├── LICENSE
├── README.md
├── arch-install.md
├── assets
├── banner.png
└── xfce4.png
├── doc.docx
└── test.md
/LICENSE:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | MIT License
2 |
3 | Copyright (c) 2022 Otabek Ismoilov
4 |
5 | Permission is hereby granted, free of charge, to any person obtaining a copy
6 | of this software and associated documentation files (the "Software"), to deal
7 | in the Software without restriction, including without limitation the rights
8 | to use, copy, modify, merge, publish, distribute, sublicense, and/or sell
9 | copies of the Software, and to permit persons to whom the Software is
10 | furnished to do so, subject to the following conditions:
11 |
12 | The above copyright notice and this permission notice shall be included in all
13 | copies or substantial portions of the Software.
14 |
15 | THE SOFTWARE IS PROVIDED "AS IS", WITHOUT WARRANTY OF ANY KIND, EXPRESS OR
16 | IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO THE WARRANTIES OF MERCHANTABILITY,
17 | FITNESS FOR A PARTICULAR PURPOSE AND NONINFRINGEMENT. IN NO EVENT SHALL THE
18 | AUTHORS OR COPYRIGHT HOLDERS BE LIABLE FOR ANY CLAIM, DAMAGES OR OTHER
19 | LIABILITY, WHETHER IN AN ACTION OF CONTRACT, TORT OR OTHERWISE, ARISING FROM,
20 | OUT OF OR IN CONNECTION WITH THE SOFTWARE OR THE USE OR OTHER DEALINGS IN THE
21 | SOFTWARE.
22 |
--------------------------------------------------------------------------------
/README.md:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | Arch Linux-ni o'rnatish bo'yicha bosqichma-bosqich qo'llanma
2 |
3 | 
4 |
5 | ## I. Kirish
6 |
7 | Arch Linux Linux kerneliga asoslangan bepul va Open Source operatsion tizimdir. Bu doimiy ravishda yangilanadigan distributivdir, ya'ni u doimiy ravishda yangilanadi va foydalanuvchilar eng so'nggi dasturiy ta'minot yangilanishlari va xavfsizlik tuzatishlarini oladi. Arch Linux o'zining soddaligi, moslashuvchanligi va minimalizmi bilan mashhur va o'z tizimini to'liq nazorat qilishni xohlaydigan tajribali Linux foydalanuvchilariga mo'ljallangan.
8 |
9 | Qo'llanmaning maqsadi: Ushbu qo'llanmaning maqsadi Arch Linuxni o'rnatish bo'yicha to'liq va bosqichma-bosqich qo'llanmani taqdim etishdir. Ushbu qo'llanma Arch Linux-ga yangi kelgan va uni sinab ko'rmoqchi bo'lgan yangi boshlanuvchilarga, shuningdek Arch Linux-ni o'z tizimlariga o'rnatmoqchi bo'lgan tajribali Linux foydalanuvchilariga yordam berish uchun mo'ljallangan.
10 |
11 | Qo'llanma uchun maqsadli auditoriya: Ushbu qo'llanmaning maqsadli auditoriyasi tajriba darajasidan qatiy nazar, Arch Linuxni qanday o'rnatishni o'rganishga qiziqqan har bir kishidir. Qo'llanma Arch Linuxni o'z tizimlariga o'rnatishning oddiy va tushunarli usulini izlayotgan yangi boshlanuvchilar va tajribali Linux foydalanuvchilari uchun javob beradi.
12 |
13 | ## II. Tizim talablari
14 |
15 | Minimal qurilma talablari: Arch Linux-ni muvaffaqiyatli o'rnatish uchun tizimingiz quyidagi minimal qurilma talablariga javob berishi kerak:
16 |
17 | * 64 bitli protsessor
18 | * Kamida 512 MB operativ xotira
19 | * Kamida 200 MB bo'sh joyga ega yuklanadigan xotira qurilmasi
20 |
21 | Tavsiya etilgan apparat spetsifikatsiyalari: Arch Linux bilan eng yaxshi tajribaga ega boʻlish uchun quyidagi texnik xususiyatlarga ega boʻlish tavsiya etiladi:
22 |
23 | * Kamida 2 yadroli zamonaviy 64 bitli protsessor
24 | * Kamida 2 GB operativ xotira
25 | * Kamida 20 Gb bo'sh joyga ega hard disk yoki ssd disk.
26 |
27 | Mavjud xotira maydoni: Arch Linux uchun zarur bo'lgan xotira maydoni tizimdan maqsadli foydalanishga va o'rnatiladigan dasturiy ta'minotga bog'liq. Umumiy qoida sifatida, asosiy o'rnatish uchun kamida 20 GB bo'sh joy bo'lishi tavsiya etiladi. Agar siz qo'shimcha dasturlarni o'rnatishni yoki katta hajmdagi fayllarni saqlashni rejalashtirmoqchi bo'lsangiz, sizga ko'proq xotira kerak bo'lishi mumkin.
28 |
29 | ## III. O'rnatishga tayyorlanish
30 |
31 | Arch Linux ISO-ni USB diskiga yozish: Arch Linux-ni o'rnatishdan oldin, Arch Linux ISO bilan yuklanadigan USB diskini yaratishingiz kerak. Buning uchun siz Rufus yoki Etcher kabi vositalardan foydalanishingiz mumkin va yoki linux terminali orqali xam yozishingiz mumkin. Arch Linux ISO-ning so'nggi versiyasini rasmiy Arch Linux veb-saytidan yuklab oling va keyin ISO-ni USB diskiga yozish uchun ushbu vositadan foydalaning.
32 |
33 | #### [Arch Linuxni yuklab olish](http://mirror.yandex.ru/archlinux/iso/2023.02.01/)
34 |
35 | Havola orqali `.iso` foramatini yuklab oling (tepadan 3 chi)
36 |
37 | Arch linuxni linux terminali orqali USB ga yozish
38 |
39 | ```bash
40 | dd bs=4M if=/home/ismoilovdev/Documents/archlinux-x86_64.iso of=/dev/sdb conv=fsync oflag=direct status=progress
41 | ```
42 | bu yerda siz ISO faylga yo'l berasiz masalan `/home/ismoilovdev/Document/archlinux-x86_64.iso`
43 |
44 | `of=/dev/sdb` bu yerda mening USB draverim formati sizda boshqacha bo'lishi mumkin buni bilish uchun terminalga root bilan kirib quyidagi buyruqni kiriting. USB drayver kompyuterga ulangan bo'lishi kerak.
45 | ```bash
46 | sudo su
47 | fdisk -l
48 | ```
49 | Chiqqan ma'lumotlardan eng pastida USB drayver haqida yozilgan bo'ladi turlari `/dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdx`
50 |
51 | #### USB orqali yuklash
52 | Yuklanadigan USB drayverini yaratganingizdan so'ng, kompyuteringizni USB bilan yuklashingiz kerak. Buni amalga oshirish uchun USB drayverini kompyuteringizga joylashtiring va uni qayta ishga tushiring. Kompyuteringizning BIOS yoki UEFI konfiguratsiyasiga qarab, BOOT menyusiga kirish va yuklash qurilmasi sifatida USB drayverini tanlash uchun tugmani (masalan, F12 yoki Esc) bosishingiz kerak bo'ladi.
53 |
54 | 
55 |
56 | Rasmda keng tarqalgan kompyuter brednlarining boot menuga kirish usullari
57 |
58 | Boot menuga kiring va USB ni tanlab enter bosing
59 |
60 | #### Internetga ulanish
61 |
62 | Sozlaganingizga qarab, Arch Linux o'rnatilishini yakunlash uchun internetga ulanishingiz kerak bo'ladi. O'rnatish jarayonida yangilanishlar yoki paketlarni yuklab olishingiz kerak bo'lsa, bu ayniqsa muhimdir. Internetga ulanish uchun simli internet yoki simli internet bo'lmasa USB kabel bilan telefondan USB Modemni yoqish va yoki Wi-Fi tarmog'iga ulashingiz mumkin.
63 |
64 | Tarmoqga ulanish
65 |
66 | ```bash
67 | ip -c a
68 | iwctl.
69 | device list
70 | station wlan0 get-networks
71 | station wlan0 connect SSID
72 | ```
73 | * `ip -c a` Bu buyruq barcha tarmoq interfeyslariga tayinlangan IP manzillarni qisqa va o'qish oson formatda ko'rsatadi. `-c` opsiyasi buyruqni ixcham formatda chiqarishni bildiradi.
74 |
75 | * `iwctl` Bu Linuxda simsiz tarmoq interfeyslarini sozlash va boshqarish uchun buyruq qatori vositasi. Bu sizga yaqin-atrofdagi simsiz tarmoqlarni skanerlash, tarmoqqa ulanish va simsiz rejimlarni boshqarish kabi turli operatsiyalarni bajarish imkonini beradi.
76 |
77 | * `device list` Bu buyruq `iwctl` bilan foydalanilganda tizimdagi barcha mavjud simsiz tarmoq qurilmalari roʻyxatini koʻrsatadi.
78 |
79 | * `station wlan0 get-networks ` Ushbu buyruq `iwctl` bilan foydalanilganda, `wlan0` simsiz tarmoq qurilmasi diapazonidagi barcha mavjud simsiz tarmoqlar ro'yxatini ko'rsatadi.
80 |
81 | * `station wlan0 connect SSID` Bu buyruq iwctl bilan foydalanilganda, wlan0 simsiz tarmoq qurilmasini SSID nomi bilan simsiz tarmoqqa ulaydi. SSID-ni ulanmoqchi bo'lgan simsiz tarmoqning haqiqiy nomi bilan almashtiring. Ulangandan so'ng, agar u xavfsiz tarmoq bo'lsa, tarmoq uchun xavfsizlik parolini kiritishingiz kerak bo'ladi.
82 |
83 | ## IV. Diskni qismlarga(partition) ajratish
84 |
85 | Bo'limlarga(partition) bo'lish tushuntirish: Bo'limga bo'lish - bu qattiq diskni bir nechta bo'limlarga bo'lish jarayoni bo'lib, ularning har biri har xil turdagi ma'lumotlarni saqlash yoki turli xil operatsion tizimlarni o'rnatish uchun ishlatilishi mumkin. Bo'limlarga ajratish Arch Linux-ni o'rnatish jarayonida muhim qadamdir, chunki u tizimning turli qismlariga ma'lum hajmdagi saqlash joyini ajratish imkonini beradi.
