBABILITY2(lmn, mno)
622 | opq=0
623 | for everyz in lmn:
624 |     if opq<len(lmn)-1:
625 |         print(lmn[opq],"\t",mno[opq],"\t", nop[opq])
626 |         opq=opq+1
627 | 
628 | #print (x)"""
629 | 
630 | #SECTION 3: FOR COMPUTING THE NEUTRAL TRIGRAMS (OVERLAPS) BETWEEN TWO LANGUAGES (language1 and language2)
631 | lang1ALLtrigramLIST, lang1ALLcount=getALLTrigrams(frequency)
632 | lang2ALLtrigramLIST, lang2ALLcount=getALLTrigrams2(frequency2)
633 | ALLtrigramsInBoth=set(lang1ALLtrigramLIST).intersection(lang2ALLtrigramLIST)
634 | lang1trigramALLprob=getALLTrigramsPROBABILITY(lang1ALLtrigramLIST, lang1ALLcount)
635 | lang2trigramALLprob=getALLTrigramsPROBABILITY2(lang2ALLtrigramLIST, lang2ALLcount)
636 | """for abcd in ALLtrigramsInBoth:
637 |     print(abcd)"""
638 | 
639 | lang1PREtrigramLIST, lang1PREcount=getPRETrigrams(frequency)
640 | lang2PREtrigramLIST, lang2PREcount=getPRETrigrams2(frequency2)
641 | PREtrigramsInBoth=set(lang1PREtrigramLIST).intersection(lang2PREtrigramLIST)
642 | lang1trigramPREprob=getPRETrigramsPROBABILITY(lang1PREtrigramLIST, lang1PREcount)
643 | lang2trigramPREprob=getPRETrigramsPROBABILITY2(lang2PREtrigramLIST, lang2PREcount)
644 | """for bcde in PREtrigramsInBoth:
645 |     print(bcde)"""
646 | 
647 | lang1MIDtrigramLIST, lang1MIDcount=getMIDTrigrams(frequency)
648 | lang2MIDtrigramLIST, lang2MIDcount=getMIDTrigrams2(frequency2)
649 | MIDtrigramsInBoth=set(lang1MIDtrigramLIST).intersection(lang2MIDtrigramLIST)
650 | lang1trigramMIDprob=getMIDTrigramsPROBABILITY(lang1MIDtrigramLIST, lang1MIDcount)
651 | lang2trigramMIDprob=getMIDTrigramsPROBABILITY2(lang2MIDtrigramLIST, lang2MIDcount)
652 | """for cdef in MIDtrigramsInBoth:
653 |     print(cdef)"""
654 | 
655 | lang1SINGLEtrigramLIST, lang1SINGLEcount=getSINGLETrigrams(frequency)
656 | lang2SINGLEtrigramLIST, lang2SINGLEcount=getSINGLETrigrams2(frequency2)
657 | SINGLEtrigramsInBoth=set(lang1SINGLEtrigramLIST).intersection(lang2SINGLEtrigramLIST)
658 | lang1trigramSINGLEprob=getSINGLETrigramsPROBABILITY(lang1SINGLEtrigramLIST, lang1SINGLEcount)
659 | lang2trigramSINGLEprob=getSINGLETrigramsPROBABILITY2(lang2SINGLEtrigramLIST, lang2SINGLEcount)
660 | """for defg in SINGLEtrigramsInBoth:
661 |     print(defg)"""
662 | 
663 | lang1POSTtrigramLIST, lang1POSTcount=getPOSTTrigrams(frequency)
664 | lang2POSTtrigramLIST, lang2POSTcount=getPOSTTrigrams2(frequency2)
665 | POSTtrigramsInBoth=set(lang1POSTtrigramLIST).intersection(lang2POSTtrigramLIST)
666 | lang1trigramPOSTprob=getPOSTTrigramsPROBABILITY(lang1POSTtrigramLIST, lang1POSTcount)
667 | lang2trigramPOSTprob=getPOSTTrigramsPROBABILITY2(lang2POSTtrigramLIST, lang2POSTcount)
668 | """for efgh in POSTtrigramsInBoth:
669 |     print(efgh)"""
670 | 
671 | #SECTION4: WORD-LEVEL LANGUAGE IDENTIFICATION
672 | non_bmp_map = dict.fromkeys(range(0x10000, sys.maxunicode + 1), 0xfffd)
673 | punct = set(string.punctuation)
674 | outputList=list()
675 | quotientList=list()
676 | 
677 | test_tokenList=list()
678 | test_fileToOpen=open("C:/Users/Toluwase/Documents/Codon/EngHau_test_corpus.txt","rU", encoding="UTF-8")
679 | test_fileStream=test_fileToOpen.read()
680 | test_fileStream=test_fileStream.replace(u'\ufeff', '')
681 | test_fileStreamsmall=test_fileStream.lower()
682 | test_tokens=word_tokenize(test_fileStreamsmall)
683 | for everytoken1 in test_tokens:
684 |     newWord1=""
685 |     for everyletter1 in everytoken1:
686 |         if everyletter1 in punct or everyletter1.isdigit():
687 |             everyletter1=""
688 |         else:
689 |             newWord1=newWord1+everyletter1
690 |     newWord2=newWord1
691 |     test_tokenList.append(newWord2)
692 | test_testList=sorted(test_tokenList)
693 |         #print(everytoken)
694 | 
695 | #to find trigram for test corpus
696 | for test_everywordTest in test_testList:
697 |     a=0
698 |     counter=0
699 |     word_trigramProbability=0
700 |     test_trigramProbability=0.0
701 |     for test_everyletter in test_everywordTest:
702 |         if len(test_everywordTest)==2 or test_everywordTest.isdigit():
703 |             test_bigram=test_everywordTest    
704 |         elif len(test_everywordTest)==3:
705 |             test_trigram=test_everywordTest
706 |             if test_trigram in SINGLEtrigramsInBoth:
707 |                 word_trigramProbability=0
708 |                 test_trigramProbability=0
709 |                 #print(test_trigram)
710 |             elif test_trigram in lang1SINGLEtrigramLIST:
711 |                 trigramProbabilityIndex=lang1SINGLEtrigramLIST.index(test_trigram)
712 |                 word_trigramProbability=lang1trigramSINGLEprob[trigramProbabilityIndex]
713 |             elif test_trigram in lang2SINGLEtrigramLIST:
714 |                 trigramProbabilityIndex=lang2SINGLEtrigramLIST.index(test_trigram)
715 |                 word_trigramProbability=-1*(lang2trigramSINGLEprob[trigramProbabilityIndex])
716 |         elif len(test_everywordTest)>3:
717 |             if a<len(test_everywordTest)-2:
718 |                 test_trigram=test_everywordTest[a:a+3]
719 |                 b=a
720 |                 a=a+1
721 |                 if b==0:
722 |                     if test_trigram in PREtrigramsInBoth:
723 |                         test_trigramProbability=0
724 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
725 |                     elif test_trigram in lang1PREtrigramLIST:
726 |                         trigramProbabilityIndex=lang1PREtrigramLIST.index(test_trigram)
727 |                         test_trigramProbability=lang1trigramPREprob[trigramProbabilityIndex]
728 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
729 |                     #print(test_everywordTest, test_trigram, test_trigramProbability, word_trigramProbability)
730 |                     elif test_trigram in lang2PREtrigramLIST:
731 |                         trigramProbabilityIndex=lang2PREtrigramLIST.index(test_trigram)
732 |                         test_trigramProbability=-1*(lang2trigramPREprob[trigramProbabilityIndex])
733 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
734 |                 if b>0 and b<len(test_everywordTest)-3:
735 |                     if test_trigram in MIDtrigramsInBoth:
736 |                         test_trigramProbability=0
737 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
738 |                     elif test_trigram in lang1MIDtrigramLIST:
739 |                         trigramProbabilityIndex=lang1MIDtrigramLIST.index(test_trigram)
740 |                         test_trigramProbability=lang1trigramMIDprob[trigramProbabilityIndex]
741 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
742 |                         #print(test_everywordTest, test_trigram, test_trigramProbability, word_trigramProbability)
743 |                     elif test_trigram in lang2MIDtrigramLIST:
744 |                         trigramProbabilityIndex=lang2MIDtrigramLIST.index(test_trigram)
745 |                         test_trigramProbability=-1*(lang2trigramMIDprob[trigramProbabilityIndex])
746 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
747 |                 if b==len(test_everywordTest)-3:
748 |                     if test_trigram in POSTtrigramsInBoth:
749 |                         test_trigramProbability=0
750 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
751 |                     elif test_trigram in lang1POSTtrigramLIST:
752 |                         trigramProbabilityIndex=lang1POSTtrigramLIST.index(test_trigram)
753 |                         test_trigramProbability=lang1trigramPOSTprob[trigramProbabilityIndex]
754 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
755 |                         #print(test_everywordTest, test_trigram, test_trigramProbability, word_trigramProbability)
756 |                     elif test_trigram in lang2POSTtrigramLIST:
757 |                         trigramProbabilityIndex=lang2POSTtrigramLIST.index(test_trigram)
758 |                         test_trigramProbability=-1*(lang2trigramPOSTprob[trigramProbabilityIndex])
759 |                         word_trigramProbability=word_trigramProbability+test_trigramProbability
760 |     if len(test_everywordTest)>2:
761 |         if test_everywordTest in outputList:
762 |             counter=counter+1
763 |         else:
764 |             quotient=word_trigramProbability/len(test_everywordTest)
765 |             outputList.append(test_everywordTest)
766 |             quotientList.append(quotient)
767 |             #wordDictionary[test_everywordTest]=counter+1
768 |             print(test_everywordTest.translate(non_bmp_map),"\t", quotient)
769 |                 #print(word_trigramProbability, test_trigram)
770 |                 #quotient=word_trigramProbability/len(test_everywordTest)
771 |                 #print(test_everywordTest, quotient)
772 | 
773 | 


--------------------------------------------------------------------------------