86 |
87 | #### Turli qismlarga ajratish sxemalari
88 |
89 | Zamonaviy tizimlarda ikkita asosiy bo'lim sxemasi qo'llaniladi: MBR (Master Boot Record) va GPT (GUID Partition Table). MBR ikkitadan kattasi bo'lib, to'rtta asosiy yoki uchta asosiy bo'lim va kengaytirilgan qismni qo'llab-quvvatlaydi. Boshqa tomondan, GPT deyarli cheksiz miqdordagi bo'limlarni qo'llab-quvvatlaydi va UEFI-ga asoslangan tizimlar uchun talab qilinadi.
90 |
91 | #### cfdisk yoki fdisk kabi tool yordamida bo'limlarni yaratish
92 |
93 | Qattiq diskingizda bo'limlarni yaratish uchun cfdisk yoki fdisk kabi tooldan foydalanishingiz mumkin. Ushbu tollar diskda bo'limlarni yaratish, o'chirish va o'zgartirish imkonini beradi. Bo'limlarni yaratishda kamida ikkita bo'lim yaratish tavsiya etiladi: biri ildiz(root) `/` fayl tizimi uchun, ikkinchisi esa swap uchun. Ildiz bo'limi kamida 20 GB bo'lishi kerak, swap bo'limi esa tizimingizdagi RAM miqdoriga teng yoki undan biroz kattaroq bo'lishi kerak. cfdisk yoki fdisk dan foydalanganda ehtiyot bo'lish kerak, chunki noto'g'ri bo'limlar o'chirilsa yoki o'zgartirilsa, ma'lumotlaringizga doimiy ravishda zarar etkazishi mumkin.
94 |
95 | ## V. Bo'limlarni formatlash
96 |
97 | #### Formatlash haqida tushuntirish
98 |
99 | Formatlash - fayl tizimi tomonidan foydalanish uchun bo'limni tayyorlash jarayoni. Formatlash jarayonida bo'limda ma'lumotlarning qanday saqlanishi va tashkil etilishini aniqlaydigan fayl tizimi yaratiladi.
100 |
101 | #### Bo'limlarda fayl tizimini yaratish
102 |
103 | Arch Linuxda foydalanish mumkin bo'lgan bir nechta fayl tizimlari mavjud, jumladan ext4, btrfs va xfs. Ildiz bo'limi(root partition) uchun eng ko'p ishlatiladigan fayl tizimi ext4, btrfs va xfs esa ilg'or foydalanuvchilar uchun mashhur tanlovdir. Bo'limda fayl tizimini yaratish uchun siz quyidagi buyruqdan foydalanishingiz mumkin:
104 |
105 | `lsblk` buyru'gi yordamida bo'limlarni ko'ramiz
106 | ```bash
107 | $ lsblk
108 | ```
109 | Endi esa cfdisk dasturi orqali diskni bo'limlarga bo'lamiz.
110 |
111 | Eslatma: Agar sizda NVME2 SSD bo'lsa sizda `/dev/nvme0n1` bo'ladi HDD yoki SATA bo'lsa sizda `/dev/sda ` bo'ladi
112 | ```bash
113 | $ cfdisk --zero /dev/sda
114 | ```
115 | Bu yerdan chiqqan bo'limda GPT ni bosib o'tamiz yangi bo'lim ochamiz bunga `512M` berib type ga `EFI sytem` beramiz. EFI tizimi bo'limi `/boot/efi` directorysiga mount qilinishi va hajmi 512 MB bo'lishi kerak.
116 |
117 |
118 | Linux swap bo'limi tizimni qo'shimcha virtual xotira bilan ta'minlash uchun ishlatiladi, bu sizning operativ xotirangiz cheklangan bo'lsa, ayniqsa muhimdir. Swap bo'limi tizimda jismoniy xotira tugashi bilan foydalaniladi va tizim ishga tushganda u avtomatik ravishda faollashadi.
119 | Swap bo'lim ochamiz Kompyuter RAM ga teng yoki yarmiga teng holda swap ochamiz. Masalan 4GB RAM 4GB swap yoki 2GB swap disklar bo'linayotganda `GB` o'rnga `G` yoziladi typega `Linux Swap` beramiz.
120 |
121 | Ext4 Linux fayl tizimining bo'limi operatsion tizimning ishlashi uchun zarur bo'lgan barcha fayllarni o'z ichiga olgan ildiz(root) directoryni saqlash uchun ishlatiladi. Ildiz bo'limi odatda tizimdagi eng katta bo'lim bo'lib, u yerda ma'lumotlaringiz va fayllaringizning aksariyati saqlanadi.
122 | Linux fayl tizimi bo'limini bo'lishuchun `ext4` formatda xotira beramiz typega `Linux file system` qo'yamiz. O'zgarishlarni saqlash uchun `Write` bosib `yes` yozib `enter` bosamiz keyin `Quit` bosib chiqib ketamiz.
123 |
124 | Bo'limlarni tekshirib Ko'ramiz.
125 |
126 | ```bash
127 | $ lsblk
128 | ```
129 | $ lsblk bilan bo'limlarni ko'razmiz bizda `/dev/sda` ichida `/dev/sda1`,`/dev/sda2`va `/dev/sda3` bo'lishi kerak.
130 |
131 | ```bash
132 | NAME MAJ:MIN RM SIZE RO TYPE MOUNTPOINTS
133 | sda 8:0 1 476.9G 0 disk
134 | ├─sda1 8:1 1 512M 0 part /mnt/boot/EFI
135 | ├─sda2 8:2 1 4G 0 part [SWAP]
136 | └─sda3 8:3 1 459.9G 0 part /mnt
137 | sr0 11:0 1 779.3M 0 rom /run/archiso/bootmnt
138 | ```
139 |
140 | #### /dev/sda1
141 |
142 | Bu tizimdagi birinchi xotira qurilmasidagi bo'lim (sda bilan ifodalanadi) va u odatda EFI tizim bo'limi sifatida ishlatiladi. EFI tizim bo'limi - bu tizimni yuklash uchun zarur bo'lgan boot loader va tizim yordam dasturlarini o'z ichiga olgan bo'lim. Ushbu bo'lim odatda `FAT32` fayl tizimi sifatida formatlanadi va odatda xotira qurilmasining boshida joylashgan.
143 |
144 | #### /dev/sda2
145 |
146 | Bu tizimdagi birinchi xotira qurilmasidagi bo'lim (sda bilan ifodalanadi) va u Linux swap bo'limi sifatida ishlatiladi. Linux Swap Partition tizimi uchun virtual xotira sifatida ishlatiladi va u tizimda jismoniy xotira (RAM) tugashi bilan foydalaniladi. Ushbu bo'lim odatda xotira qurilmasining oxirida joylashgan bo'lib, u `swap` fayl tizimi sifatida formatlanadi.
147 |
148 | #### /dev/sda3
149 |
150 | Bu tizimdagi birinchi xotira qurilmasi (sda bilan ifodalangan) bo'limi bo'lib, u ildiz bo'limi sifatida ishlatiladi. Ildiz bo'limi tizimning asosiy bo'limi bo'lib, u operatsion tizimning ishlashi uchun zarur bo'lgan barcha fayllarni o'z ichiga oladi. Ushbu bo'lim odatda `ext4` fayl tizimi sifatida formatlanadi va odatda tizimdagi eng katta bo'lim hisoblanadi. Ildiz bo'limi fayl tizimining ildizi bo'lgan `/` directorysiga o'rnatiladi.
151 |
152 | ### Bo'limlarni Formatlash
153 |
154 | Bo'limlarni formatlash bo'limda fayl tizimini yaratishni o'z ichiga oladi, bu operatsion tizim xotira maydoniga kirishi va undan foydalanishi uchun zarurdir. Fayl tizimi - bu xotira qurilmasidagi ma'lumotlarni tashkil qilish usuli bo'lib, operatsion tizim uchun fayllar va directorylarga kirish va boshqarish uchun tuzilmani ta'minlaydi.
155 |
156 | Bo'limlarni formatlashsiz, operatsion tizim xotira maydoniga kira olmaydi va bo'limdagi ma'lumotlar operatsion tizim tushunadigan tarzda tashkil etilmaydi.
157 |
158 | Bundan tashqari, bo'limni formatlash siz foydalanmoqchi bo'lgan fayl tizimining turini tanlash imkonini beradi. Turli fayl tizimlari katta fayllarni qo'llab-quvvatlash, oniy tasvirlarni qo'llab-quvvatlash yoki ma'lumotlarni zichlashni qo'llab-quvvatlash kabi turli xil xususiyatlarga ega. Ehtiyojlaringizga mos fayl tizimini tanlab, tizimingizning ishlashi va funksionalligini optimallashtirishingiz mumkin.
159 |
160 | #### /dev/sda1 formatlash
161 |
162 | /dev/sda1 qismini EFI tizim bo'limi sifatida formatlash uchun siz quyidagi buyruqdan foydalanishingiz mumkin:
163 |
164 | ```bash
165 | mkfs.fat -F32 /dev/sda1
166 | ```
167 | Eslatma: -F32 opsiyasi fayl tizimini FAT32 sifatida belgilash uchun ishlatiladi.
168 |
169 | #### /dev/sda2 formatlash
170 |
171 | /dev/sda2 qismini Linux swap bo'limi sifatida formatlash uchun siz quyidagi buyruqdan foydalanishingiz mumkin:
172 |
173 | ```bash
174 | mkswap /dev/sda2
175 | ```
176 |
177 | #### /dev/sda3 formatlash
178 |
179 | /dev/sda3 qismini ext4 Linux fayl tizimi sifatida formatlash uchun quyidagi buyruqdan foydalanishingiz mumkin:
180 |
181 | ```bash
182 | mkfs.ext4 /dev/sda3
183 | ```
184 |
185 |
186 | ### Bo'limlarni ulash mountlash
187 |
188 | Bo'limlarni mountlash zarur, chunki qattiq disk diskda ma'lumotlarni o'qish va yozish uchun operatsion tizimga kirish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Qattiq disk qismlarga bo'linganda, u turli maqsadlarda ishlatilishi mumkin bo'lgan alohida bo'limlarga bo'linadi. Har bir bo'lim alohida disk sifatida ko'rib chiqiladi va unga kirish uchun fayl tizimidagi directoryga mount qilinishi kerak.
189 |
190 | Odatda `/` sifatida belgilangan asosiy bo'lim fayl tizimining ildizidir va barcha kerakli tizim fayllari, dasturlari va ma'lumotlarini o'z ichiga oladi. Operatsion tizimni qattiq diskka o'rnatish uchun bo'limlarni formatlash va keyin fayl tizimidagi tegishli directorylarga mountlash kerak.
191 |
192 | Masalan, Arch Linuxda /dev/sda3 bo'limi mount qilinayotgan yangi fayl tizimining ildizi bo'lib xizmat qiluvchi /mnt directorysiga mountlanadi. EFI tizim bo'limi bo'lgan /dev/sda1 bo'limi /mnt/boot/EFI directorysiga mountlanadi, bu EFI yuklash fayllari saqlanadigan joydir. Swap bo'limi bo'lgan /dev/sda2 bo'limi yetarli RAM mavjud bo'lmaganda ma'lumotlarni vaqtincha saqlash uchun ishlatiladigan swap fayl tizimiga mountlanadi.
193 |
194 | #### /dev/sda1 mountlash
195 | /mnt jildi ichida boot/EFI jildini ochamiz:
196 |
197 | ```bash
198 | mkdir -p /mnt/boot/EFI
199 | ```
200 |
201 | Bu buyruq operatsion tizimni yuklash uchun zarur bo'lgan boot loader va boshqa tizim fayllarini saqlash uchun zarur bo'lgan EFI tizimi bo'limi uchun directory yaratadi. `-p` opsiyasi, agar ular allaqachon mavjud bo'lmasa, asosiy directorylarni yaratish uchun ham ishlatiladi.
202 |
203 | ```bash
204 | mount /dev/sda1 /mnt/boot/EFI
205 | ```
206 |
207 | Buyrug'i EFI System bo'limini yangi yaratilgan directoryga mountlash uchun ishlatiladi. Bu operatsion tizimga o'rnatish jarayonida va tizim o'rnatilgandan keyin EFI tizimi bo'limidagi saqlash joyiga kirish va undan foydalanish imkonini beradi.
208 |
209 | #### /dev/sda2 mountlash
210 |
211 | Linux Swap bo'limini mountlash uchun quyidagi buyruqdan foydalaniladi:
212 |
213 | ```bash
214 | swapon /dev/sda2
215 | ```
216 | Linux Swap bo'limi operatsion tizim tomonidan virtual xotira sifatida ishlatiladi. Tizimda jismoniy xotira (RAM) tugagach, u swap boʻlimidan vaqtincha operativ xotirada saqlanadigan maʼlumotlarni vaqtincha saqlash uchun foydalanishi mumkin.
217 |
218 | #### /dev/sda3 mountlash
219 |
220 | ```bash
221 | mount /dev/sda3 /mnt
222 | ```
223 |
224 | mount /dev/sda3 /mnt buyrug'i operatsion tizimning asosiy bo'limi bo'lgan ildiz qismini mountlash uchun ishlatiladi. Ildiz bo'limi butun fayl tizimini, shu jumladan /home, /usr, /var va boshqalar kabi barcha boshqa directorylarni o'z ichiga oladi.
225 |
226 | Mounlash jarayoni tugaganidan keyin l`sblk` buyru'gi bilan teskhirib ko'rsangiz quyidek chiqishi kerak.
227 | ```bash
228 | root@archiso ~ # lsblk
229 | NAME MAJ:MIN RM SIZE RO TYPE MOUNTPOINTS
230 | sda 8:0 1 476.9G 0 disk
231 | ├─sda1 8:1 1 512M 0 part /mnt/boot/EFI
232 | ├─sda2 8:2 1 4G 0 part [SWAP]
233 | └─sda3 8:3 1 459.9G 0 part /mnt
234 | sr0 11:0 1 779.3M 0 rom /run/archiso/bootmnt
235 | ```
236 |
237 |
238 | ## VI. Asosiy tizimni o'rnatish
239 |
240 | Arch Linux-dagi asosiy tizim funksional operatsion tizimga ega bo'lish uchun zarur bo'lgan minimal komponentlar to'plamini anglatadi. Bunga Linux kerneli, tizim kutubxonalari, asosiy utilitalar va tollari va boot loader kiradi.
241 |
242 | Asosiy tizimni o'rnatishda muammolar chiqmasligi uchun archlinux-keyring dasturini o'rnatib olamiz.
243 |
244 | ```bash
245 | sudo pacman -Sy archlinux-keyring
246 | ```
247 | `sudo pacman -Sy archlinux-keyring` - bu tizimingizga Arch Linux kalitlari paketini o'rnatuvchi buyruq.
248 |
249 | Arch Linux kalitlari toʻplami Arch Linux repositoriyalaridan oʻrnatilgan paketlarning yaxlitligi va haqiqiyligini tekshirish uchun foydalaniladigan ochiq kalitlar toʻplamidir. Kalitlar paketlar tranzit paytida hech qanday tarzda buzilmagan yoki o'zgartirilmaganligini ta'minlash uchun ishlatiladi.
250 |
251 | Asosiy tizimni o'rnatish uchun `pacstrap` buyrug'i ishga tushiriladi. Ushbu buyruq Arch Linux repositoriyalaridan kerakli paketlar va komponentlarni yuklab oladi va o'rnatadi. U quyidagi tarzda amalga oshiriladi:
252 |
253 | ```bash
254 | pacstrap /mnt base base-devel linux linux-firmware nano openssh networkmanager netctl
255 | ```
256 | Yuqoridagi satrdagi `pacstrap` buyrug'i `/mnt` da o'rnatilgan fayl tizimiga asosiy tizim va kerakli paketlarni o'rnatish uchun ishlatiladi. /mnt directorysi asosiy tizimni o'rnatish uchun maqsadli directory sifatida ishlatiladi.
257 |
258 | /mnt dan keyin ko'rsatilgan paketlar asosiy tizimning tarkibiy qismlari bo'lib, ular quyidagilarni o'z ichiga oladi:
259 |
260 | * `base:` Funksional tizim uchun zarur bo'lgan asosiy paketlar.
261 | * `base-devel:` manbadan boshqa paketlarni yaratish uchun zarur bo'lgan ishlab chiqish paketlari.
262 | * `linux:` Linux kerneli.
263 | * `linux-firmware:` Linux kerneli uchun zarur bo'lgan mikrodastur(firmware) fayllari.
264 | * `nano:` oddiy matn muharriri.
265 | * `openssh:` Tarmoq orqali xavfsiz aloqa uchun foydalaniladigan Secure Shell (SSH) protokolining amalga oshirilishi.
266 | * `networkmanager:` tarmoq ulanishlarini sozlash va boshqarish imkonini beruvchi tarmoq ulanishi menejeri.
267 | * `netctl:` Arch Linux-da tarmoq ulanishlarini sozlash uchun CLI vositasi.
268 | Belgilangan paketlar Arch Linux paketi repositoriyalaridan yuklab olinadi va /mnt fayl tizimiga o'rnatiladi.
269 |
270 |
271 | Asosiy tizimni o'rnatish tugallangandan so'ng, `fstab` faylini yaratish kerak. fstab fayli yoki fayl tizimi jadvali operatsion tizim tomonidan yuklash vaqtida qaysi fayl tizimlarini o'rnatish kerakligini va ularni qayerga o'rnatish kerakligini aniqlash uchun ishlatiladi. fstab fayli quyidagi buyruq yordamida yaratililadi:
272 |
273 | ```bash
274 | genfstab -U /mnt >> /mnt/etc/fstab
275 | ```
276 | Ushbu buyruq fayl tizimi jadvalini yaratadi va uni yangi o'rnatilgan operatsion tizim uchun fayl tizimi jadvali bo'lgan `/mnt/etc/fstab `fayliga qo'shadi. fstab faylining to'g'ri ekanligiga ishonch hosil qilish muhim, chunki noto'g'ri fstab fayli operatsion tizimning to'g'ri yuklanishiga xalaqit berishi mumkin.
277 |
278 | Nihoyat, arch-chroot buyrug'ini ishga tushirish orqali root directorisini yangi o'rnatilgan tizimingizga o'zgartiring:
279 |
280 | ```bash
281 | arch-chroot /mnt
282 | ```
283 | `arch-chroot /mnt` - bu joriy tizimingizning root directorini /mnt da o'rnatilgan yangi o'rnatilgan Arch Linux tizimingizning root directoriga o'zgartirish imkonini beruvchi buyruq.
284 |
285 | Qisqa qilib aytganda, arch-chroot /mnt Arch Linux-ni o'rnatishda muhim buyruqdir, chunki u tizimingizni yangi o'rnatilgan muhitdan sozlashni davom ettirish imkonini beradi.
286 |
287 | ## VII. Tizimni sozlash
288 |
289 | Asosiy tizim o'rnatilgandan so'ng, tizimni sozlash vaqti keldi. Ushbu bo'limda siz vaqt mintaqasini, klaviatura tartibini, root parolini o'rnatish va yangi foydalanuvchi hisobini yaratishni o'rganasiz.
290 |
291 | #### Vaqt mintaqasini sozlash
292 |
293 | Vaqt mintaqasini o'rnatish vaqt va sana to'g'ri o'rnatilganligini ta'minlash uchun muhimdir. Vaqt mintaqasini belgilash uchun `timedatectl` buyrug'idan foydalanishingiz mumkin.
294 |
295 | ```bash
296 | hwclock --systohc --utc
297 | ```
298 | `hwclock` buyrug'i tizimingizda qurilma soatini o'rnatish uchun ishlatiladi. `--systohc` opsiyasi qurilma soatini joriy tizim vaqtiga o'rnatish uchun ishlatiladi. `--utc` opsiyasi buyruqqa mahalliy vaqt o'rniga Muvofiqlashtirilgan universal vaqtdan (UTC) foydalanishni aytadi.
299 |
300 | ```bash
301 | ln -sf /usr/share/zoneinfo/Asia/Tashkent /etc/localtime
302 | ```
303 |
304 | `ln -sf` buyrug'i vaqt mintaqasi fayli `/usr/share/zoneinfo/Asia/Tashkent` va tizim tomonidan mahalliy vaqtni aniqlash uchun foydalaniladigan `/etc/localtime` fayli o'rtasida ramziy bog'lanishni yaratish uchun ishlatiladi. Buni qilish orqali siz tizimingiz uchun vaqt mintaqasini Asia/Tashkentga o'rnatasiz.
305 |
306 |
307 | Ushbu buyruqlarni birgalikda ishlatish orqali siz qurilma soatini joriy tizim vaqtiga UTCda o'rnatasiz va tizimingiz uchun Asia/Tashkent uchun vaqt mintaqasini belgilaysiz.
308 |
309 | #### Klaviatura tilini sozlash
310 |
311 | Arch Linux-da klaviatura tartibini o'rnatish uchun `/etc/vconsole.conf` faylini tahrirlashingiz kerak. Masalan, klaviatura tartibini `en_US.UTF-8` ga o'rnatish uchun siz quyidagilarni bajarasiz:
312 |
313 | ```bash
314 | echo "KEYMAP=en_US.UTF-8" > /etc/vconsole.conf
315 | ````
316 | #### OS tilini tanlash va o'rnatish
317 |
318 | Operatsion tizim tilini o'rnatish - bu tizimni kerakli tilda matn va xabarlarni ko'rsatish uchun mahalliylashtirish jarayoni.
319 |
320 | Yangi tilni o'rnatish uchun paket menejeri yordamida tilni qo'llab-quvvatlash paketlarini o'rnatishingiz kerak. Masalan, Arch Linux-da siz kerakli tilni qo'llab-quvvatlash paketlarini o'rnatish uchun pacman paket menejeridan foydalanishingiz mumkin. Mahalliy til sozlamalarini belgilarni kodlashni quuyidagi buyruq bilan sozlaymiz
321 |
322 | ```bash
323 | nano /ect/locale.conf
324 | ```
325 | `nano` matnn muharrir orqali `/etc/locale.conf` faylini ochamiz va quyidagi configratsiyani qo'shib qo'yamiz.
326 |
327 | ```bash
328 | LANG=en_US.UTF-8
329 | ```
330 |
331 | locale.conf fayli tizimning mahalliy sozlamalarini, jumladan til va belgilar kodlashni aniqlash uchun ishlatiladi. Bunday holda,` LANG=en_US.UTF-8` qatori tizimning standart tilini `UTF-8`(character encoding) belgilar kodlash bilan Amerika ingliz tiliga (en_US) o'rnatadi.
332 |
333 | Va nihoyat, `/etc/locale.gen` faylida LANG muhit o'zgaruvchisini o'rnatish orqali tizim tilini o'rnatishingiz mumkin. Buning uchun `nano` matn muraharriri orqali `/etc/locale.conf` faylidan kerakli tilini tanlab izohdan(`#`) chiqarishingiz kerak.
334 |
335 | ```bash
336 | nano /etc/locale.gen
337 | ```
338 |
339 | Tanlangan tilni `#` izohdan chiqarganizdan keyin nano matn muhariridan tharirlangan kodni saqlash uchun `ctrl+o` bosiladi va `enter` bosiladi keyin chiqish uchun esa `ctrl+x` bosib chiqib ketamiz. Keyin mahalliy tilni yaratish uchun quyidagi buyruqni bajarishingiz mumkin:
340 |
341 | ```bash
342 | sudo locale-gen
343 | ```
344 | #### Root parolini yaratish
345 |
346 | Root parolini va yangi foydalanuvchini yaratish Linux tizimini o'rnatish jarayonida muhim qadamdir. Root hisobi Linux tizimidagi eng yuqori darajadagi imtiyozlarga ega superuser hisobidir. Ushbu hisob tizimda har qanday amalni bajarishi mumkin, jumladan, dasturiy ta'minotni o'rnatish, fayllarni yaratish va o'zgartirish, tizim sozlamalarini sozlash.
347 |
348 | Biroq, xavfsizlik nuqtai nazaridan, kundalik vazifalar uchun root hisobidan foydalanish odatda tavsiya etilmaydi. Shuning uchun cheklangan imtiyozlarga ega yangi foydalanuvchi yaratish yaxshi fikrdir. Shunday qilib, siz root hisobiga o'tmasdan kundalik vazifalarni bajarishingiz mumkin, bu tizimda tasodifan biror narsani buzish xavfini kamaytiradi.
349 |
350 | Arch linux uchun hostnomini kiritamiz
351 |
352 | ```bash
353 | echo "kompyuternomi" > /etc/hostname
354 | ```
355 |
356 | `echo "kompyuternomi" > /etc/hostname` - Arch Linux operatsion tizimida kompyuteringizning xost nomini o'rnatuvchi buyruq. kompyuternomi degani bu shunchaki misol siz xoxlagan nom berishingiz mumkin masalan linux dasturchi yoki komyuter brendlari nomi.
357 |
358 | /etc/hostname fayli tizimingizning xost nomini saqlaydigan konfiguratsiya faylidir. Echo buyrug'ini ishga tushirish va chiqishni ushbu faylga yo'naltirish orqali siz tizimingizning xost nomini "kompyuternomi" ga o'rnatasiz.
359 |
360 | Arch Linux-da root parolini yaratish uchun passwd buyrug'idan foydalanishingiz kerak. Bu root foydalanuvchi uchun yangi parolni kiritishingizni so'raydi.
361 |
362 | ```bash
363 | passwd
364 | ```
365 |
366 | #### Yangi foydalanuvchi yaratish:
367 |
368 | Arch Linux-da yangi foydalanuvchi yaratish uchun siz `useradd` va `passwd` buyruqlaridan foydalanishingiz mumkin. useradd uchun sintaksisi:
369 |
370 | Misol uchun, asilbek ismli foydalanuvchi yaratish uchun siz quyidagilarni bajarasiz:
371 |
372 | ```bash
373 | useradd -m -G wheel asilbek
374 | ```
375 |
376 | Keyin passwd buyrug'i yordamida yangi foydalanuvchi uchun parol o'rnating:
377 |
378 | ```bash
379 | passwd asilbek
380 | ```
381 | `useradd` buyrug'idagi `-m` opsiyasi yangi foydalanuvchi uchun home directorysini yaratadi va `-G wheel` opsiyasi foydalanuvchini wheel guruhiga qo'shadi, bu esa foydalanuvchiga ma'muriy vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi. `passwd` buyrug'i yangi foydalanuvchi uchun parolni o'rnatadi.
382 |
383 |
384 | #### Sudoers fayli konfiguratsiya faylini sozlash
385 |
386 | ```bash
387 | EDITOR=nano visudo
388 | ```
389 | ushbu buyruqni ishga tushirganizdan keyin sizda nano matn muharririda sudoers konfigratsiya fayli kodlari ochiladi.
390 | Siz ushbu kodlardan quyidagi kod satrlarini topib olasiz.
391 |
392 | ```shell
393 | root ALL=(ALL) ALL
394 | ##Uncomment to allow members of group wheel to execute any command
395 | #%whell ALL=(ALL) ALL
396 | ```
397 |
398 | shu kod satrni quyidagi kodga o'zgartirasiz ya'ni `#%whell ALL=(ALL) ALL` ni izohdan chiqarasiz
399 |
400 | ```shell
401 | root ALL=(ALL) ALL
402 | ##Uncomment to allow members of group wheel to execute any command
403 | %whell ALL=(ALL) ALL
404 | ```
405 |
406 | `EDITOR=nano visudo` - bu nano matn muharriri yordamida tahrirlash uchun sudoers faylini ochadigan buyruq.
407 |
408 | `%wheel ALL=(ALL) ALL` - bu wheel groupi a'zolariga sudo imtiyozlarini berish uchun sudoers fayliga qo'shilishi mumkin bo'lgan qator. wheel groupi Linuxda ko'pincha ma'lum foydalanuvchilarga ma'muriy imtiyozlar berish uchun ishlatiladigan maxsus guruhdir.
409 |
410 | Sudoers fayli konfiguratsiya fayli bo'lib, u qaysi foydalanuvchilarga sudo bilan imtiyozli buyruqlarni bajarishga ruxsat berilganligini va ularga qanday buyruqlarni bajarishga ruxsat berilganligini aniqlaydi. Odatiy bo'lib, sudoers fayli faqat root foydalanuvchi tomonidan tahrirlanishi mumkin.
411 |
412 | `visudo` buyrug'i sudoers faylini tahrirlash uchun ishlatiladi. Bu buyruq bir vaqtning o'zida faqat bitta foydalanuvchi faylni tahrirlashini ta'minlaydi va faylni saqlashdan oldin uning sintaksisini xatolarga tekshiradi. Bu xatolarning oldini olishga yordam beradi va faylning haqiqiy va funktsional bo'lishini ta'minlaydi.
413 |
414 | Sudoers fayliga `%wheel ALL=(ALL) ALL` ni qo'shish wheel groupi a'zolariga sudo imtiyozlarini beradi. Bu ikkala harakat ham yuqori imtiyozlarni talab qiluvchi tizim boshqaruvi vazifalari uchun zarur, lekin tizimdagi har bir foydalanuvchi uchun juda xavflidir.
415 |
416 | ## VIII Bootloader o'rnatish
417 |
418 | Bootloader - bu operatsion tizimni xotiraga yuklaydigan va boshqaruvni unga topshiradigan dastur. Bu kompyuter ishga tushganda ishlaydigan birinchi dasturiy ta'minot bo'lib, u operatsion tizimni ishga tushirish va boshqaruvni unga o'tkazish uchun javobgardir.
419 |
420 | Arch Linux uchun mashhur bootloader dasturlari orasida GRUB (GRand Unified Bootloader) va Syslinux mavjud. GRUB ko'pgina Linux distributivlari uchun standart bootloader bo'lib, yuklanadigan operatsion tizimni tanlash uchun menyuga asoslangan interfeysni taqdim etadi. Syslinux bu yengil bootloader moslamasi bo'lib, u odatda USB drayvlar kabi olinadigan muhitdan Linux distributivlarini yuklash uchun ishlatiladi.
421 |
422 | Arch Linux-da bootloaderni o'rnatish va sozlash uchun quyidagi amallarni bajarish kerak:
423 |
424 | Pacman paket menejeri yordamida quyidagi buyruq bilan bootloaderni o'rnating:
425 |
426 | ```bash
427 | pacman -S grub efibootmgr dosfstools mtools os-prober intel-ucode
428 | ```
429 |
430 | Ushbu buyruq Arch Linux tizimida bootloader bilan bog'liq bir nechta paketlarni o'rnatish uchun ishlatiladi. O'rnatilgan paketlar quyidagilar:
431 |
432 | * `grub` (GRand Unified Bootloader): Bu o'rnatilgan operatsion tizimlar ro'yxatidan yuklash uchun operatsion tizimni tanlash imkonini beruvchi yuklovchi bootloader.
433 |
434 | * `efibootmgr` Bu UEFI (Unified Extensible Firmware Interface) asosidagi tizimlarda EFI tizim qismidagi yuklash yozuvlarini boshqarish uchun foydalaniladigan vositadir.
435 |
436 | * `dosfstools` Ushbu paket odatda UEFI tizimlarida yuklanadigan bo'limlar uchun ishlatiladigan MS-DOS FAT fayl tizimlarini yaratish va tekshirish uchun yordamchi dasturlarni taqdim etadi.
437 |
438 | * `mtools` Ushbu paket MS-DOS formatidagi disklar va disk tasvirlari bilan ishlash uchun yordamchi dasturlar to'plamini taqdim etadi.
439 |
440 | * `os-prober` Ushbu vosita boshqa operatsion tizimlar va bir xil mashinada o'rnatilgan bootloaderlarni aniqlash uchun ishlatiladi.
441 |
442 | * `intel-ucode` yoki `amd-ucode` Ushbu paket tizim barqarorligi va xavfsizligini yaxshilashga yordam beradigan Intel protsessorlari va AMD protsessorlari uchun mikrokod yangilanishlarini o'z ichiga oladi.
443 |
444 | `pacman` buyrug'i paketlarni Arch Linux tizimiga o'rnatish uchun ishlatiladi. `-S` opsiyasi paketlarni o'rnatish kerakligini va undan keyin ko'rsatilgan paket nomlari o'rnatilishi kerak bo'lgan paketlarni belgilaydi.
445 |
446 |
447 | #### Linux kerneli uchun dastlabki ramdisk tasvirini qayta tiklash.
448 |
449 | ```bash
450 | mkinitcpio -p linux
451 | ```
452 |
453 | `mkinitcpio -p linux` - bu Linux kerneli uchun dastlabki ramdisk tasvirini qayta tiklash uchun ishlatiladigan buyruq. Dastlabki ramdisk tasviri vaqtinchalik fayl tizimi bo'lib, u haqiqiy ildiz fayl tizimi o'rnatilishidan oldin yuklash jarayonida xotiraga yuklanadi. Unda tizimni yuklash uchun zarur bo'lgan asosiy drayverlar va boshqa komponentlar mavjud.
454 |
455 | `mkinitcpio -p linux` tizimga ma'lum o'zgarishlar kiritilganda Linux kerneli uchun dastlabki ramdisk tasvirini qayta tiklash uchun zarur. Bu tizimni muvaffaqiyatli yuklash uchun kerakli drayverlar va komponentlar mavjudligini ta'minlaydi.
456 |
457 | #### Bootloaderni konfigratsiya qilish
458 |
459 | ```bash
460 | $ grub-install --target=x86_64-efi --bootloader-id=GRUB --recheck
461 | ```
462 | `grub-install` buyrug'i GRUB bootloaderni o'rnatish uchun ishlatiladi. `--target=x86_64-efi` opsiyasi maqsadli arxitektura `x86_64` ekanligini va bootloader UEFI rejimida o'rnatilishi kerakligini bildiradi.
463 |
464 |
465 | Ushbu buyruq UEFI firmwaredan foydalanadigan Arch Linux tizimi uchun GRUB-ni bootloader vositasi sifatida o'rnatish uchun ishlatiladi. GRUB - bu bir nechta operatsion tizimlarni yuklashni qo'llab-quvvatlaydigan va Linux tizimlarida keng qo'llaniladigan mashhur bootloader. grub-install buyrug'i bilan ta'minlangan variantlar maqsadli arxitekturani, EFI bootloader fayllarining joylashuvini va UEFI boot menejerida bootloader nomini belgilash uchun ishlatiladi.
466 |
467 | #### GRUB konfiguratsiya faylini yaratish
468 |
469 | ```bash
470 | grub-mkconfig -o /boot/grub/grub.cfg
471 | ```
472 | `grub-mkconfig` buyrug'i GRUB bootloader konfiguratsiya faylini yaratadi. Ushbu fayl tizimning yuklash parametrlarini, jumladan, yuklash uchun mavjud bo'lgan operatsion tizimlarni, yuklash uchun standart operatsion tizimni va standart boot timeout kabi boshqa variantlarni belgilaydi.
473 |
474 | `-o` opsiyasi chiqish(output) faylini belgilaydi, bu holda u `/boot/grub/grub.cfg`. Bu fayl `/etc/default/grub` va `/etc/grub.d` directorydagi boshqa konfiguratsiya fayllaridagi sozlamalar asosida yaratilgan.
475 |
476 | #### Bootloaderni yangilash
477 |
478 | ```bash
479 | bootctl update
480 | ```
481 | Ushbu qadamlar Arch Linux tizimingizda GRUB bootloaderni o'rnatadi va sozlaydi. Bootloaderni /boot/EFI directorysiga o'rnatiladi va /boot/grub/grub.cfg konfiguratsiya faylidan foydalanadi. bootctl update buyrug'i bootloaderning yangilanganligini va to'g'ri ishlashini ta'minlaydi.
482 |
483 | ### Kerakli dasturlar va Sozlamalar
484 |
485 | Arch linux uchun kerakli dastur, driver va utilitalarni o'rnatamiz.
486 |
487 | ```bash
488 | pacman -S neofetch python firefox unzip xarchiver git htop net-tools e2fsprogs xfsprogs iproute2
489 | ```
490 |
491 | `pacman -S` buyrug'i va undan keyin paketlar nomlari ro'yxati ushbu paketlarni Arch Linux-ga o'rnatish uchun ishlatiladi. Quyida sanab o'tilgan har bir paketning qisqacha tushuntirishlari keltirilgan:
492 |
493 | * `neofetch` Terminalda tizim ma'lumotlari va qurilma tafsilotlarini ko'rsatish uchun ishlatiladigan buyruq qatori yordam dasturi.
494 |
495 | * `python` skript yaratish, veb-ishlab chiqish, ma'lumotlarni tahlil qilish va boshqalar kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan mashhur dasturlash tili.
496 |
497 | * `firefox` Mozilla tomonidan ishlab chiqilgan mashhur open-source veb-brauzer.
498 |
499 | * `unzip` ZIP arxividan fayllarni chiqarish uchun ishlatiladigan buyruq qatori yordam dasturi.
500 |
501 | * `xarchiver` ZIP, RAR va TAR kabi turli xil arxiv formatlarini qo'llab-quvvatlaydigan grafik arxiv menejeri.
502 |
503 | * `git` Manba kodini boshqarish va dasturiy ta'minot loyihalarida hamkorlik qilish uchun ishlatiladigan mashhur versiya boshqaruv tizimi.
504 |
505 | * `htop` CPU va xotiradan foydalanish kabi tizim resurslarini kuzatish uchun foydalaniladigan buyruq qatori yordam dasturi.
506 |
507 | * `net-tools` Tarmoq interfeyslarini, jumladan ifconfig, arp va netstatni boshqarish uchun ishlatiladigan buyruq qatori yordam dasturlari to'plami.
508 |
509 | * `e2fsprogs` ext2, ext3 va ext4 fayl tizimlarini boshqarish uchun foydalaniladigan yordamchi dasturlar to'plami.
510 |
511 | * `xfsprogs` XFS fayl tizimini boshqarish uchun foydalaniladigan yordamchi dasturlar to'plami.
512 |
513 | * `iproute2` Tarmoq interfeyslarini, marshrutlash jadvallarini va trafikni boshqarishni boshqarish uchun foydalaniladigan yordamchi dasturlar to'plami.
514 |
515 | Ushbu buyruq ushbu paketlarni Arch Linux tizimiga o'rnatadi.
516 |
517 |
518 |
519 | ### Grafik drayverlar o'rnatish
520 |
521 | Grafik drayverlarni o'rnatish juda muhim, chunki ular tizimingizdagi grafik hardwarening operatsion tizim va dasturiy ta'minot bilan samarali aloqa qilishiga imkon beradi. Tegishli grafik drayverlar o'rnatilmagan bo'lsa, tizimingizning grafik ishlashi buzilgan bo'lishi mumkin, natijada kadrlar tezligi past bo'ladi, grafik artefaktlar va boshqa vizual muammolar paydo bo'ladi. Bundan tashqari, ba'zi dasturiy ta'minotlar tegishli grafik drayverlarsiz to'g'ri yoki umuman ishlamasligi mumkin. Shuning uchun kerakli grafik drayverlarni o'rnatish tizimingizning optimal ishlashi va funksionalligiga erishish uchun juda muhimdir.
522 |
523 | Sizda qaysi grafik drayver bo'lsa shuni tanlab o'rnatib olishingiz kerak.
524 |
525 | #### intel uchun
526 | ```bash
527 | pacman -S xf86-video-intel
528 | ```
529 | #### AMD uchun
530 | ```bash
531 | pacman -S xf86-video-amdgpu
532 | ```
533 | #### Nvidia uchun
534 | ```bash
535 | pacman -S nvidia nvidia-utils
536 | ```
537 | #### Virtualbox uchun
538 | ```bash
539 | pacman -S virtualbox-gues-utils
540 | ```
541 |
542 | ### Asosiy Arch Linux tizimi uchun SSH va NetworkManager xizmatlarini yoqish
543 |
544 | ```bash
545 | sudo systemctl enable sshd.service && systemctl enable NetworkManager
546 | ```
547 |
548 | * `sudo systemctl enable sshd.service`
549 |
550 | Tizimda sshd xizmatini yoqadi. sshd - Secure Shell (SSH) protokoli uchun dastur bo'lib, u tarmoq orqali tizimga xavfsiz masofadan kirish imkonini beradi. Sshd xizmatini yoqish orqali siz foydalanuvchilarga SSH mijozi yordamida masofadan turib tizimga ulanishga ruxsat berasiz.
551 |
552 | * `systemctl enable NetworkManager`
553 |
554 | Tizimda NetworkManager xizmatini yoqadi. NetworkManager Linux tizimlarida, jumladan Ethernet, Wi-Fi va uyali tarmoqlarda tarmoq ulanishlarini boshqaradigan xizmatdir. NetworkManager-ni yoqish orqali siz tizimga tarmoq ulanishlarini avtomatik boshqarish va sozlash imkonini berasiz.
555 |
556 | Bu ikkita buyruq birgalikda tizimda SSH-ga kirish va tarmoqni boshqarish imkonini beradi, bu esa tizimga masofadan ulanish va boshqarishni osonlashtiradi. Ushbu xizmatlarni yoqish yoki yoqmaslik tizimning o'ziga xos foydalanish holati va ehtiyojlariga bog'liq. Biroq, ko'pchilik foydalanuvchilar uchun ushbu xizmatlarni yoqish odatiy va tavsiya etilgan amaliyotdir.
557 |
558 |
559 | ### chroot muhitidan chiqish
560 |
561 | ```bash
562 | exit
563 | ```
564 |
565 | Oddiy Arch Linux o'rnatilishi kontekstida siz asosiy tizimni o'rnatish va sozlashdan so'ng chroot muhitidan chiqish uchun `exit` buyrug'idan foydalanasiz. Bu zarur, chunki chroot muhiti o'rnatish jarayonida foydalaniladigan vaqtinchalik ildiz fayl tizimi bo'lib, u tizimning doimiy qismi bo'lish uchun mo'ljallanmagan.
566 |
567 | Chroot muhitidan chiqish va jonli tizimga qaytish o'rnatish jarayonini yakunlashda muhim qadamdir, chunki u har qanday o'rnatilgan bo'limlarni o'chirish va yangi Arch Linux o'rnatilishidan foydalanishni boshlash uchun tizimni qayta ishga tushirish imkonini beradi.
568 |
569 | Shuning uchun, `exit` buyrug'i o'rnatish jarayonini yakunlash uchun zarur va o'rnatish jarayonida tegishli vaqtda ishlatilishi kerak.
570 |
571 | ```bash
572 | umount -a
573 | ```
574 | `umount -a` buyrug'i tizimdagi barcha o'rnatilgan fayl tizimlarini o'chirish uchun ishlatiladi. `-a` opsiyasi tizimning ishlashi uchun muhim deb belgilanganlaridan tashqari barcha fayl tizimlarini o'chirib qo'yish kerakligini bildiradi.
575 |
576 | Oddiy Arch Linux o'rnatilishi kontekstida siz chroot muhitidan chiqqaningizdan so'ng va tizimni qayta ishga tushirishdan oldin `umount -a` buyrug'idan foydalanasiz. Bu barcha o'rnatilgan fayl tizimlari to'g'ri o'chirilganligini va ma'lumotlarning buzilishi yoki boshqa muammolarga olib kelishi mumkin bo'lgan uzluksiz fayl tizimi operatsiyalari yo'qligini ta'minlash uchun zarur.
577 |
578 | Barcha fayl tizimlarini o'chirish orqali umount -a buyrug'i o'rnatish jarayonida kiritilgan har qanday o'zgarishlar diskda to'g'ri saqlanishini va tizimni qayta ishga tushirishdan oldin toza holatda bo'lishini ta'minlaydi.
579 |
580 | Shuning uchun umount -a buyrug'i Arch Linuxni o'rnatish jarayonining muhim qismidir va o'rnatish jarayonida tegishli vaqtda ishlatilishi kerak.
581 |
582 | ### Tizimni qayta ishga tushirish
583 |
584 | ```bash
585 | sudo reboot
586 | ```
587 | Arch Linuxni o'rnatish jarayonida diskni qismlarga ajratish, asosiy tizimni o'rnatish yoki boot loaderni sozlash kabi muayyan vazifalarni bajarganingizdan so'ng tizimni qayta ishga tushirishingiz kerak bo'ladi. O'rnatish muvaffaqiyatli yakunlanishi uchun o'rnatish yo'riqnomasini diqqat bilan kuzatib borish va tizimni tegishli vaqtlarda qayta ishga tushirish muhimdir.
588 |
589 | `sudo reboot`-dan foydalanib, tizim barcha ishlaydigan jarayonlar va xizmatlarni ehtiyotkorlik bilan o'chiradi, o'rnatilgan fayl tizimlarini o'chiradi va tizimni qayta ishga tushiradi. Bu tizimning toza holatda bo'lishini va o'rnatish jarayonida kiritilgan har qanday o'zgarishlarning to'g'ri qo'llanilishini ta'minlaydi.
590 |
591 | Shunday qilib, ha, tizimni to'g'ri qayta ishga tushirish va o'rnatish jarayonida kiritilgan har qanday o'zgarishlar to'g'ri qo'llanilishini ta'minlash uchun Arch Linuxni o'rnatish jarayonida sudo reboot buyrug'idan foydalanish zarur.
592 |
593 |
594 |
595 | Arch Linux o'rnatilgandan va tizim qayta ishga tushirilgandan so'ng, kompyuter Arch Linux operatsion tizimi bilan ishga tushadi. Foydalanuvchiga tizimga kirish uchun foydalanuvchi nomi va parolni kiritishi mumkin bo'lgan tizimga kirish so'rovi taqdim etiladi.
596 |
597 | Tizimga kirgandan so'ng, foydalanuvchi standart bo'yicha buyruq qatori interfeysiga kirish huquqiga ega bo'ladi. Ushbu minimal o'rnatish foydalanuvchi o'z ehtiyojlariga moslashtirilgan to'liq ishlaydigan tizimni yaratish uchun ish desktop environment yoki window managerni va boshqa dasturlarni qo'lda o'rnatishi kerakligini anglatadi.
598 |
599 | Grafik ish stoli muhitini o'rnatish uchun foydalanuvchi kerakli paketlarni o'rnatish uchun pacman paket menejeridan foydalanadi.
600 |
601 | ## Desktop Environment o'rnatish
602 |
603 | Arch Linux-ni o'rnatgandan so'ng, tizim ishlaydi, lekin foydalanuvchi grafik interfeysi (GUI) yoki ish stoli muhiti (DE) bilan birga kelmaydi. Tizimdan grafik interfeys bilan foydalanish uchun DE o'rnatilishi kerak.
604 |
605 | DE - bu operatsion tizim bilan o'zaro aloqada bo'lish uchun yaxlit va integratsiyalangan foydalanuvchi interfeysini ta'minlovchi dasturiy ta'minot to'plami. Bunga fayl boshqaruvchisi, grafik ilovalarni ishga tushirish moslamasi va tizim sozlamalari kabi xususiyatlar kiradi. Arch Linux uchun bir nechta DE mavjud, jumladan GNOME, KDE, Xfce, Cinnamon, Deepin, LXDE va boshqalar.
606 |
607 | DE ni o'rnatish uchun bir nechta paketlarni o'rnatish kerak, jumladan DE ning o'zi, displey drayverlari va displey menejeri. Displey drayverlari grafik uskuna bilan bog'lanish uchun zarurdir va displey menejeri foydalanuvchilarning tizimga kirishi uchun kirish ekranini taqdim etadi.
608 |
609 | ### Xfce4 DE o'rnatish
610 |
611 | Xfce4 - bu Arch Linux-ga o'rnatilishi mumkin bo'lgan yengil va mashhur ish stoli muhiti. Xfce4 ni o'rnatish uchun terminalda quyidagi buyruqdan foydalanishingiz mumkin:
612 |
613 | ```bash
614 | sudo pacman -Syyu xfce4 xfce4-goodies lightdm lightdm-gtk-greeter xorg mesa xf86-video-intel
615 | ```
616 |
617 | ```bash
618 | sudo systemctl enable lightdm.service
619 |
620 | sudo reboot
621 | ```
622 |
623 | Ushbu kod XFCE4 ish stoli muhitini va XFCE4 uchun qo'shimcha plaginlar va yordamchi dasturlarni taqdim etadigan xfce4-goodies kabi ba'zi qo'shimcha paketlarni o'rnatadi. Shuningdek, u grafik login screenni taqdim qiluvchi displey menejeri `lightdm` va `GTK+` toolkitdan foydalanadigan `LightDM `displey menejeri uchun greeter lightdm-gtk-greeterni o'rnatadi.
624 |
625 | Bundan tashqari, u grafik foydalanuvchi interfeyslari uchun asos bo'lgan dasturiy ta'minot frameworki bo'lgan `X Window System `bo'lgan `xorg` ni o'rnatadi. Shuningdek, u Xorg uchun 3D grafiklarni qo'llab-quvvatlaydigan OpenGL specificationning open-source ilovasi bo'lgan `mesa`-ni o'rnatadi.
626 |
627 | Kodning ikkinchi qatori LightDM displey menejerini boshqarish uchun masul bo'lgan tizim xizmati bo'lgan `lightdm.service`-ni ishga tushiradi. Bu LightDM displey menejerining yuklash vaqtida avtomatik ravishda ishga tushishini ta'minlaydi va foydalanuvchiga grafik interfeys orqali tizimga kirish imkonini beradi.
628 |
629 | Agar sizga xfce4ni o'zini standart dizayni ko'rishini yoqmasa uni didingizga qarab xoxlagancha bezab olishingiz mumkin. Quyida havolada Arch linuxga o'rnatilgan xfce4ni dizayni o'zgartirish qo'llanmasi va konfiguratsiya fayllar, kodlari bor.
630 |
631 | 
632 |
633 | ### [Xfce4 Ko'rinishi o'zgartirish](https://github.com/ismoilovdevml/de-config/tree/master/xfce4-macos-config)
634 |
635 | Agar siz boshqa DE larni o'rnatmoqchi bo'lsagiz quyidagi havola orqai o'zongizga yoqqan De larni o'rnatib olishingiz mumkin
636 |
637 | ### [Boshqa DE larni o'rnatish qo'llanmasi(o'zbek tilida)](https://t.me/Otabek_Ismoilov/424)
638 |
639 | ## Xulosa
640 |
641 | Xulosa qilib aytganda, biz foydalanuvchilarga yengil va soddalashtirilgan hisoblash muhitini taqdim etuvchi kuchli va sozlanishi mumkin bo'lgan Arch Linux operatsion tizimini o'rnatishni yakunladik. O'rnatish jarayonida biz diskni qismlarga ajratdik, asosiy tizimni o'rnatdik, boot loaderni sozladik, qo'shimcha dasturiy ta'minotni o'rnatdik va tarmoq va foydalanuvchi hisoblari kabi asosiy tizim konfiguratsiyalarini o'rnatdik.
642 |
643 | Tizimni qayta ishga tushirgandan so'ng, bizga Arch Linux buyruq qatori interfeysi taqdim etildi, u bizning ehtiyojlarimizga moslashtirilgan va moslashtirilgan. Bu yerdan foydalanuvchilar qo‘shimcha dasturlarni o‘rnatishlari, tizim sozlamalarini sozlashlari va Arch Linux muhitini o‘z xohishlariga ko‘ra nozik sozlashlari mumkin. Keyin biz Desktop Environment o'rnatdik.
644 |
645 | O'rnatish jarayoni boshqa Linux distributivlariga qaraganda ancha murakkab bo'lishi mumkin bo'lsa-da, Arch Linux-ning afzalliklari uning moslashuvchanligi, minimalizmi va sozlanishidadir. Bu ularning o'ziga xos ehtiyojlariga moslashtirilishi mumkin bo'lgan yengil va samarali operatsion tizimni xohlaydigan foydalanuvchilar uchun ideal tanlovdir. Ushbu repositoryda qo'llanmaning .docx varianti ham mavjud.
646 |
647 |
648 | #### Muallif: Otabek Ismoilov
649 | * [Veb-sayt](https://ismoilovdev.vercel.app/)
650 | * [Telegram Blog](https://t.me/Otabek_Ismoilov)
651 | * [Github](https://github.com/ismoilovdevml)
652 |
653 | #### Hamjamiyat: Xinux
654 | * [Veb-sayt](https://www.xinux.uz/)
655 | * [Telegram](https://t.me/xinuxuz)
656 |
657 | #### Hamjamiyat: Uzinfocom Open Source
658 |
659 | * [Veb-sayt](https://oss.uzinfocom.uz)
660 | * [Telegram](https://t.me/uzinfocom_oss)
661 | * [Github](https://github.com/uzinfocom-org)
662 |
--------------------------------------------------------------------------------
/arch-install.md:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | # Arch Linux o'rnatish bo'yicha mukammal qo'llanma
2 |
3 | Bu qo'llanma O'zbekistonda Arch Linuxni Rivojlantirish maqsadida yozilgan
4 | Sizlarga yana bitta qo'llanmani tavsiya qilmoqchiman bu video qo'llanma
5 | Arch linuxni o'rnatishdan oldin shu videoni ko'rishni tavsiya qilardim
6 | Muallif: Anvar Alimov
7 | [You Tube video](https://youtu.be/G8WcurParfA)
8 |
9 | ## O'rnatish bosqichlari
10 | #Arch Linuxni o'rnatish uchun talablar:
11 | X86_64 (ya'ni 64 bit) mos keladigan mashina
12 | Minimal 512 MB RAM (tavsiya qilingan 2 Gb)
13 | Kamida 1 Gb bo'sh disk maydoni (asosiy foydalanish uchun tavsiya etilgan 20 Gb)
14 | Faol internet aloqasi
15 | Kamida 2 GB xotira hajmi bo'lgan USB drayver
16 | ## 1 ISO faylni yuklab oling
17 | http://mirror.yandex.ru/archlinux/iso/2022.06.01/
18 | quyidali link orqali .ISO faylini yuklab oling tepadan uchinchi
19 | ## 2 Arch Linux fleshkaga yozish
20 | Bunda sizga rufus va Balena Etcher kabi dasturlar yordam beradi MBR/GPT
21 | Agar siz linuxda bo'sangiz va terminal orqali yozmoqchi bo'lsangiz quyidagi buyruqni yozing
22 | ```bash
23 | $ dd bs=4M if=/home/ismoilovdev/Documents/archlinux-x86_64.iso of=/dev/sdb conv=fsync oflag=direct status=progress
24 | ```
25 | bu yerda siz ISO ga path berasiz bu yerda `/home/ismoilovdev/Document/archlinux-x86_64.iso`
26 | `of=/dev/sdb` bu yerda mening USB draverim formati sizda boshqacha bo'lishi mumkin buni bilish uchun terminalga root bilan kirib quyidagi buyruqni kiriting, USB drayver kompyuterga ulangan bo'lishi kerak.
27 | ```bash
28 | $ sudo su
29 | $ fdisk -l
30 | ```
31 | Chiqqan ma'lumotlardan eng pastida USB drayver haqida yozilgan bo'ladi turlari `/dev/sda, /dev/sdb, /dev/sdx`
32 |
33 | Bu qo'llanmada GPT yozilgan Arch o'rnatamiz MBR boshqacha
34 | [MBR uchun video qo'llanma](https://www.youtube.com/watch?v=FudOL0-B9Hs)
35 | ## 3 USB dan yuklash
36 | Kompyuteringizni o'chiring va Arch linux yozilgan fleshkani kompyuterga qo'ying va BOOT
37 | menyuga kirib fleshkani tanlab o'ting keyin birinchi turganiga qo'yib enter bosasiz
38 |
39 | 
40 |
41 | ## 4 Disklarni ajratish
42 | Talab qilinadi kompyuter kabel bilan internetga ulanishi yoki bo'lmasa telefon orqali USB kabel
43 | ulab telefondan modem berilishi kerak.
44 | ```bash
45 | $ lsblk
46 | ```
47 | `$ lsblk` yordamida disklarni ko'ramiz
48 | ```bash
49 | $ cfdisk /dev/sda
50 | ```
51 | Bu yerdan GPT ni bosib o'tamiz yangi bo'lim ochamiz bunga `512M` berib type ga `EFI sytem` beramiz `512M` bu standart o'zgartirilmasin Swap bo'lim ochamiz Kompyuter RAM ga teng yoki yarmiga teng holda sawp ochamiz
52 | masalan 4GB RAM 4GB swap yoki 2GB swap disklar bo'linayotganda `GB` o'rnga `G` yoziladi typega `Linux Swap` beramiz qolganini esa `ext4` formatda xotira beramiz type `Linux file system` O'zgarishlarni saqlash uchun `Write` bosib `yes` yozib `enter` bosamiz keyin `Quit` bosib chiqib ketamiz
53 | ```bash
54 | $ clear
55 | ```
56 | Disklarni Ko'ramiz
57 | ```bash
58 | $ lsblk
59 | ```
60 | `$ lsblk` bilan dislarni ko'razmiz bizda `/dev/sda` ichida `/dev/sda1`,`/dev/sda2`,`/dev/sda3` bo'ladi
61 | `/dev/sda1` BOOT uchun `/dev/sda2` Swap uchun `/dev/sda3` xotira roor partition uchun
62 | ## 5 Disklarni Formatlash
63 | ```bash
64 | $ mkfs.fat -F32 /dev/sda1
65 | ```
66 | BOOT uchun formatlandi
67 | ```bash
68 | $ mkswap /dev/sda2
69 | ```
70 | Swap uchun formatlandi
71 | ```bash
72 | $ mkfs.ext4 /dev/sda3
73 | ```
74 | ROOT uchun formatlandi`[Y/n]` chiqsa `y` bosamiz
75 | ```bash
76 | $ clear
77 | ```
78 | Eslatma Kompyuterdagi barcha Operatsion tizimlar o'chib ketti hozir
79 | ## 6 Jildlarni mountlash
80 | `/dev/sda3` ni `/mnt` jildiga ulaymiz
81 | ```bash
82 | $ mount /dev/sda3 /mnt
83 | ```
84 | `/mnt` jildidan boot va EFI jildlar ochib olamiz
85 | ```bash
86 | $ mkdir -p /mnt/boot/EFI
87 | ```
88 | `/dev/sda2` ni Swapga ulaymiz
89 | ```bash
90 | $ swapon /dev/sda2
91 | ```
92 | `/dev/sda1` ni` /mnt/boot/EFI` jildiga ulaymiz
93 | ```bash
94 | $ mount /dev/sda1 /mnt/boot/EFI
95 | ```
96 | ```bash
97 | $ clear
98 | $ lsblk
99 | ```
100 | Disklar shunday ko'rinishi kerak
101 | `sda1 512M /mnt/boot/EFI
102 | sda2 RAMga teng [SWAP]
103 | sda3 /mnt`
104 | ## 7 Arch linuxni asosiy faylarini yuklaymiz
105 | `/mnt` jildiga archni o'rtamaiz aytagimdek kabelli internet ulangan bo'lishi kerak
106 | internte ishlayotganini tekshirish
107 | ```bash
108 | $ ping -c 3 google.com
109 | ```
110 | Internet ishlayotgan bo'lsa paketlarni yangilaymiz
111 | ```bash
112 | $ sudo pacman -Sy
113 | ```
114 | Keyingi bosqichlarda mummo chiqmasligi uchun shu buyruqni yozing
115 | ```bash
116 | $ sudo pacman -Sy archlinux-keyring
117 | ```
118 | ## Arch linuxni o'rnatamiz `/mnt` jildiga
119 | ```bash
120 | $ pacstrap /mnt base base-devel linux linux-firmware nano openssh networkmanager netctl
121 | ```
122 | ```bash
123 | $ clear
124 | ```
125 | ## 8 Arch linuxni sozlash
126 | fstab faylini generatsiya qilib olamiz
127 | ```bash
128 | $ genfstab -U -p /mnt >> /mnt/etc/fstab
129 | ```
130 | chroot huquq kerak bo'ladi `/mnt` ga arch chrootni ulaymiz
131 | ```bash
132 | $ arch-chroot /mnt
133 | ```
134 | Hostname yozamiz yani Komyuterga Nom `ismoilovdev@MacbookPro` terminalga kirganimid shu chiqadi
135 | shu yerdan `MacbookPro `degan nomni host name dan olyapti
136 | ```bash
137 | $ echo "kompyuternomi" > /etc/hostname
138 | ```
139 | hostname yozish o'zingizga bog'liq hohlagan nomigzini bering
140 | Root uchun parol yozamiz
141 | ```bash
142 | $ passwd
143 | ```
144 | `New password` deb chiqadi siz parol yozasiz yozgan parolingiz ko'rinmaydi
145 | `Return New password` deb chiqadi bunga hozir yozgan parolingizni yozasiz
146 | ## Tizimga kirish uchun user ochib olishimiz kerak
147 | ```bash
148 | $ useradd -mG wheel user_ism
149 | ```
150 | `user_ism` degan joyiga userni kiritasiz asosan ism yoki nik
151 | ## User uchun parol qo'yamiz
152 | ```bash
153 | $ passwd user_ism
154 | ```
155 | Bu yerga hozirgi qo'shgan useringizni yozasiz
156 | Parol yozamiz parol ko'rinmaydi enter bosamiz keyin yozgan parolimizni yana bir marta
157 | qayta yozamiz
158 | ## 9 Asosiy Sozlamalar
159 | `visudo` faylini tahrirlaymiz
160 | ```bash
161 | $ EDITOR=nano visudo
162 | ```
163 | ## visudo faylidan shunaqa kodni topamiz
164 |
165 | - `root ALL=(ALL) ALL`
166 | - `##Uncomment to allow members of group wheel to execute any command`
167 | - `#%whell ALL=(ALL) ALL`
168 | kodning shu yerini topib olamiz bu yerda va manabu ko'rinishga o'zgartiramiz
169 | `root ALL=(ALL) ALL`
170 | - `root ALL=(ALL) ALL`
171 | - `##Uncomment to allow members of group wheel to execute any command`
172 | Kodning shu yerini topib olamiz bu yerda va manabu ko'rinishga o'zgartiramiz
173 | - `root ALL=(ALL) ALL`
174 | - `##Uncomment to allow members of group wheel to execute any command`
175 | - `%whell ALL=(ALL) ALL`
176 | shu kod `#%whell ALL=(ALL)` `ALL` `#` coometda bo'ladi biz shuni commentdan ochib qo'yamiz
177 | `#` ni olib tashlab
178 | `ctrl+o` bosib saqlaymiz va enterni bosamiz keyin `ctrl+x` qilib chiqib ketamiz
179 | ```bash
180 | $ clear
181 | ```
182 | ## 10 Kerakli dasturlarni ishga tushiramiz
183 | Kerakli dasturlarni o'rnatib olamiz
184 | ```bash
185 | $ pacman -S grub efibootmgr dosfstools mtools os-prober intel-ucode
186 | ```
187 | sizda `AMD` protsessor bo'lsa `amd-ucode`deb yozing intel bo'lsa `intel-ucode `
188 | `[Y/n]`chiqadi y bosamiz
189 | Grub bu operatsion tizimni yuklovchi linuxni hard diskdan yuklovchi komyuter operatsion
190 | tizimi va BIOS ni ulab turuvchi dasturiy ta'minot
191 | ```bash
192 | $ clear
193 | ```
194 | Kernelni kompilatsiya qilamiz
195 | ```bash
196 | $ mkinitcpio -p linux
197 | ```
198 | ## 11 Til sozlamalari
199 | Men maslaxat berardim linuxni ingliz tilida ishlatishni boshqa tillarda qiyinchiliklar va
200 | muammolar bo'ladi
201 | ```bash
202 | $ nano /etc/locale.gen
203 | ```
204 | Bu yerdan `#en_US.UTF-8` ni topib olamiz va oldidagi # olib tashlaymiz
205 | `#en_US.UTF-8` shunday bo'ladi
206 | `en_US.UTF-8` shu holga keltiramiz
207 | `ctrl+O` bosib saqlaymiz va enterni bosamiz keyin `ctrl+x`qilib chiqib ketamiz
208 | ```bash
209 | $ clear
210 | ```
211 | `locale.gen` ni ishga tushirib til binary faylini ishga tushirib tilni faylini
212 | generatsiya qilamiz
213 | ```bash
214 | $ locale-gen
215 | ```
216 | ## 12 Shell almashtirish
217 | Hozir default holda `bash sheel` bo'ladi biz hozir boshqa shell qo'yamiz
218 | ```bash
219 | $ pacman -S fish
220 | ```
221 | shellni o'zgartiramiz
222 | ```bash
223 | $ chsh -s /usr/bin/fish
224 | $ fish
225 | ```
226 | Operatsion Tizim tilini kiritamiz
227 | ```bash
228 | $ nano /etc/locale.conf
229 | ```
230 | bu yerga biz quyidagi kodni yozamiz
231 | ```bash
232 | LANG=en_US.UTF-8
233 | ```
234 | `ctrl+O` bosib saqlaymiz va enterni bosamiz keyin `ctrl+x`qilib chiqib ketamiz
235 | Klavliatura tilini kiritamiz
236 | ```bash
237 | $ echo "KEYMAP=en_US.UTF-8" > /etc/vconsole.conf
238 | ```
239 | ## 12 Soat sozlamalari
240 | ```bash
241 | $ hwclock --systohc --utc
242 | ```
243 | Joylashuvni va vaqt mintaqasini belgilashimiz kerak
244 | ```bash
245 | $ ln -sf /usr/share/zoneinfo/Asia/Tashkent /etc/localtime
246 | ```
247 | ## Foydalanuvchi sozlamalari
248 | ```bash
249 | $ su user_ism
250 | ```
251 | `user_ism` degan joyda qo'shgan useringizni yozasiz
252 | Userdan shell ni almashtiramiz
253 | ```bash
254 | $ chsh -s /usr/bin/fish
255 | ```
256 | Parol so'raydi parolimizni kiritamiz
257 | exit qilib userdan chiqami endi
258 | ```bash
259 | $ exit
260 | ```
261 | ## Bootloader o'rnatamiz
262 | ```bash
263 | $ lsblk
264 | ```
265 | Kompyuter yonganida Arch linuxni hard diskdan yuklanishi uchun bootloader o'rnatamiz
266 | ```bash
267 | $ grub-install --target=x86_64-efi --bootloader-id=GRUB --recheck
268 | ```
269 | Grub o'rnatiladi endi Grubni configuratsiya qilamiz
270 | ```bash
271 | $ grub-mkconfig -o /boot/grub/grub.cfg
272 | ```
273 | Grub configuratsion fayli generatsiya qilinadi
274 | ## 13 Kerakli dasturlar va Sozlamalar
275 | Kerakli dasturlar va utilatalarni o'rnatamiz
276 | ```bash
277 | $ pacman -S neofetch python ranger firefox
278 | ```
279 | `sshd.service `va `NetworkManager`ni yoqib qo'yamiz
280 | Asosiy dasturlarni ishga tushirib yoqib qo'yamiz
281 | ```bash
282 | $ sudo systemctl enable sshd.service && systemctl enable NetworkManager
283 | ```
284 | O'rnatuvchidan chiqamiz
285 | ```bash
286 | $ exit
287 | $ exit
288 | ```
289 | Barcha ulangan disklarni umount qilamiz
290 | ```bash
291 | $ umount -a
292 | ```
293 | Kompyuterni o'chirib yoqamiz
294 | ```bash
295 | $ sudo reboot
296 | ```
297 | Kompyuter O'chganidan keyin fleshkani olib tashlaysiz Operatsion sistema
298 | hard diskdan yuklanadi
299 | Kompyuter yonganidan keyin Grub ishga tushadi va enter bosamiz Arch linux
300 | odiy terminal rejimida ishga tushadi
301 | `arch login:` deb chiqadi bunga biz userimizni kiritamiz
302 | `Password:` bu yerga parolimizni yozamiz
303 | ```bash
304 | $ neofetch
305 | ```
306 | Internet ishlayotganini tekshirib ko'ring
307 | ```bash
308 | $ ping -c 3 google.com
309 | ```
310 | ## Tabriklaymiz Sizda Arch linux muvafaqqiyatli o'rnatildi
311 | Agar barchasini to'gri bajargan bo'lsangiz sizda muammosiz arch linux o'rnatilgan
312 | Endi navbat Arch linuxga DE (Desktop Environment) o'rnatishdir
313 | Qandaydir xato va kamchiliklar bo'lsa yozib qoldiring
314 | Telegram aloqa: [@ismoilovdev](https://t.me/ismoilovdev)
315 | Arch linux bo'yicha qo'llanmalar o'quv qo'llanmalari va foydali postlarni quyidagi kanaldan topishingiz mumkin
316 | Kanal: [Otabek Ismoilov](https://t.me/Otabek_Ismoilov)
317 | Muallif: Otabek Ismoilov
318 | Community: Xinux
319 | Websayt: [Xinux.uz](https://xinux.uz)
320 | Telegram Guruh: [@xinuxuz](https://t.me/xinuxuz)
321 |
322 |
323 |
324 |
325 |
326 |
327 |
328 |
329 |
330 |
331 |
--------------------------------------------------------------------------------
/assets/banner.png:
--------------------------------------------------------------------------------
https://raw.githubusercontent.com/ismoilovdevml/Arch-Linux/8de268d95119bd851c4c98df1d0a5d8b5db9b8ff/assets/banner.png
--------------------------------------------------------------------------------
/assets/xfce4.png:
--------------------------------------------------------------------------------
https://raw.githubusercontent.com/ismoilovdevml/Arch-Linux/8de268d95119bd851c4c98df1d0a5d8b5db9b8ff/assets/xfce4.png
--------------------------------------------------------------------------------
/doc.docx:
--------------------------------------------------------------------------------
https://raw.githubusercontent.com/ismoilovdevml/Arch-Linux/8de268d95119bd851c4c98df1d0a5d8b5db9b8ff/doc.docx
--------------------------------------------------------------------------------
/test.md:
--------------------------------------------------------------------------------
1 | ```bash
2 | pacman -S grub efibootmgr dosfstools mtools os-prober intel-ucode nano
3 | ```
4 | Ushbu buyruq tizimingizda Arch Linuxni yuklash va sozlash uchun zarur bo'lgan bir nechta paketlarni o'rnatish uchun ishlatiladi. Bu yerda har bir paketning tushuntiramiz:
5 |
6 | * `grub:` Bu tizimingizda yuklash jarayonini boshqarish uchun ishlatiladigan GRand Unified Bootloader.
7 |
8 | * `efibootmgr:` Bu EFI (Extensible Firmware Interface) yuklash menejerida yuklash yozuvlarini boshqarish uchun tooldir.
9 |
10 | * `dosfstools:` Ushbu paket FAT fayl tizimi bilan ishlash uchun tollarni taqdim etadi.
11 |
12 | * `mtools:` Bu MS-DOS fayllari bilan ishlash uchun yordamchi dasturlar to'plami.
13 |
14 | * `os-prober:` Bu tizimingizdagi boshqa operatsion tizimlarni aniqlash uchun vositadir.
15 |
16 | * `intel-ucode` yoki `amd-ucode` Ushbu paket Intel protsessorlari va AMD protsessorlari uchun mikrokod yangilanishlarini taqdim etadi.
17 |
18 | * `nano:` Bu tizimdagi fayllarni tahrirlash uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan matn muharriri.
19 |
20 | Ushbu paketlar tizimingizda Arch Linuxni to'g'ri sozlash va sozlash uchun zarurdir.
21 |
22 | Endi esa Linux kernelni quyidagi buyruq bilan kompilatsiya qilib olamiz:
23 |
24 | ```bash
25 | mkinitcpio -p linux
26 | ```
27 |
28 | Bu buyruq Linux kernelini kompilyatsiya qiladi va dastlabki RAM disk image (initramfs) yaratadi. Dastlabki RAM disk image - bu haqiqiy ildiz fayl tizimi o'rnatilishidan oldin, yuklash jarayonida xotiraga yuklanadigan vaqtinchalik ildiz fayl tizimi. U ildiz fayl tizimini o'rnatish va tizimni ishga tushirish uchun barcha kerakli fayllar va modullarni o'z ichiga oladi. Initramfs tasviri boot loader konfiguratsiya faylida ko'rsatilgan va u Linux kerneli ishga tushirilgunga qadar boot loader tomonidan yuklanadi. mkinitcpio buyrug'i fayllar va modullarni qo'shish yoki o'chirish orqali initramfs tasvirini sozlash imkonini beradi. -p varianti foydalaniladigan kernel nomini bildiradi (bu holda Linux).
--------------------------------------------------------------------------------